گرایش های امروزی کلام یهود، انسجام سابق را ندارد

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت السلام والمسلمین مهراب صادق نیا، مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم در سومین نشست دوره پیشرفته جریان شناسی ادیان ابراهیمی با اشاره به علم کلام یهود اظهارکرد: علم کلام مجموعه ای از عقاید نیست بلکه مباحثه هایی پیرامون عقاید است، حال باید دید آیا اساسا در سنت دینی یهود چیزی به نام علم کلام معادل آنچه که در اسلام به کار می بریم، وجود دارد یا نه؟

وی افزود: مفهوم یا کلمه دین در یک کاربرد به معنای تدین و دینداری است؛ علم کلام در اسلام، مسیحیت و یهودیت به این معنا از دین نمی پردازد و این معنی از دین موضوعی برای جامعه شناسی، روانشناسی و مردم شناسی است.

صادق نیا با بیان اینکه گاهی مراد از کلمه دین، محتوای متون مقدس است، یعنی تعالیمی که در متون مقدس آمده و این تعالیم که از زمان آینده، گذشته یا وضعیت حال گزاره های خبری را گزارش می کنند، گفت: مثلا دین می گوید (خدا یکی است و یا رشوه حرام است و …)، اینها گزاره های خبری هستند و در همه این موارد مراد محتوایات متون مقدس است.

«دین»؛ وجه اشتراک علم کلام در اسلام و یهودیت

وی با بیان اینکه دین موضوعی برای علم کلام در اسلام و علم کلام در یهودیت است، خاطرنشان کرد: این محتوا معمولا به سه دسته تقسیم می شود و بخشی از آن گزاره های خبری هستند که اخبار در مورد آینده، گذشته و زمان حال خبر می دهند و برخی گزاره های خبری انشایی هستند یعنی مطالبه ای از دیگران می کنند؛ مثل اینکه می گویند (نماز بخوان، غیبت نکن و..).

مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم تصریح کرد: گزاره های دسته دوم (گزاره های انشایی) به دو دسته تقسیم می شوند یک دسته که می توانیم نتایج تن دادن به آنها را درک کنیم که به آنها اخلاقیات می گویند؛ مثل اینکه دین می گوید دزدی نکن و ما می دانیم اگر دزدی کنیم چه می شود، یعنی دلیل تن دادن به آنها یا وجه التزام آنها را می دانیم اما یک سری دستورات هستند که ما وجه التزام آنها را نمی دانیم یعنی نمی دانیم چرا باید فلان عمل را انجام دهیم یا نه؛ که از آنها به شرعیات یاد می شود( مثل نماز خواندن روزه گرفتن و..).

وی با اشاره به اینکه در طول تاریخ ادیان، از جمله یهودیت علوم مختلفی در مورد این گزاره ها بحث کرده اند، عنوان کرد: در اسلام فقه به عنوان یک علم در مورد شرعیات بحث کرده است؛ علم اخلاق بین مسلمانان در مورد خلقیات بحث می کند و علم کلام نیز در اسلام در مورد آن اخبار یعنی پاره ای از گزاره های خبری بحث می کند.

کلام یهود تا پیش از پیدایش فلسفه وجود نداشت

صادق نیا با بیان اینکه تا قبل از پیدایش فلسفه در یهودیت ما علمی به نام علم کلام در تاریخ یهودیت نداریم، بیان کرد: علم کلام بخشی از سنت خاخامی بوده که تلاش می کردند کتاب مقدس را فهم کنند و در این راستا به این تعالیم نیز می پراختند.

صادق نیا با بیان اینکه دلایل مختلفی برای شکل گیری علم کلام در یهودیت وجود داشته است، خاطرنشان کرد: برخی فیلون اسکندرانی را باعث شکل گیری علم کلام می دانند و برخی می گویند قبل از فیلون اسکندرانی، تمدن ایران باستان و ایران بود که باعث شد در سنت یهودی علم کلام شکل بگیرد و برخی اسلام را باعث شکل گیری این علم می دانند.

مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم تصریح کرد: علم کلام یهودی از دید تاریخی را می توان به کلام یهود پیش از اسلام، بعد از اسلام و کلام یهودی کتاب مقدسی، کلام یهودی یونانی، کلام یهودی خاخامی و کلام یهودی قرون وسطا تقسیم کرد.

صادق نیا دوره نخست را دوره الهیات متن مقدسی عنوان کرد و گفت: کتاب مقدس یهود بیانگر تفکرات بنی اسراییل درباره آفرینش پایان جهان، تاریخ، خدا، سرگذشت قوم یهود، مشایخ این قوم و در باره وعده هایی که خدا به این قوم داده است، می باشد. این الهیات در کتب مقدس اساسا الهیات برهانی نیست و وجود خدا در این کتاب مفروض گرفته شده با پیش فرض وجود خدا این کتاب آغاز می شود و دلیل عقلی یا غیر عقلی برای وجود خدا مطرح نمی شود، با این حال یک شبه برایینی برای اثبات وجود خدا ممکن است باشد.

