یهودیان و مطبوعات ایران

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، هارون یشایایی، رئیس انجمن کلیمیان تهران و مدیرمسئول سابق نشریه افق بینا چندی پیش طی نشستی در سالن شماره ۴ جشنواره مطبوعات واقع در محل دائمی نمایشگاه کتاب تهران، به ایراد سخنرانی حول موضوع «یهودیان و مطبوعات ایران» پرداخت.

هارون یشایایی داشتن زبان محاوره مشترک فارسی در طی قرن‌های متمادی را یکی از عوامل نزدیکی یهودیان بافرهنگ ایرانی دانست و سابقه آشنایی یهودیان با مطبوعات را هم‌زمان با فعالیت مدارس آلیانس در ایران ذکر کرد و گفت:‌ فرهنگ یهودی ایران قبل از سال ۱۲۸۵ هـ.ش (سده ۱۸۰۰ میلادی) صرفاً در کنیسه‌ها شکل می‏گرفت و بیشتر حول مسائل و فرایض دینی بود، نشریات و کتب دینی نیز شامل توضیح اعیاد و اجرای مراسم و دعاهای روزانه بود. اما با آمدن (مدارس) آلیانس، تحولات فکری در یهودیان ایران به وجود آمد و آن‌ها را بافرهنگ اروپایی آشنا کرد و همین امر باعث شد که یهودیان از پوسته محدودی که در آن بودند خارج شوند و این تحولات فکری هم‌زمان با دوران مشروطیت ابعاد وسیع‏تر پیدا کرد و بارور شد.

وی سپس به ذکر تاریخچه نشریات یهودیان پرداخت و گفت:‌ اولین نشریه یهودیان به نام «شالوم» (در زبان عبری به معنای سلام) در سال ۱۲۹۴ در تهران به خط عبری و زبان فارسی منتشر شد. در سال ۱۲۹۹، روزنامه «هَگِئولا» و در سال ۱۳۰۱، روزنامه «هحییم» نیز که خط فکری جداگانه‏ای را مطرح می‏کرد منتشر می‏شد و با انتشار این نشریات در میان یهودیان ایرانی دیدگاه‏های متفاوت در مقابل هم قرار گرفتند. انجمن کلیمیان وقت برای انتشار شالوم، چاپخانه‏ای به نام «مطبعه یهودیان ایران» احداث کرد. در همین دوران به دلیل تسلط یهودیان به زبان فارسی، فرهنگ‏نویسی به یکی از فعالیت‏های فرهنگی و شغل اختصاصی یهودیان تبدیل شد. ازجمله فرهنگ‏هایی که در این دوران به چاپ رسیدند، فرهنگ کامل فارسی به فرانسه و فرانسه به فارسی «دکتر مرتضی معلم» و فرهنگ‏های «سلیمان حییم» است.

یشایایی در ادامه افزود: پس از توقفی که در انتشار روزنامه شالوم و حییم ایجاد شد، دو جریان فکری در جامعه یهودی ایران شکل گرفت: ‌تفکری که از جریان صهیونیستی طرفداری می‏کرد و دیگر تفکری بود که بر پیوند یهودیان با مردم ایران اصرار داشت. پس از شکل‏گیری تفکرات صهیونیست‏ها مبنی بر تجمع یهودیان در سرزمین مقدس و تشویق به مهاجرت آنان، یهودیان ایران هم از آن متأثر می‏شوند. از دیرباز حوزه فرهنگ و تجمع یهودیان جهان شامل دو محدوده جغرافیایی می‏شد: محدوده اروپای شرقی و غربی که آغازگر مهاجرت بودند و محدوده دوم یهودیانی که در کشورهای اسلامی زندگی می‏کردند. طی سال‏های ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۶ اکثر جمعیت یهودیان از کشورهای اسلامی مهاجرت کردند و عمدتاً این مهاجرت‏ها به اسرائیل بود.

