شیعه و عید نوروز
ادیان نیوز: شیعه اگر نوروز را نفی نکرد پاسداشت سنن مجوس نیست بلکه طریق اسلام ناب محمدی است که به زبان و فرهنگ و سنن اصیل ملی ملل احترام گذاشته و آن‌ها را به رسمیت شناخته است و در نهایت با آن‌ها در راستای توحید، برخورد تصحیحی – تنزیهی داشته است. شواهد این مدعا در سیرهٔ رسول الله (ص) و خاندان مطهر ایشان (علیهم السلام) بسیار زیاد است.
با جستجوی مختصر در روایات اهل بیت (ع) می فهمیم که روایات در یک سطح نیست. دوره‌های روایی متعدد، رویکرد‌های زیادی را موجب شده. یک دسته بندی آن است که:
۱. روایاتی دربارهٔ اهدای هدایا در نوروز
۲. روایات ادعیه و اعمال وارده در نوروز
۳. روایاتی در بیان فضیلت نوروز
طرز دیگر چینش روایات احتساب قرون ورود روایات در منابع روایی است.
الف) روایات مندرج در کتب روایی شیعه قبل از قرن هفتم
ب) روایات مندرج در کتب روایی شیعه از قرن هفتم به بعد.
روایات مندرج در منابع کهن قبل از قرن هفتم – روایات اهدای هدایا: روایت ابراهیم کرخی در باب قبول هدیه نوروزی از امام صادق (ع) و روایت اهدای هدیهٔ نوروزی به امیرالمؤمنین (ع) که در پاسخ ایشان فرمودند: «اصنعوا کل یوم نیروزا» هـر روز را نوروز کنید. و یا اینکه حضرت فرموده باشد: نیروزنا کل یوم.
در متون کهن شیعه همچون کافی و من لایحضره الفقیه و التهذیب آمده است.
روایت اعمال عید نوروز نیز در منابع شیعی پیش از قرن هفتم آمده است و آن روایت معلی بن خنیس از امام صادق (ع) است که متن بخشی از روایت چنین باشد: روی المعلی بن خنیس عن مولانا الصادق علیه‌السلام فی یوم النیروز قال: اذا کان یوم النیروز فاغتسل و ألبـس أنـظف ثـیابک و تطیب بأطیب طیبک و تکون ذلک الیوم صائما فاذا صلیت النوافل و الظهر و العـصر، فـصل اربع رکعات، تقرأ فی اول رکعه فاتحه الکتاب و عشر مرات انا انزلناه و…
امام صادق (ع) در روز نوروز فرمود: هنگامی که نووز شد، غسل کن و لباس پاکیزه بـپوش و خـودت را خوشبو ساز و آن روز را روزه بدار. پس هنگامی که نماز ظهر و عصر و نافله‌های آن را بـه جـای آوردی، نمازی چهار رکعتی بگزار که در رکـعت اوّل آن، سوره حمد و ده مرتبه سوره قدر را می‌خوانی. در رکعت دوم آن، سوره حمد و ده مرتبه سوره کافرون را می‌خـوانی. در رکـعت سوم آن، سوره حمد و ده مرتبه سوره توحید را می خوانی و در رکعت چهارم، سـوره حـمد را با سوره‌های فلق و ناس. پس از نماز هـم سـجده شـکر می‌گزاری و دعا می‌کنی. [بدین تـرتیب،] گـناهان پنجاه ساله ات بخشوده می‌شود.