الهیات کتاب مقدس یهود متاثر از فرهنگ یونانی شد

وی با بیان اینکه الهیات طبیعتی در کتاب مقدس وجود دارد، یعنی کتاب مقدس با مستند بر طبیعت می گوید خدایی وجود دارد، عنوان کرد: در این الهیات متن مقدسی همه چیز در مورد خدا واضح گفته نمی شود، هرچند که اصل ایمان یهودی بر توحید است اما علی رقم این اهمیتی که توحید در سنت یهود دارد، مفهوم خدا در متن مقدس واضح توضیح داده نشده است و گاهی صفات پارادوکسی در مورد خدا به کار رفته است.

مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم با بیان اینکه زبان کتب مقدس زبان عرف است، تصریح کرد: این تناقض ها و پارادوکس ها ویژگی زبان عرف است.

صادق نیا عنوان کرد: در دوره دوم از ابتدای قرن اول میلادی نوع دیگری از الهیات در یهودیت با عنوان الهیات یونانی شکل می گیرد از قرن چهارم قبل از میلاد متاثر از فرهنگ هلنی بود در این دوره سیطره نظامی و فرهنگی یونانی ها بر یهودی ها زیاد بود و خیلی از مفاهیم دینی یهود از تعابیر عبری فاصله و به تعابیر یونانی تبدیل شد.

مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم ادامه داد: در این دوره فرهنگ یونانی بر ادبیات دینی یهود متاثر بود و الهیات کتاب مقدس اخلاق یهود از فلسفه و فرهنگ یونانی متاثر شد.

وی با بیان اینکه فیلون اسکندرانی به عنوان نخستین کسی که پر آوازه است و متاثر از این ادبیات و فرهنگ بود وارد شد و هدف اصلی او در الهیات، سازگاری بین کتاب مقدس یهودیان و فلسفه یونانی بود.

صادق نیا خاطرنشان کرد: فیلون اسکندرانی معتقد شد حکمت یونانی ها می تواند پشتوانه خوبی برای کتاب مقدس شود و به مفسران برای توضیح اندیشه های موجود در کتاب مقدس کمک نماید.

وی در ادامه سخنانش به دو مشخصه تمثیل گرایی و مدل الهیاتی خاخامی اشاره کرد و گفت: در این نوع الهیات خاخامی حکیمان تلمودی دل مشغولی جدی برای عقلانی نشان دادن مباحثی که در مورد خدا گفته می شد و نداشتند سعی می کردند با ساده ترین روش خدا را برای مردم توضیح دهند و عقاید خود را اثبات کنند.

وی با اشاره به اینکه الهیات خاخام ها اهل مباحثه نبودند و هیچ بحثی در مورد خدا نداشتند، ادامه داد: از قرن هشتم میلادی که اسلام می آید و یهودیت بجز مسیحیت رقیب دیگری پیدا می کند، مسامانان هم عقاید و مباحثه هایی درباره خداوند دارند و با یهودیان ارتباط برقرار می کنند.

پیدایش اسلام سبب شکل گیری کلام یهود شد

صادق نیا بیان کرد: با آمدن اسلام مسلمانان به یهودیان اجازه مشارکت در مباحث علمی، مسئولیت های دولتی و غیر دولتی می دادند و به مسیحیان هم اجاز ه می دادند با اندیشه ای اسلام و آنچه در حوزه علمیه در مورد مسلمانان می گذشت ورود پیدا کنند و همین باعث شد گروه هایی از متکلمان مسلمان مثل معتزله که علاقه بیشتری داشتند بر اساس منطق و تفکر عقلانی درباره دین سخن بگویند.

وی عنوان کرد: این مباحثه ها برای عالمان دین یهود زمینه مناسبی برای گفت و گو شد و این گفت و گو ها آغاز شکل گیری کلام یهودی است.

دکتر صادق نیا با اشاره به شکل گیری کلام یهود با شکل گیری اسلام، خاطرنشان کرد: در این دوره متکلمان زیادی در یهودیت به وجود آمد که بیشتر کتاب هایشان نیز به زبان عبری عربی نوشته می شد.

وی به مشخصه عقل گرایی در این پدیده علمی اشاره و عنوان کرد: در کلام یهود گرچه عقل گرایی بود اما با عقل گرایی فیلون اسکندرانی تفاوت زیادی داشت.

دکتر صادق نیا با بیان ایینکه در قرون وسطا متکلمان یهود دل مشغولی زیادی داشتند و بزرگترین دل مشغولی این بود که ماهیت خدا چیست و دارای چه صفات، ویژگی ها و ماهیت هایی است، ادامه داد: دومین دل مشغولی این بود که خدا را چطور می توان شناخت؟.

کلام یهود، امروز انسجام سابق را ندارد

وی با اشاره به اینکه بعد از ابن میمون اندلسون از فیلسوفانی بود که کاملا عقل گرا بود و خطی مشی عقل گرایی را ادامه داد، گفت: به گفته این فیلسوف یهود، در یهودیت تنها گزاره هایی از یهودیت مورد قبول هستند که با عقل سازگار باشند .

مدیر گروه ادیان ابراهیمی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب قم یادآور شد: امروز گرایش های مختلفی در کلام یهود است که انسجام سابق را ندارد و گرایش مختلفی از الهیات عمل گرا، الهیات تجربه گرا، الهیات سکولار و … وجود دارد.

گفتنی است، دوره پیشرفته جریان شناسی ادیان ابراهیمی از سری نشست‎ های کلمه سواء از سوی هیئت اندیشه ورز اسلام، ادیان و ارتباطات میان فرهنگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار می شود.