پساکرونای ادیان| وزن شیوع کرونا و تأثیر آن بر دین‌داری یا بی‌دینی جامعه
در گفتگو با دکتر وحید سهرابی‌فر/
اساساً دین بدون مناسک پیش نمی‌رود. خلاف یک نوع دین‌داری خیلی خاص و خیلی نخبه‌گرایانه که ممکن است با بُعد نظری و انتزاعی دین همراه باشد، دین‌داری توده مردم، کاملاً با مناسک گره‌خورده است؛ حالا این مناسک ممکن است که به نحو موقت و مقطعی تغییر شکل بدهد ولی در اساس مناسک جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد.
ردنا (ادیان نیوز) / محمدعلی خرمی مشکانی: کرونا رابطه رهبران ادیان و پیروانش را تحت تأثیر خود قرار داد و بسیاری از مناسک جمعی را تعطیل کرد.
برخی معتقد بودند که این تعطیلی سبب می‌شود رفته‌رفته پیروان ادیان به این نتیجه برسند که زندگی بدون مناسک هم جریان دارد و در نتیجه در پساکرونا مناسک اجتماعی ادیان کمرنگ‌تر از سابق خواهد شد.
دکتر «وحید سهرابی‌فر» استادیار دانشکده فلسفه و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با ردّ این ادعا گفت: باید دید وزن شیوع کرونا در معاهده دین‌داری چقدر است؟ خلاف این تحلیل، عده‌ای معتقدند دین‌داری زیاد می‌شود؛ اما من فکر نمی‌کنم این بیماری آن‌قدر روی دین‌داری مردم اثر داشته باشد که بتواند موازنه را به نفع دین‌داری یا بی‌دینی تغییر دهد.
وی افزود: در مورد وضعیت دین‌داری، یک سری کلان روایت‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود شما بر اساس آن کلان روایت‌ها دین‌دار یا غیر دین‌دار باشید. با آمدن کرونا برای این کلان روایت‌ها مشکلی پیش نمی‌آید. یعنی اگر شما دین‌دار باشید همچنان در روایت شما از هستی، عواملی وجود دارد که حتی بیماری کرونا را هم بتواند توضیح بدهد؛ مثلاً بیماری کرونا را به مثابه یک امتحان الهی به شما نشان دهد؛ امتحانی که در آن ایمان شما محک زده می‌شود، بایستی صبر پیشه کرده و ارتباط خودتان را با خدا تقویت کنید.
از سویی اگر کسی مؤمن نباشد می‌تواند این را به مثابه یک شرّ گزاف و دلیلی برای عدم وجود خدا بگیرد و بر همان مبنای ملحدانه خودش این ماجرا را تبیین کند. یعنی هر دو گروه می‌توانند برای خودشان تبیین‌هایی ارائه دهند و از این ماجرا عبور کنند. در مجموع تغییر خاصی رخ نمی‌دهد.
لذا کرونا یک پدیده موقتی است ولو اینکه یک سال هم طول بکشد. بعد از مدتی ما با یک سری تحفظاتی و ملاحظاتی به حالت عادی برمی‌گردیم.
این استاد دانشگاه درباره این تحلیل که «ممکن است کرونا برخی را به این نتیجه برساند که دین‌داری بدون مناسک هم می‌تواند باشد» گفت: کرونا مناسک را تعطیل نکرد، بلکه با شیوع آن ما شاهد شکل‌گیری مناسک جدیدی هستیم. در همین ماه مبارک رمضان که گذشت ما شاهد شکل‌گیری اجتماعات دینی مجازی بودیم. انبوهی از جلسات دینی به‌صورت مجازی و آنلاین برگزار شد. قالب‌های جدیدی برای مناسک ایجاد و ساخته شد که قبلاً ما اینها را نداشتیم.
دین‌داری بدون مناسک پیش نمی‌رود
سهرابی‌فر با اشاره به استقبال مردم از بازگشایی حرم‌های قم و مشهد گفت: اینها مجموعاً ما را به این نکته می‌رساند که دین‌داری اساساً بدون مناسک پیش نمی‌رود. خلاف یک نوع دین‌داری خیلی خاص و خیلی نخبه‌گرایانه که ممکن است با بُعد نظری و انتزاعی دین همراه باشد، دین‌داری توده مردم، کاملاً با مناسک گره‌خورده است؛ حالا این مناسک ممکن است که به نحو موقت و مقطعی تغییر شکل بدهد ولی در اساس مناسک جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد.
این استاد دین‌پژوه گفت: در ایام کرونا شکل مناسک تغییر کرد اما این تغییر شکل هم امر پایداری نیست. به‌زودی شرایط به حالت عادی برمی‌گردد و در شرایط جدید ما یک سری آپشن‌های جدید هم در این حوزه خواهیم داشت؛ یعنی تشکل‌های دینی می‌دانند که علاوه بر آن روش سنتی قدیمی، روش‌های دیگری هم برای انجام مناسک دارند. آن‌ها این روش‌ها را در این دوره کرونا یاد گرفتند و اگر روزی نیاز شد از اینها می‌توانند استفاده کنند؛ ولی به گمان من کرونا تأثیر چندانی در مناسک نخواهد داشت و به‌زودی رویه به همان حالت عادی باز خواهد گشت. دوباره حج عمره، حج تمتع، سفرهای زیارتی، پیاده‌روی اربعین، هیئت‌ها، به همان حالت عادی بر خواهد گشت.
سهرابی‌فر گفت: مناسک مجازی طبیعتاً از آن کیفیتی که برنامه‌های حضوری دارد، برخوردار نیست و انتخاب اوّلیه اجتماعات دین‌دار هم این نیست، ولی در شرایط خاص و در شرایطی مانند وضعیت کنونی جایگزین مناسبی برای مناسک و اجتماعات حضوری ادیان است.
وی درباره رابطه رهبران دینی و پیروانشان در پساکرونا گفت: رابطه رهبران دینی نیز با پیروان خود تغییری نخواهد کرد کما اینکه دیدیم جلسات وعظ و روزهای دعای مشترک وجود داشت و بعد از کرونا نیز این رابطه مانند قبل ادامه پیدا می‌کند.