خانواده سنتی یا مدرن؟!

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به اینکه بازسازی الگوی خانواده از نگاه اسلام به معنای دفاع از فرم خانواده سنتی نیست، گفت: برای بازسازی الگوی خانواده از نگاه اسلام و قرآن باید روح خانواده مورد نظر دین را پیدا کنیم و بر اساس جامعه جدید و به کارگیری این روح برای استقرار خانواده توصیه ای داشته باشیم.

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام و المسلمین مهراب صادق‌نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در سومین جلسه از نشست‌های «فلسفه خانواده از دیدگاه اندیشه‌وران» که به همت موسسه خاتم و به‌صورت مجازی برگزار شد، با اشاره به تعریف خانواده اظهار کرد: تعریف خانواده تعریف سیال و لغزنده‌ای است و نمی شود تعریفی ارائه داد که همه راضی شوند، اما میدانیم که مولفه‌هایی مانند ازدواج، تمایلات جنسیتی، پیوندهای خونی و روحی و اقتصادی، تعلق عاطفی در خانواده وجود دارد و میتواند بخش هایی از تعریف خانواده باشند.

وی افزود: تعریفی که میتوانیم روی آن توافق کنیم تعریفی است که سازمان ملل در سال ۱۹۹۴ از خانواده ارائه داد و براساس آن تعریف میتوانیم درباره فلسفه خانواده صحبت کنیم در این بیانیه آمده است که خانوار گروهی است دو یا چند نفره که باهم زندگی میکنند، درآمد مشترک دارند و از طریق خون، ازدواج و یا فرزندخواندگی با هم ارتباط پیدا میکنند.

صادق‌نیا با اشاره به اینکه همین گروهی زندگی‌کردن به عنوان اصل در شکل‌گیری خانواده هم خودش مسئله است، خاطرنشان کرد: امروزه خانواده‌هایی داریم که علی رغم اینکه خانواده هستند ولی گروهی زندگی نمیکنند یا دست کم در یک مکان فیزیکی زندگی نمی‌کنند.

وی با بیان اینکه پیدایش خانواده که نخستین هسته اجتماع را هم تشکل می‌دهد برمی‌گردد به تهدیدهایی که در جوامع ابتدایی فرد را تحت شعاع قرار می‌داد، تاکید کرد: هسته خانواده برای حمایت از فرد و تامین نیازهای فرد تاسیس و به مرور زمان کارکردهای متفاوتی برای خانواده ایجاد شده است. امروزه مهم‌ترین کارکرد خانواده جامعه پذیری فرد است به این معنی که خانواده ابزاری است که افراد را با جامعه آشتی می‌دهد و امکان حضور آنها را در جامعه فراهم می‌کند.

کارکرد حمایت‌گری خانواده

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه خانواده زندگی کردن افراد در جامعه را به آنها یاد می‌دهد، خاطرنشان کرد: از حیث درونی نیز کارکرد خانواده یک کارکرد حمایت‌گری است و از نظر اقتصادی، ذهنی و روانشناختی از افراد خودش حمایت می‌کند تا بتوانند به اهدافی که می‌خواهند دست پیدا کنند.

وی با بیان اینکه هر تعریفی که از خانواده ارائه شود بخشی از آن صورت‌ها از تعریف خارج می‌شود، عنوان کرد: در روزگار ما چارچوب اصلی خانواده همزیستی،‌ پیوندهای عاطفی داشتن، از هم حمایت کردن و احساس تعلق به یکدیگر داشتن است، بعضی از مفاهیم در بعضی از خانواده‌ها وجود دارند که در خانواده‌های دیگر به چشم نمیخورند. مثلا امروزه صورت هایی از خانواده می‌بینیم که عنصر ازدواج در آنها وجود ندارد و کار به یک قرارداد نکشیده است، یا مثلا بر تفاوت جنسیتی تاکید می‌شد اما امروز صورت‌هایی از خانواده می‌بینیم که تمایز جنسیتی در آنها مسئله نیست هرچند که ما با آن مخالف باشیم و با نظام ارزشی ما همخوانی نداشته باشند اینها هم وجود دارند.

صادق‌نیا با ارائه تفاوت‌های خانواده سنتی و مدرن تاکید کرد: در خانواده سنتی نقش ها متکثر بود، یعنی همه نقش‌ها اعم از دایی و عمه و خاله و … وجود داشتند اما امروزه خیلی از نقش‌ها وجود ندارد، نقش هایی مانند عمه و خاله در بسیاری از خانواده‌ها از بین رفته است.

وی ادامه داد: خانواده در این جوامع به لحاظ کمیت تعداد زیادی بود و گسترده بود و وقتی فرد از خانواده حرف میزد از یک کلونی خیلی بزرگی از جمعیت سخن می‌گفت، در جامعه سنتی پیوندهای خونی، پیوندهای محکمی بودند و خانواده در این جوامع بر مبنای ازدواج صورت میگیرد، حمایتگری در این خانواده ها و پیروی از نظام های فکری و ارزشی یکدیگر بالا بود.

خانواده مدرن و اقتضائات جدید

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه نظام قدرت در این خانواده‌ها سلسه مراتبی بود و از پدرها قدرت تقسیم می شد، خاطرنشان کرد: در خانواده مدرن برعکس تعداد کم است، پیوندها به گستردگی قبلی وجود ندارد، حمایتگری کم شده است چون نقش های حمایتی که خانواده درجامعه سنتی ایفا می‌کرد امروز واگذار شده‌اند به نهادهای مدنی ازجمله آموزش، پرورش، قانون، و برخی از نقش های اصلی خانواده را قانون برعهده گرفته است.

