عدالتخانه؛ از نهضت دینی به سوی نظام سیاسی

چکیده :

پیش از نهضت و نظام مشروطه، نهضتی به نام نهضت عدالتخانه شکل گرفت که بر کیفیت تکوین مشروطیت ایران تأثیر جدی نهاد. البته الگوی عدالتخانه ـ چنان‏که باید و شاید ـ نتوانست به نظامی تمام عیار تبدیل شود. این نهضتِ دینی بیان ‏کننده خواسته‏ های دینی ـ سیاسی ایرانیان در دوران جدیدی بود که استبداد استعمارمدار بیداد می ‏کرد، اما در میانه راه، محتوای این نهضت تغییر یافت.
در این میان، مفهوم عدالتخانه نیز دست‏خوش نزاع‏ های مختلفی شد که معنای آن در میان الگوهای قضایی، پارلمانی غربی، مجلس نمایندگانِ طبیعی اصناف و گروه‏ های مردم سرگردان شد و هر گروه و هر جریانی تلاش می‏ کرد معنایی بر اساس تمایل‏ ها و دیدگاه ‏های خود به آن بدهد. از این رو، سرانجام ظرفیت بومی این مفهوم چندان پذیرای الگوهای غربی نشد و مفهوم مشروطه جایگزین آن شد و مانع از تبدیل نهضت عدالت‏خواهی به نظام عدالتخانه شد.

کلیدواژه : عدالتخانه، مشروطه، تحول معنایی، نزاع معنایی، مجلس و الگوی بومی.