گراردو نیولی؛ زرتشت‌شناسی ژرف‌نگر

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، زمینه‌ی کار علمی گراردو نیولی، دین‌ زرتشتی، باورهای مانوی و نیز جست‌وجو در مفهوم دولت در ایران باستان بود. او توانست هشت کتاب ماندگار و شمار بسیاری جُستار علمی در باره زرتشت‌شناسی بنویسد و دامنه‌ی پژوهش‌های خاورشناسیِ باستان را وسعت دهد. درخور نگرش است که او جستارهای خود را به زبان‌های ایتالیایی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی می‌نوشت؛ افزون بر این‌که به زبان‌های کهن ایرانی نیز تسلط داشت.

گراردو نیولی فرنشین دانشگاه خاورشناسی ناپل در ایتالیا بود. دانشگاه ناپل تنها جایی است که در آن دانش خاورشناسی تدریس می‌شود و دانشجویانی برای فراگرفتن زبان‌ها و تاریخ خاورزمین تربیت می‌کند. آنچه نیولی تدریس می‌کرد ایران‌شناسی بود و نیز تاریخ و فرهنگ آسیای میانه. بخشی از پژوهش‌های نیولی به مفهوم «ایران» بازمی‌گشت. او باور داشت که نام ایران از زمان ساسانیان به یک مفهوم سیاسی تبدیل شد. این دیدگاه چه‌بسا درخور نقد و داوری باشد، اما دیدگاهی بود که نیولی بر آن پافشاری می‌کرد. از سوی دیگر، نیولی خاستگاه دیدن زرتشتی را سیستان می‌دانست. او گمان می‌بُرد که جای باشندگی (:سکونت) ایرانیان ِ کهن، سیستان بوده است. با این دیدگاه‌های بحث‌برانگیز بود که نیولی را دانشمندی با برداشت‌های نو و تازه‌نگر می‌دانستند.

بی‌گمان مهم‌ترین اثر گراردو نیولی کتاب «زرتشت در تاریخ» است. این اثر واپسین نوشته‌ای است که از او انتشار یافت. کتاب یاد شده، مجموعه‌ای از چهار سخنرانی نیولی در دانشگاه کلمبیا است. او به بررسی نوشته‌های کهن و کلاسیک درباره‌ی زمان اشوزرتشت می‌پردازد و دریافت خود را از مجموع دیدگاه‌های بازگو شده، می‌آورَد. نیولی بازه‌ی زمانی میان ۶۱۸ تا ۵۳۰ پیش از میلاد را تاریخ زایش اشوزرتشت گمانه می‌زد. کتاب دیگر نیولی «از زرتشت تا مانی» نام دارد و دربردارنده‌ی چهار درس‌گفتار است. او هر چند در آغاز گستره‌ی جغرافیایی اوستا را در خاور فلات ایران می‌داند اما سپس‌تر آن پهنه را بسیار گسترده‌تر، با مرزهای ناپیدا، می‌شناساند.

کتاب «مقالاتی چند درباره‌ی اوستا» اثر دیگری است که دربردارنده‌ی جُستاری از گراردو نیولی هم هست. این کتاب را سعیدرضا منتظری و مجید طامه به فارسی برگردان کرده‌اند. او در کنار دیگر اوستاشناسان (مانند کارل هوفمان و مری بویس) به خاستگاه متن‌های اوستایی، جغرافیای اوستا، زبان اوستایی و نیز مردم‌شناسی اوستایی (قوم‌های اوستایی، خاستگاه و زمان آن‌ها) پرداخته است. پایه‌ی پژوهش نیولی در جُستار خود، فرگرد نخست وندیداد است و ویژه‌ی جغرافیای اوستاست و همانندی آن با آیین‌های هندوایرانی.

کتاب‌های نیولی که به فارسی برگردان شده است، این‌گونه‌اند: «از زرتشت تا مانی» (برگردان آرزو رسولی- ۱۳۹۰)، «زرتشت در تاریخ» (برگردان مهدیه چراغیان- ۱۳۹۳) و «زمان و زادگاه زرتشت» (برگردان منصور سیدسجادی- ۱۳۸۷).