وی با اشاره به اینکه مبنای ازدواج در خانواده مدرن یک توافق دونفره است، افزود: این توافق ممکن است هر زمانی از بین برود، خیلی ساده آغاز و خیلی ساده از بین می رود، امکان خلاقیت و رشد در این خانواده ها بیشتر است، افراد آزادی بیشتری در انتخاب دارند و نظام قدرت سلسه مراتبی نیست و هر کسی در این خانواده سهمی از قدرت را دارد.

دکتر صادق‌نیا با اشاره به اینکه درک نادرستی وجود دارد که گروهی به استناد آیات قرآن می خواهند بگویند که خانواده در صورت سنتی از خانواده در صورت مدرن بهتر است، خاطرنشان کرد: به سه دلیل با این اندیشه مخالفم، نکته اول اینکه ما در خانواده سنتی یک سری مولفه‌هایی می‌بینیم که با برخی اصول دینی ناسازگارند مولفه‌هایی مانند بی‌عدالتی، در صورت های سنتی خانواده می‌بینیم که عدالت به درستی تقسیم نمی‌شود یا خلاقیت افراد کور می‌شود یا استقلال فرد زیر سوال می‌رود در برخی از این خانواده‌ها حتی می‌بینیم بزرگ خاندان در مورد طلاق یا ازدواج فرزند خانواده تصمیم می‌گیرد و خود فرد هیچ حق انتخابی ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه کژی هایی که در خانواده سنتی بوده است را نمی توانیم به نام دین بزنیم، تاکیدکرد: ما در جامعه مدرن زندگی می‌کنیم و انسانی که درگیر مدرن شدن است و از ابزار و تکنولوژی مدرن استفاده میکند در این شرایط دعوت از این انسان برای اینکه همچنان در شرایط زندگی سنتی زندگی کند ممکن نیست.

وی با بیان اینکه در جامعه مدرن مردها و زنها مجبورند خودشان را با شرایط وفق دهند، عنوان کرد: کارکرد خانواده در جامعه جدید عوض شده است و کارکرد سنتی قبلی نیست، به این معنی که اگر به ساختار و صورت سنتی خانواده ها تمرکز داشته باشیم معنایش این است که خانواده در شرایط فعلی کارکرد خود را از دست داد است. برای نمونه در جوامع سنتی کارکرد خانواده حمایت گری بوده است به گونه ای که مثلا در خانواده سنتی فرزند مجبور بود پیشه خانوادگی را دنبال کند در حالی که در خانواده مدرن حمایت‌گری به صورت دیگری انجام می‌شود یعنی والدین باید استعداد فرزندشان را کشف کند و آن را در مسیر درستی هدایت کنند.

دریافت جانمایه خانواده اسلامی

وی افزود: به جای تمرکز روی صورت و چارچوب خانواده سنتی باید جانمایه و روح خانواده ای که قرآن و اسلام روی آن تاکید کرده است به دست آورده شود و بر اساس آن روح خانواده مدرن را شکل بدهند که این روح از کالبد خانواده مدرن هم خارج نشود.

حجت الاسلام والمسلمین صادق نیا با اشاره به اینکه بازسازی الگوی خانواده از نگاه اسلام به معنای دفاع از فرم خانواده سنتی نیست، خاطرنشان کرد: از نگاه اسلام ازدواج و خانواده یک امر کاملا عرفی است اما میتوانیم روح و گوهری برای خانواده در آیات قرآن کریم دریافت کرد. خطای فاحشی که برخی در جوامع اسلامی مرتکب میشوند این است که ساختارهای سنتی از خانواده را به عنوان خانواد مذهبی ارائه می‌کنند و می‌خواهند این نگاه را در جوامع مدرن هم پیاده کنند که این امکان پذیر نیست.

به گفته وی اگر خواهان استقرار خانواده از نگاه قرآن کریم هستیم باید یک روحی از خانواده پیدا کنیم، روحی که در هر زمان و مکان چه سنتی و مدرن قابل بازسازی است و سعی کنیم آن روح را در خانواده چه سنتی چه محدود چه متمرکز و چه غیرمتمرکز برقرار کنیم.

بحران جمعیت پیش روی کشور

صادق‌نیا با اشاره به بحران جمعیت در جامعه، افزود: آمار تولید مثل در ایران جز پایین‌ترین‌ها در جامعه جهانی است، و این با بخش نامه و دستور اصلاح نمیشود، بلکه چیزی جایی غلط است، مشکل این است که تغییر معنا و کارکرد خانواده در جامعه امروز ما به رسمیت شناخته نشده است.

وی در رابطه با توجه به خانواده‌محوری نیز تاکید کرد: آدم ها فطرتا و اخلاقا به خانواده تمایل دارند، خانواده محوری که توصیه بسیار درستی است اقتضائاتی دارد که باید این اقتضائات فراهم شود، محور بودن خانواده در جامعه سنتی یک معنا داشت در جامعه مدرن معنای دیگری دارد. افزایش کشش خانواده برای اعضایش به این معنا که این خانواده باید به اندازه کافی برای اعضایش کشش داشته باشد که در این خانواده احساس امنیت و آسایش و آرامش کنند و مایل باشند که زمان بیشتری در این خانواده سپری کنند معنای خانواده محوری است.

وی افزد: عمیقا انتقاد دارم از اینکه کسی فکر کند که خانواده سنتی در جامعه مدرن قابل بازسازی است، باید روح خانواده مورد نظر دین را پیدا کنیم و بر اساس جامعه جدید برای شکل گیری خانواده توصیه ای داشته باشیم. خانواده یک پدیده فرهنگی کنار پدیده های فرهنگی دیگر است، یعنی اگر نهاد اقتصاد، بهداشت یا آموزش آسیبی ببینید به نهادهای دیگر از جمله خانواده هم آسیب زده می‌شود.