آنچه از مجموع روایات این دوره (قبل از قرن هفتم)، گذشته از همهٔ جدال‌های سندی و رجالی، بدست می‌آید، این است که امامان (علیهم السلام) زبان، فرهنگ و سنن اصیل ملّی پیروانشان را محترم می‌شمردند و حداکثر با شوائب ثنوی یا شرک آلود آن برخوردی تصحیحی – تنزیهی داشتند. مخصوصا که نوروز جشن دینی – آیینی نبود و گرنه مانند همهٔ جشن‌های آیینی – عبادیِ آریایی منسوخ و فراموش می‌شد. به درستی می‌توان پذیرفت که امام علی (ع) هدیه یا فالودهٔ نوروزی ایرانیان را پذیرفته و فرموده هر روز ما نوروز باد، و یا امام صادق (ع) نوروز را از صافی توحید و طهارت و معنویت اسلامی گذرانده که خوب است در پگاه نوروز غسل کنند و…
در این میان تنها یک روایت جداً سر ناسازگاری با مجموع این روایات را دارد و آن روایت منسوب به حضرت موسی بن جعفر (ع) است که ابن شهر آشوب آن را نقل نموده، وی می‌نویسد: منصور از امام خواست تا در عید نوروز، بجای او در مجلسی نشسته و هدایایی را که آورده می‌شد از طرف او بگیرد. امام در پاسخ چنین گفت:
اِنّی قَدْ فَتَّشْتُ الاْخبارَ عَنْ جَدّی رَسـُولِ الله صـلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فَلَمْ اَجـِدْ لِهذَا الْعیدِ خَبَرا؛ اِنَّهُ سُنَّهٌ لِلْفُرْسِ مَحاهَا الاْسْلامُ وَمَعاذَ الله اَنْ نُحْیِیَ ما مَحاهُ الاْسْلامُ.
من اخباری را کـه از جدّم رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم وارد شده بررسی کردم و خبری در رابطه با ایـن عـید پیـدا نکردم. این عید از سنن ایرانیان است که اسلام بر آن خط بطلان کشیده است. به خدا پناه مـی‌برم از ایـنکه چیزی را که اسلام آن را از میان برده دوباره آن را زنده کنم….
این روایت از چند جهت مورد دارای اشکال است و در نتیجه مورد اعراض مشهور در عمل به مضمون آن شده است. اشکال سندی، تقدم روایت معلی بن خنیس در مقام تعارض، عدم سنخیت با دیگر روایات، و اشکال دلالی از جمله اشکالاتی است که بر آن گرفته‌اند و در آخر فقهاء بیان داشته‌اند که اگر قرار باشد یکی از دو روایت معلی بن خنیس از امام صادق (ع) و ابن شهر آشوب از موسی بن جعفر (ع) در مقام تقیه باشد، آن روایت منقول از ابن شهر آشوب و اوضاع خفقان دورهٔ موسی بن جعفر (ع) چنین اقتضایی را دارد.
امـّا روایات مندرج در منابع شیعی، قرن هفتم به بعد:
آنچه دربارهٔ فضیلت نوروز در این روایات به معلی بن خنیس و بالطبع به امام صادق (ع) نسبت داده شده، نوروز را آیینی ازلی و با فضیلتی دیگر گونه معرفی می‌کنند که جای تأمل دارد.
باید گفت در دوره تعّرب اموی، موجبات برانگیختن احساسات ملّی در ایرانیان زنده شد و نهضت شعوبی از دل نهضت تسویه سر برآورد که در مقابل این عرب گرایی، فضیلت بافی آریایی نضج یافت و در ادبیات دینی مزدیسنی (زرتشتی) و آثار اسلامی توسط شعوبیان مسلمان و زرتشتی راه یافت. در این دوره شعوبیان مزدیسنی آثار بسیاری در فضیلت نوروز خلق کردند و نوروز را جشنی آیینی – ازلی نمودند که همهٔ رویداد‌های سرنوشت ساز بشر در نوروز روی داده است. انتساب نوروز به جمشید کار همین دوره است. نوشتند که: آفرینش جهان در نوروز بوده، کیومرث در نوروز آفریده شد، مشی و مشیانه در نوروز پدیدار شدند. هوشنگ، تهمورث، جمشید، فریدون، منوچهر سام نریمان، کی خسرو، افراسیاب و… همه در این روز ظهور کرده‌اند، آرش در این روز تیر انداخت، لهراسب، گشتاسب و زرتشت در این روز ظهور کردند، خسرو پرویز در این روز جلوس کرد، بهرام ورجاوند، پشوتن پسر گشتاسب، اوشیدر، اوشیدر ماه و سوشیانس در این روز ظهور خواهند کرد و رجعت سام نریمان کی خسرو و گشتاسب و… در این روز خواهد بود. همین رساله‌ها بود که منبع مورخان و نویسندگان مسلمان عرب و ایرانی قرار گرفت.
عیناً همین ادبیات و فضیلت نویسی ازلی و دینی، توسط شعوبیان مسلمان و از فرقه‌های غالی همچون نصیریه به معلی بن خنیس نسبت داده شد و وارد کتب روایی گردید. چنان که ابن غضائری هم به درستی به آن اشاره کرده و گفته: غالیان روایاتی را به معلی بن خنیس نـسبت داده‌اند.