یشایایی در ادامه سخنرانی افزود: اولین نشانه‌های گرایش به جناح چپ در میان یهودیان در روزنامه «راهنمای یهود» که در سال ۱۳۲۲ به چاپ می‏رسید، به چشم می‏خورد. از سال ۱۳۲۳ هم‌زمان با انتشار نشریه فوق، نشریه فرهنگی «اسرائیل» انتشار می‏یافت و انتشار آن حدود ۳ سال به طول انجامید و هدف آن ایجاد تعادل بین فرهنگ صهیونیسم سیاسی و ادامه زندگی یهودیان در ایران بود. مجله «سینا» از دیگر نشریات کلیمیان بود که اولین شماره آن در سال ۱۳۲۶ به چاپ رسید و به جناح راست و صهیونیسم‏ گرایش داشت. پس‌ازآن مجله «عالم یهود» انتشار یافت که چاپ آن ۹ سال طول کشید و عقاید صهیونیستی داشت و سرانجام چاپ آن در سال ۱۳۲۸ متوقف شد. همچنین از سال ۱۳۲۹ مجله «دانیال» به مدت یک سال منتشر شد و سعی داشت بین صهیونیسم و تفکر چپ تلفیق ایجاد نماید.

رئیس انجمن کلیمیان اظهار داشت: قبل از سال‏های ۱۳۳۲ و کودتای ۲۸ مرداد، دو نشریه خیلی مهم از طرف یهودی‏ها به چاپ می‏رسیدند: یکی مجله «نیسان» که ارتباط فکری و اجتماعی با جامعه یهود نداشت و فقط مدیرمسئول آن یهودی بود و به‌عنوان روزنامه حزب توده منتشر می‏شد و سرانجام توقیف شد. دیگری مجله هفتگی «بنی‏آدم» که حدود ۴ سال منتشر می‏شد و سعی آن القای این اندیشه بود که به جامعه یهود بفهماند به‌رغم همه مشکلات و تضادهای موجود در جامعه، مهاجرت راه‏حل نهایی برای یهودیان نیست.

بعد از توقف انتشار بنی‏آدم تا انقلاب اسلامی ایران هیچ نشریه‏ای به‌جز بولتن‏های داخلی انجمن کلیمیان تهران و سایر گروه‏های اجتماعی یهودیان منتشر نشد. مهم‌ترین نشریه یهودیان بعد از انقلاب نشریه «تموز» بود که توسط جامعه روشنفکران یهود به چاپ می‏رسید و اهمیت این نشریه در دنبال کردن اندیشه‏های غیر صهیونیستی بود و رفته‌رفته به بلندگوی جامعه یهودی تبدیل‌شده بود. یشایایی در ادامه گفت: متأسفانه پس از سال ۱۳۶۸ انتشار مجله تموز میسر نشد چراکه اکثر متصدیان آن مسئولیت‏های اجتماعی به عهده گرفتند و مسئولین نشریه درگیر کارهای اجتماعی شدند.

رئیس انجمن کلیمیان تهران ضمن اشاره به فشارهای وارد بر یهودیان از طرف صهیونیسم‏ و کاهش امنیت اجتماعی، فرهنگی در داخل کشور، نقش امام خمینی را بسیار مؤثر ارزیابی کرد و افزود: گفته امام که «ما مسئله صهیونیسم و یهودی‏ها را جدا می‏کنیم» در روابط میان افراد جامعه و کلیمیان تأثیر بسزایی داشت.

یشایایی افزود: اینک به همت جوانان یهودی نشریه «افق بینا» منتشر می‏شود و موردتوجه هم‌کیشان و هم‌وطنان عزیز قرارگرفته است. در نشریه افق بینا دو کار عمده صورت گرفته است،‌ یکی اینکه خبرهای جامعه یهود بین یهودیان ایران و هم‌وطنان غیریهودی و فارسی‏زبانان خارج از کشور مطرح می‏شود، و دیگر اینکه بخش‏هایی از مسائل و احکام شریعت یهود نیز در آن به‌روشنی بیان می‏‎شود تا همگان با آن آشنا گردند.

این جلسه با پرسش و پاسخ میان حضار و هارون یشایایی خاتمه یافت.