واکاوی پوشش در اسلام/ آیا مد و مدگرایی در اسلام نفی شده است؟
عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه الزهرا(س) ضمن بررسی نسبت بین عفاف، حجاب و زیبایی در پوشش مردم ایران، تصریح کرد: طبق آیات و روایات لباس نباید نماد تبرج باشد؛ همچنین بر زیبایی آن و لباس پوشیدن مطابق هر زمان تأکید شده است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مریم مونسی‌سرخه، عضو هیئت علمی و مدیر گروه رشته طراحی پارچه و لباس دانشکده هنر دانشگاه الزهرا(س)، در گفت‌وگویی به واکاوی نگاه اسلام به مسئله پوشش پرداخت و گفت: در منابع اسلامی یعنی قرآن و روایات، چند نکته در ارتباط با لباس مطرح شده است. در خصوص بُعد ظاهری لباس چنین مطرح شده است که لباس باید پوشانندگی به بدن دهد و قسمت‌های خاص بدن را بپوشاند. در همین خصوص یک بُعد سلبی نیز برای لباس در نظر گرفته و مطرح شده است که لباس نباید نماد جلوه‌گری و تبرج باشد.
وی به تأکید منابع اسلامی بر مشخص بودن زنانگی و مردانگی در فرم لباس نیز اشاره و اظهار کرد: در منابع اسلامی مطرح شده است که فرم کلی لباس باید به نوعی انتخاب شود که مردانگی و زنانگی لباس از هم تفکیک شود. یعنی لباس‌ها طوری باشند که وقتی افراد آن را می‌پوشند، جنسیت آنان مشخص شود. همچنین لباس به گونه‌ای نباشد که طبقات اجتماعی را از یکدیگر تفکیک و فاصله اجتماعی را به شدت نمایان کند.
لباس نباید تفکیک‌کننده طبقات اجتماعی باشد
این عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه الزهرا(س) ادامه داد: البته یکی از کارکردهای لباس نشان دادن جایگاه اجتماعی است ولی از منظر اسلامی این نشان دادن نباید به حدی باشد که طبقات جامعه خیلی از هم تفکیک شوند و به همین دلیل به ساده‌پوشی تأکید شده تا طبقات پایین اجتماعی احساس ضعف نکنند و فاصله طبقاتی به شدت در جامعه مشهود نباشد.
نویسنده مقاله «نوع لباس و نمادهای رنگ در عرفان اسلامی» گفت: اگر به آیات و روایات توجه کنیم، اساس مباحث بر همین چند مورد متمرکز است و هیچ جایی در قرآن به ما نمی‌گوید که از چه فرمی در لباس استفاده کنید و یا بلندی و کوتاهی لباس مطرح نشده و فقط کلیات مطرح شده و در تفاسیری که از پوشش صورت می‌گیرد نیز مد و مدگرایی نفی نشده است و اینکه از سوی ائمه(ع) مطرح شده است که سعی کنید همانند مردم زمان خودتان باشید هم می‌تواند مفهومی از مد را دربرگیرد. البته خاطرنشان می‌کنم که مد به این معناست که فرم‌های مختلفی مثل دوخت‌ها، شکل‌ها و رنگ‌های مختلف لباس در بازه‌های مختلف زمانی مطرح می‌شود و کنار می‌روند و بعدی می‌آید.
مونسی به بُعد مفهومی لباس، آنچه او از آن به عنوان عفاف یاد می‌کند، اشاره کرد و گفت: بخشی از لباس، ظاهر و فرم آن است و بخش دیگر مفهوم و معنی آن؛ در آیات و روایات همیشه صحبت از این بوده که لباس شما نماد تبرج نباشد. همچنین بر زیبایی لباس تأکید و گفته شده است که مطابق زمان خودتان لباس بپوشید.