باری! روایات فضایل نوروز منسوب به معلی بن خنیس بی‌گمان ساختهٔ شعوبیان غالی شیعی است.
از جمله روایات فضیلت نوروز چنین است که:
۱. معلی نقل کرده که امام صادق علیه‌السلام فرمود: روز نوروز، روزی است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم، برای امام علی علیه‌السلام در غدیر پیمان گرفت و مـردم بـه ولایـت او اعتراف کردند. خوشا به حـال کـسی کـه بر آن پیمان باقی ماند و بدا به حال کسی که آن عهد را شکست. روز نوروز، روزی است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم امام علی عـلیه‌السلام را بـه وادی جـن فرستاد و او بر آن‌ها عهد‌ها و پیمان‌ها گرفت. روز نوروز، روزیـ اسـت که امام علی علیه‌السلام بر خوارج غلبه یافت و ذوالثدیه را کشت. روز نوروز، روزی است که قائم ما از اهل بیت علیهم‌السلام قـیام خـواهد کـرد و خداوند او را بر دجال پیروز خواهد نمود و دجال را بر کناسه کـوفه بدار خواهد زد. هیچ نوروزی نخواهد آمد جز آن که ما انتظار فرجی در آن داریم. این از روزهای متعلق به مـاست کـه فـارسیان آن را حفظ کردند و شما (عرب‌ها) آن را ضایع کردید. یکی از انبیای بنی‌اسرائیل از خـدایش خـواست تا قومی را که چندین هزار بودند و از ترس مرگ از دیارشان خارج شده بودند و خداوند آن‌ها را می‌رانده بـود، زنـده کـند. خداوند به وی فرمود: بر قبرهای آنان آب بریز. او در این روز، بر قـبور آنـ‌ها آب ریـخت و آن‌ها که سی هزار تن بودند زنده شدند. همین امر سبب شد تا ریـخت آب در روز نـوروز سـنّت شود، امری که سبب آن را جز راسخان در علم نمی‌دانند. روز نوروز، اول سال فارسیان است. معلی مـی‌افزاید: آن حـضرت این مطالب را بر من املا کرد و من از املای آن حضرت آن را نوشتم.
۲.امام صادق (ع) به معلی فرمود: روز نوروز، روزی است کـه خـداوند از بـندگانش پیمان گرفت تا او را عبادت کرده به وی شرک نورزند و به انبیای او، حجج او و اولیـای او ایـمان بیاورند. روز نوروز، نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرد و باد‌ها وزیدن گرفت و در زمین شکوفه پدید آمـد (و خـلقت فیه زهره الارض….). روز نوروز، روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی فرونشست و روزی اسـت کـه خداوند کسانی را که از ترس مرگ از سرزمینشان خـارج شـده و مـرده بودند زنده کرد. و روزی است که جبرئیل بـر رسـول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرود آمد. و روزی است که ابراهیم بتهای قومش را شکست. و روزی است که رسـول خـدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم امام علی علیه‌السلام را بـر دوش گـرفت تا بـتهای قـریش را در مـسجد الحرام شکست.
توجیه دیگری مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) دارند و می‌فرمایند: «من این طور می‌فهمم که حضرت روز نو را معنا می‌کنند… روزی که اتفاق بزرگی افتاده باشد، نو روز است… این نیست که حضرت بخواهند بفرمایند که این قضایا روز اول حَمَل، روز اول فروردین اتفاق افتاده است، نه خیر! بحث این است که هر روزی که این طور خصوصیاتی در آن اتفاق
نتیجه:
نوروز روزی است که از سنن زیبای ایرانی که اسلام ناب اهل بیتی و شیعی به آن جهت داد چنان که مقام معظم رهبری فرمودند: «نوروز باستانی می‌گویند! نوروزش خوب است ولی باستانیش بد است». باید نوروز را اسلامی کنیم و رنگ و صبغهٔ شیعی بدان دهیم. و این را به مردمان ایرانی از هر نحله و مذهب گوشزد کنیم که «شیعه بر فرهنگ و سنن ایرانی حرمت نهاد و آن را پذیرا شد، پس بیاییم ما نیز حرمت ایام عزای شیعه را بنهیم و در عزای دخت پیامبر سوگوار باشیم»./حجت الاسلام علی مصلح
منبع: فرقه نیوز