کارشناس فضای مجازی: مدل فعلی سواد رسانه‌ای در ایران، آمریکایست نه اسلامی
به گزارش ادیان نیوز – ردنا – شایان فخاری کارشناس فضای مجازی و رسانه در گفتگویی با اشاره به اهمیت سواد رسانه‌ای گفت: در محیطی زندگی می‌کنیم که رسانه‌ها اطراف ما را احاطه کرده‌اند و وقتی حجم زیادی از پیام‌ها به سمت ما می‌آید، ما مجبور هستیم برخی را قبول و برخی را قبول نکنیم.
وی ادامه داد: به همین منظور باید به مهارتی با عنوان سواد رسانه‌ای مجهز بشویم؛ اما اینکه سواد رسانه‌ای چه چیزی هست، تعاریف متفاوتی ارائه‌شده است. تعریفی که به نظر کاربردی و مورد اجماع اکثر اندیشمندان است اینکه سواد رسانه‌ای توانایی، دسترسی، تجزیه تحلیل، ارزیابی و تولید پیام رسانه‌ای است.
کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: گام اول یعنی دسترسی، به مخاطب توانایی استفاده از رسانه مبتنی بر نیاز را می‌دهد و اینکه چگونه به رسانه‌ها دسترسی داشته باشد. همچنین سواد رسانه‌ای تجزیه و تحلیل، به فرد این توانایی را می‌دهد که تشخیص دهد پیام با چه هدفی، با چه رویکردی و برای چه مخاطبی ارسال می‌شود. در بحث ارزیابی هم، مخاطب درگیر اخلاق رسانه‌ای می‌شود که این پیام خوب است یا نیست. همچنین در پایان یعنی تولید پیام، فرد این مهارت را پیدا می‌کند که یک پیام را تولید کند.
فخاری با اشاره به روند شکل‌گیری ادبیات سواد رسانه‌ای در ایران گفت: تقریباً اولین مقالات فارسی که در این حوزه نوشته شد از اوایل دهه ۸۰ بود و به‌تدریج در دهه ۹۰ وارد کتاب‌های درسی ما شد. هم‌اکنون مجموعه‌هایی که در حوزه سواد رسانه‌ای فعالیت می‌کنند، رویکردشان بیشتر پیرامون مدیریت مصرف رسانه است و کمتر در حوزه آموزش تولید پیام ورود پیدا می‌کنند.
وی ادامه داد: کارشناس رسانه و فضای مجازی گفت: آن چیزی که در کتاب‌های درسی مطرح می‌شود و خود آقایان هم اذعان دارند، اکنون مدل سواد رسانه‌ای آمریکایی در کشور پیاده می‌شود؛ شاید کار اسلامی هم شده باشد -برای مثال یکسری واژه‌ها را تغییر دادند و مثلاً گفتند در مصرف تحرک داشته باشیم یا می‌گویند کاربر باید خودکنترلی داشته باشد- اما پارادایم آن اسلامی نشده است و برخی معتقدند به دلیل آن‌که سواد رسانه‌ای یک مهارت است لزومی به تغییر ندارد.
این پژوهشگر رسانه گفت: ما در پایان‌نامه کارشناسی ارشد با استفاده از تفسیر موضوعی مرحوم صدر، مفهوم سواد رسانه‌ای را کالبدشکافی کردیم و مؤلفه‌های آن را بر اساس رویکرد قرآنی موردبررسی قراردادیم. در حوزه مؤلفه «دسترسی پیام رسانه‌ای» غربی‌ها که می‌گویند ما باید خودکنترلی داشته باشیم و والدین یکسری نرم‌افزار‌هایی را استفاده کنند که رده‌بندی سنی در آن مشخص باشد و مخاطب به یکسری محتوا‌های خاص دسترسی داشته باشد. درحالی‌که در مدل قرآنی همچنین چیزی را نداریم، بلکه بحث تقوا است. در نگاه قرآنی مؤلفه محوری تقوا است و چیزی دیگر را جایگزین تقوا نمی‌کند. به‌عبارتی‌دیگر رویکرد قرآنی توجه به درون است نه صرفاً سانسور بیرونی.
فخاری افزود: جامعیت قرآن در همه عرصه‌ها و به‌خصوص در عرصه سواد رسانه‌ای خود را نشان می‌دهد به‌طوری‌که حتی «لایک کردن تصاویر» در نگاه قرآنی موردتوجه قرار می‌گیرد. برای مثال، در قران برای فردی که می‌خواهد در فضای شبهه‌ناک قرار نگرید می‌فرماید «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا»، اگر کسی خبری آورد سریع این را قبول نکنید، سریع فوروارد نکنید، از کجا آمده، تبیین کنیم و بعداً انتشار بدهیم. آیات بسیار زیادی در این حوزه داریم.
فخاری با اشاره به آینده فضای مجازی در ایران گفت: سواد رسانه‌ای همچون شمشیری دو لبه است اگر با روال فعلی پیش برویم و مبانی اسلامی سواد رسانه‌ای، ضمیمه استفاده از فضای مجازی نشود، ما مخاطبانی را خواهیم داشت که با بهره‌گیری از مهارت سواد رسانه‌ای بسیار هوشمندانه در فضای مجازی تنفس می‌کنند. چنین مخاطبی حتماً خواهد گفت «من سواد رسانه‌ای دارم و هیچ مشکلی ندارم و چون من کنش‌گر فضای مجازی هستم همه‌چیز و هر محتوایی را می‌توانم ببینم و برای من ایجاد خطر نمی‌کند» لذا اگر فضا، اسلامی نشود خطراتی که سواد رسانه‌ای خواهد داشت بسیار زیاد خواهد بود.
وی در پایان گفت: ما برای مسائلی مانند فیلترینگ مبنای قرانی داریم، برای مثال در قرآن اشاره‌شده که ما نباید جایی باشیم که تقویت‌کننده فضای دشمن است. در نگاه لیبرالیسم فیلترینگ معنا ندارد و می‌گویند وقتی سواد رسانه‌ای داریم، دیگر نیازی به فیلترینگ نداریم، امانگاه قرآنی می‌گوید هم باید فیلترینگ باشد و هم مخاطب باید سواد رسانه‌ای داشته باشید.