آسیب شناسی آثار حوزه دین و اندیشه / دغدغه مادی، کیفیت کار فرهنگی را پایین می آورد

سعید طاوسی مسرور، پژوهشگر و استاد دانشگاه همزمان با هفته کتاب در گفتگو خبرنگار ردنا (ادیان نیوز) درخصوص وضعیت نامطلوب کتاب در جامعه به وجود رقیبان کتاب در عصر امروز اشاره و اظهار کرد: یکی از رقبای مهم کتاب، فضای مجازی است افراد زمان زیادی را در شبکه های اجتماعی تلگرام، اینستاگرام و حتی شبکه‌های داخلی مثل ایتا و بله صرف می کنند. در کنار اینها سایت‌های اینترنتی و اقسام خبرگزاری‌ها مطالب مفیدی را نیز منتشر می‌کنند.

وی با بیان اینکه بعضی گمان می‌کنند که وقت گذاشتن در فضای مجازی لزوماً بطالت است، تصریح کرد: استفاده از فضای مجازی چه از حیث اطلاع‌رسانی چه از حیث مطالعه؛ یعنی مقالات و یادداشت‌هایی که به اشتراک گذاشته می شود و حتی گروه‌هایی برای بحث های تخصصی وجود دارد، لزوما ابطال وقت نیست.

این پژوهشگر افزود: امروزه وقتی که افراد برای کتاب و کتابخوانی می‌گذاشتند در این فضاها صرف می‌شود؛ مثلا من قبل از فضای مجازی، میزان مطالعه ام خیلی بیشتر از این بوده است درحالی که من کتاب‌ها را رصد یا نقد و معرفی می کنم با این حال میزان مطالعه من کاهش پیدا کرده است.

طاوسی مسرور مطرح کرد: معیشت یکی از رقبای کتاب در زمانه ماست. یعنی هزینه کتاب به نحو قابل توجهی افزایش پیدا کرده است و این باعث می شود که از سبد خانوار حذف شود. فضای مجازی نسبت به کتاب هزینه کمتری دارد. حقیقتاً کتاب گران است؛ مثلاً برای قشر دانشجو که باید لزوماً با کتابهای مختلف سر و کار داشته باشد تهیه خیلی از کتاب‌ها مشکل است.

 هر چه بین دو جلد قرار گرفت، کتاب نیست

وی با بیان اینکه در خصوص کتب دینی آفات اختصاصی این زمینه هم اضافه می‌شود، متذکر شد: برای مخاطب عام کتاب دینی مناسب کمتر تولید می‌کنیم در حالی که او نیاز دارد و می‌خواهد بداند ولی خوراک نامناسب به او داده می شود. لذا به دنبال کتابهای بازاری مانند جن و اینها می‌رود.

این فعال حوزه کتاب افزود: هرچه بین دو جلد قرار گرفت کتاب نیست. باید دید این مطالب از کجا آمده و نویسنده در چه سطحی است؟ منابعش چیست؟ گاهی یکسری مطلبی را تایپ و عرضه می‌کنند که چندان مفید نیستند و معمولاً با تخفیف‌های ۵۰ درصدی به فروش می رسند که این خود جزو مفساد در بازار کتاب است.

طاوسی مسرور خاطرنشان کرد: اگر قیمت کتاب درست و واقع نما باشد، تخفیف ۵۰ درصد معنا پیدا نمی کند. نهایتاً بتوانیم تخفیف ۱۰ الی ۲۰ درصدی آن هم به صورت غیر مداوم بدهیم. ولی وقتی تخفیف ۵۰ درصدی داده می‌شود پس قیمت کاذب است و نوعی برنامه‌ریزی است که اینگونه مطالب به فروش برسد.

شبهه در سطح عام، پاسخ در سطح خواص

وی با اشاره به استقبال از آثار شهید مطهری در دهه پنجاه گفت: استاد مطهری مباحث سنگین را به زبان همه فهم بیان کرده است و این مطالب خوانده می‌شد به طور مثال پدرم یک جوان دهه ۵۰ ای است که در کتابخانه‌اش کتاب‌های استاد مطهری و بازرگان و شریعتی و طالقانی بوده است. این کتاب‌ها با تیراژ چندهزارتا منتشر می‌شده است متأسفانه امروز کتاب‌های دینی مطلوب ما در صد یا دویست نسخه منتشر می‌شود.

طاوسی مسرور تاکید کرد: در نوشتن کتب دینی باید به مخاطب عام، بانوان، آقایان، جوانان و همه اقشار توجه داشت کتابی که برای حوزه و دانشگاه نوشته می‌شودف برای مخاطب عام مناسب نیست.

این فعال حوزه کتاب افزود: امثال شهید مطهری به نسبت شرایط‌شان خوراک مناسب را هم از نظر ادبیات و هم از نظر محتوا عرضه کرده‌اند. اگر آن‌ها شرایط خاص داشتند ما هم شرایط خاص داریم. ما هم مسائل خود را داریم. شهید مطهری به شبهات عصر خود پاسخ گفت و ما نیز باید به شبهات عصر خود پاسخ بگوییم.

