نقد اخلاقی مکتب تفکیک خراسان در «سودای تفکیک»

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، جستارهایی در سنت فکری، روش‌شناسی و شخصیت‌های مکتب تفکیک، زیر عنوان این اثر است؛ کتابی که حاصل جمع‌آوری ۱۳ مقاله سید حسن اسلامی درباره مکتب تفکیک، نوشته‌شده در میانه سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۰ شمسی و یک گفت‌وگو مربوط به سال ۱۳۹۵ است و در بدو ورود، با نظرات بسیار مختلفی مواجه شد.

این کتاب حاصل بیش از یک دهه تأملات و نوشته‌های نویسنده در باب مکتب تفکیک است؛ مکتبی که، با ادعای خلوص دینی، کار خود را با نقادی فلسفه و بی‌اعتبارسازی آن آغاز کرد، اما سرانجام کوشید از طریق آن کسب اعتبار کند.

کتاب حاضر فراز و فرود این جریان را در پاسداشت روش علمی و اخلاق تحقیق و داوری نشان می‌دهد. مطالب این کتاب از سویی بر نقد روش‌شناختی مدعیات مدافعان مکتب تفکیک متمرکز است و از سوی دیگر، در سطحی عام‌تر، دعوتی است به رعایت اخلاق تفکر و پژوهش.

مهم ترین آموزه های مکتب تفکیک عبارت اند از: جدایی راه دین از فلسفه و عرفان, برتری شناخت دینی, استناد این شناخت به قرآن و حدیث, اتکا به ظاهر آیات و روایات و سرانجام رد هرگونه تأویل. مکتب تفکیک کارش را با نقادی فلسفه و بی اعتبار سازی آن آغاز می کند، اما می کوشد از طریق آن کسب اعتبار کند. شاید در متون معاصر حمله ای تندتر و بی رحمانه تر از نقدهای طرفداران این مکتب به فلسفۀ اسلامی نتوان یافت، اما در همین متون بزرگان این کتب «فیلسوف تفکیکی» لقب می گیرند.

مدعیان تفکیک ما را به نوعی خاص از عقلانیت دعوت می کنند که به نظر می رسد با عقلانیت رایج تنها اشتراک لفظی دارد. آنان ما را به تعبد و قبول آموزه ها و رازهایی فرامی خوانند که نه تنها برای آنها دلیلی به دست نمی دهند، که حتی معتقدند ما توان ادراکشان را نیز نداریم.

کتاب سودای تفکیک پس از مروری بر سنت فلسفه ستیزی در جهان مسیحیت و اسلام، مهم ترین آموزه های مکتب تفکیک مطرح و نقد می شود. سپس روش شناسی طرفداران این مکتب مورد توجه قرار می گیرد و آن گاه آراء شخصیت های برجستۀ این جریان فکری و چالش هایی که آنان با شخصیت های برجستۀ این جریان فکری و چالش هایی که آنان با شخصیت های برجسته ای مانند علامه طباطبایی داشته اند کاویده می شود.

براساس این گزارش، از سید حسن اسلامی، کتاب دیگری با عنوان «رؤیای خلوص» انتشار یافته که در کنار گزارش و بررسی اصول مکتب تفکیک، به نقد مکتب تفکیک از منظر اخلاقی پرداخته بود؛ بی‌آن‌که به درستی یا نادرستی آموزه‌های مذکور بپردازد. همین رویکرد را دست‌کم در بخشی از کتاب «سودای تفکیک» هم می‌توان دید که سید حسن اسلامی، صرف‌نظر از پذیرفتن یا نپذیرفتن دلایل مکتب تفکیک در رد فلسفه، مقصود خود را بررسی قوت دلایلی معرفی می‌کند که ضد فلسفه اقامه شده است؛ چنان‌که در مقدمه کتاب هم تصریح کرده است که «مسأله و دغدغه من، امکان یا عدم امکان تفکیک حوزه‌های معرفتی نبوده است؛ بلکه عمدتاً بحث روشمندی و بی‌روشی در طرح مدعیات مختلف است که مسیر فکری و قلمی مرا تعیین می‌کند».

سودای تفکیک،‌ به رغم نقاط قوت بسیار، و از جمله همین پای فشردن بر اخلاق تفکر و پژوهش، و فراهم کردن گزارشی روشن از میزان پایبندی اصحاب تفکیک به اخلاق و روش تفکر و تحقیق، اما حاوی نقاط ضعفی است که آن را دست‌کم نیازمند اصلاحات می‌سازد. از برخی همپوشانی‌ها و تشابه‌های «رؤیای خلوص» با «سودای تفکیک» که بگذریم، خواننده‌ی کتاب اخیر، علاوه بر آشنایی با کلیاتی درباره رویکردهای نظری مکتب تفکیک، با گزارشی روشن مواجه می‌شود که نمونه‌های متعددی از اشتباهات یا مغالطات روشی را پیش چشم او می‌گذارد؛ از جمله مواردی از انتساب برخی فلاسفه به مکتب تفکیک یا انتساب نادرست برخی سخنان به چهره‌های مشهور در ضدیت با فلسفه. از همین جمله است تلاش سید حسن اسلامی، برای نقض دلایل اصحاب مکتب تفکیک، در مخالفت با فلسفه.

با همه آنچه گفته شد، در «سودای تفکیک» می‌توان سه ضعف اساسی یافت:

۱. ناکافی بودن تلاش نویسنده در تبدیل مقالات پراکنده به یک کتاب منسجم و یکدست.

۲. استفاده از ادبیاتی که «سودای تفکیک» را واجد نقدهایی از جنس نقدهای سید حسن اسلامی به اصحاب تفکیک می‌سازد؛ اتکا به زبان جدلی، و در مواردی، به کارگیری ادبیاتی نه‌چندان اخلاقی. از آن‌جا که سید حسن اسلامی، رویکرد خود را نقد از منظر اخلاق و روش پژوهش می‌داند، دقت بر این موارد در نوشته وی، می‌تواند ادامه کار وی تلقی شود.

۳. تکرار عبارات، مضامین و حتی جمله‌ها در نقاط مختلف کتاب؛ به صورتی که برخی مضامین تا سه بار تکرار شده‌اند.