این طراح لباس با اشاره به اینکه زمانی مد به عنوان مقوله‌ای ضد دینی مطرح بود، ولی این نگاه تغییر کرد، افزود: اگر برای لباس معنی در نظر بگیریم و معنای آن همان مطالبی باشد که در آیات آمده، فقط کافی است که طراح لباس ما بداند که اگر برای مناسبت‌های مختلف و جایگاه‌های مختلف لباس طراحی می‌کند، باید شاخص‌های مطرح را رعایت کند. البته این شاخصه‌ها فکری هستند. مثلاً در ارتباط با لباس خانمها پوشانندگی و نداشتن تبرج مطرح است و این دو باید در کنار هم باشند. وقتی این دو بُعد را کنار هم قرار دادیم بقیه کار هنر طراح لباس است که لباسی زیبا را خلق کند.
عفاف در قبل از اسلام
نویسنده مقاله «بررسی ابعاد ارزشی لباس در اندیشه اسلامی» افزود: از سوی دیگر اگر تاریخ ایران قبل از اسلام را بنگریم درمی‌یابیم که ایرانی‌ها در مقوله پوشش، فکر و فرهنگی داشتند که اسم آن را دقیقاً می‌توان عفاف گذاشت. حجاب بعد ظاهری لباس است و عفاف همان معناست که پوشانندگی و عدم جلوه‌گری را حاصل می‌کند. به همین دلیل دو واژه عفاف و حجاب در پوشش در کنار هم می‌آید.
وی تصریح کرد: وقتی سنگ نگاره‌های تاریخی ایران را می‌بینیم احساس می‌کنیم که مفهوم عفاف در کنار حجاب در ذهن مردم ایران بوده است. مردم ایران چندین لایه روی هم می پوشیدند، قباهای مختلف و تزئینات مختلف استفاده می‌کردند، پارچه‌های نفیسی بافته و از آنها برای دوخت لباس استفاده می‌کردند، نقش‌هایی پر از معنا و مفهوم روی پارچه ایجاد می‌کردند به نحوی که ایران سردمدار طراحی و دوخت پارچه و لباس در دنیا شده بود و همه این زیبایی‌ها معنای عفاف را نیز دربر داشت. عفاف، حجاب در کنار زیبایی است که در فکر ایرانی‌ها همیشه نهادینه بوده، بعد از ورود اسلام نیز همین باورهای ریشه‌دار مجدداً مطرح و موجب شد ایرانی‌ها به راحتی اسلام را بپذیرند.
تبرج و عدم زیبایی در پوشش
مونسی در پاسخ به اینکه تبرج با زیبایی در لباس چه نسبتی دارد؟ گفت: تبرج به معنی جلوه‌گری است. این نوع جلوه‌گری می‌تواند زیبا باشد یا زیبا نباشد. یعنی حتی با عدم زیبایی هم می‌توان تبرج و جلوه‌گری داشت. البته جلوه‌گری لباس و تبرج آن بستگی به این دارد که آن لباس کجا و تحت چه شرایطی و در چه موقعیتی استفاده می‌شود، یعنی ممکن است در یک موقعیت لباس در برگیرنده تبرج نباشد اما در یک موقعیت و محیط دیگر استفاده از آن تبرج محسوب شود.
این استاد دانشگاه افزود: قاعدتاً برای لباسی که قرار است در مکان‌های عمومی پوشیده شود باید جنبه جلوه‌گری از لباس حذف شود اما این بدان معنا نیست که اگر ما نمود جلوه‌گری را از لباس حذف کنیم، نهایتاً لباس طراحی شده لباسی نازیبا خواهد بود. یعنی یک طراح می‌تواند با استفاده از رنگ‌ها، شکل‌ها و برش‌ها و کاملاً مطابق با مد، لباسی طراحی کند که زیبا اما به دور از تبرج و جلوه‌گری زیبا یا نازیبا باشد.
وی در پایان از تلاش برای استخراج مبانی علمی، تئوری و نظری پوشاک در ایران سخن گفت و تصریح کرد: وقتی فردی وارد رشته طراحی لباس می‌شود، علاوه بر طراحی و شناخت پارچه و دوخت، قسمتی از فعالیت خود را باید به بخش فکری و نظری این رشته اختصاص دهد، اما چون بخش طراحی ظاهری و دوخت لباس جذاب است به بعد فکری طراحی پارچه و لباس کمتر توجه می‌شود و این مشکل را حتی در جشنواره‌های لباس نیز مشاهده می‌کنیم.