طاوسی مسرور گفت: مطلبی آیه الله سبحانی یا کاری که آیت الله منتظری در رد سروش می‌نویسند در سطح اهل حوزه جواب می‌دهد و به مخاطب عام نمی‌رسد؛ یا مثلاً آیت الله ربانی گلپایگانی برای مخاطب عام نمی‌نویسد؛ در حالی که شبهه به مخاطب عام رسیده، پاسخ را به او نمی‌رسد و در سطح خواص باقی می ماند.

جامعه امروز، نیازمند کتاب امروزی است

این پژوهشگر تصریح کرد: یکی از مظلوم‌ترین عرصه‌ها در بحث کتاب موضوعات مربوط به ائمه علیهم السلام است که کتاب به روز و علمی هم برای مخاطب خاص و هم برای مخاطب عام کم است. همیشه می گفتم که درباره امام باقر علیه السلام یک کتاب آکادمیک جدی که حرف داشته باشد وجود ندارد. اخیراً یک کتاب ترجمه در این موضوع کتاب سال ولایت شد. این واقعا برای ما خجالت آور نیست؟ در مورد امام حسن عسکری چه کتابی داریم؟ اگر هم کتابی باشد به روز نیست. همان مطالبی است که در منابر گفته می شود و یا در روایات ابن شهر آشوب هم آورده شده و فقط تایپ کرده‌اند بین دو جلد قرار داده‌اند.

وی افزود: این کتاب‌ها گاهی دچار تناقض‌هایی است که ممکن است حتی شبهه آفرین باشد. مثلاً در کتاب مرحوم محمدی اشتهاردی در مورد امام سجاد علیه السلام نوشته است که هیچ وقت حضرت شترش را کتک نمی‌زد و بعد از شهادت امام علیه السلام، شتر کنار مزار ایشان آمده بود و نمی رفت. چند صفحه بعد نوشته است امام غلامش را کتک می‌زد. این همان امامی است که شتر را کتک نمی‌زد، ولی انسان را کتک می‌زند. این تناقض‌ها نشان دهنده کم کاری ما است. ما نافی زحمات امثال آقای محمدی و مرحوم استاد پیشوایی که کتاب سیره پیشوایان را نوشتند و سال‌هاست که این کتاب در حوزه خوانده می شود نیستیم. اما دقت داشته باشید که این کتاب برای بیست سال قبل و ادبیات آن، سنتی است.

ضرورت معرفی کتاب در محافل مذهبی

طاوسی مسرور ادامه داد: جامعه امروز، نیازمند کتاب امروزی است. اگر یک کتابی با شرایط مطلوب نوشته شود، جای خود را باز می‌کند مثلاً فرض کنید کتاب حیات فکری سیاسی امامان شیعه اثر استاد جعفریان بارها چاپ شده است ولی تا وقتی که آثار خوب محدود باشد و عرضه نشود و به دست مردم نرسد وضعیت کتابخوانی بهبود پیدا نمی‌کند.

وی افزود: باید کتاب را برای مردم معرفی کرد مثلاً در منابر، در هیئت‌ها و تجمعات مذهبی باید کتاب سیر مطالعاتی معرفی کرد. وقتی در مسیر مترو برای مردم کتاب می‌چینند آنها همان کتاب را کتاب خوب می‌دانند. چون آن کتاب به آنها معرفی شده است.

کتاب‌های دینی درست عرضه نمی‌شود

طاوسی مسرور عرضه نامناسب کتب دینی را یکی دیگر از آفات این حوزه دانست و گفت: این کتاب‌های موجود نیز درست عرضه نمی‌شود. یکی از مشکلات حوزه نشر دین این است که حمایت می شود، هزینه کاغذ و سوبسید و یارانه و خرید توسط نهاد کتابخانه ها یا وزارت فرهنگ و ارشاد پرداخت می شود، ولی در عرضه کتاب خوب عمل نمی‌شود؛ مثلاً چند درصد می دانند که آیت الله منتظری در رد سروش کتاب نوشته است؟ ردیه آقای سبحانی یا استاد ربانی گلپایگانی چقدر خوانده شده است؟ چه میزان تیراژ دارد؟

وی با اشاره به اینکه چرا تبلیغی که برای رمان «دا» می‌شود برای کتاب‌های دینی ما نمی‌شود؟، ابراز کرد: در فضای دین و مسائل دینی باید نشاط ایجاد شود؛ هر حرف تازه ای را انقدر پخش کنید تا دیگران بدانند که این کتاب و این پاسخ هم وجود دارد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب انصافاً مناسب است اما می‌توانست در کنار نشر، جلسه نقد هم داشته باشد که این کتاب‌ها بررسی شود. خود جلسه نقد باعث دیده شدن کتاب می شود، از ظرفیت رسانه برای معرفی کتاب‌ها استفاده کند.

دغدغه مادی، کیفیت کار فرهنگی را پایین می آورد

طاوسی مسرور متذکر شد: در دوره ای به سر می‌بریم که اگر از همه ظرفیت‌های موجود استفاده نکنیم حذف و به حاشیه رانده خواهیم شد؛ چون رقیب زیاد است. هفته کتاب برای یادآوری همین موضوع است البته بهتر است ناشرانی مثل دانشگاه ادیان و مذاهب و دانشگاه امام صادق کتابشان را با هدف تبلیغ معارف دین عرضه کنند؛ مثل آقای مطهری. یکی از راز های موفقیت کتاب های شهید مطهری در این بود که هیچ دغدغه تجاری و دنیایی و مادی از این کار فرهنگی نداشتند.