ستون نجف و قم؛ نگاهی به زندگی‌نامه مرحوم آیت الله تبریزی
آیتﷲالعظمی تبریزی در سی‌ام آبان‌ماه سال ۱۳۸۵ پس از ماه‌ها تحمل بیماری سرطان در قم دار فانی را وداع گفت. پیکر ایشان با حضور بی‌سابقه روحانیون و مردم عادی تشییع شد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، به مناسبت سالگرد مرحوم آیت الله العظمی تبریزی به معرفی و شرح مختصری از زندگی نامه ایشان پرداخته ایم. وی پس از یک دوره تحصیل در تبریز به قم رفت و پای درس حضرات آیات عظام حجت و بروجردی حاضر شد.
پیشرفت شیخ جواد تبریزی در این دوره به حدی بود که از سوی مرحوم آیتﷲالعظمی بروجردی، از ممتحنان حوزه شد. اما میرزا جواد تبریزی تنها به حوزه قم اکتفا نکرد و در سال ۱۳۳۲ قم را به مقصد نجف ترک کرد. این مسافرت با حمایت مالی حاج یعقوب ایپکچی صورت گرفت.
داستان از این قرار بود که روزی در جلسه‌ای با حضور جمعی از طلاب تبریزی و حاج یعقوب ایپکچی از تجار تبریزی مقیم تهران، بحثی فقهی مطرح شد که میرزا جواد تبریزی بحث را دست گرفت و مسئله را به خوبی حل کرد. مرحوم حاج یعقوب ایپکچی به عنوان تشویق از مرحوم میرزا جواد خواست که اگر حاجتی داری بیان کن! میرزا جواد نیز بدون توجه به مسائل مادی تنها درخواست کرد اسباب سفر به عتبات را برای تحصیل ایجاد کنند و با حمایت مالی وی این سفر صورت گرفت. مرحوم میرزای تبریزی همیشه به یاد این حمایت حاج یعقوب بود و حتی در قم بر سر قبر ایشان در قبرستان «ابوحسین» قم حاضر می‌شد و فاتحه می‌خواند.
وی در نجف بیش از همه از محضر استادانی چون حضرات آیات عظام حاج سید عبدالهادی شیرازی (از شاگردان آخوند خراسانی) و خویی بهره برد. مرحوم آیتﷲالعظمی خویی از مراجع تقلیدی است که نظرات فقهی، اصولی و رجالی او پای ثابت دروس خارج حوزه‌های شیعی در چند دهه اخیر بوده است. میرزا جواد تبریزی با اشکالات خوبی که در درس مرحوم آیتﷲالعظمی خویی می‌کرد، خوش درخشید و از نزدیکان ایشان شد. این ارتباط به قدری بالا گرفت که مرحوم تبریزی به هیأت استفتای مرحوم آیتﷲالعظمی خویی دعوت شد. ارتباط این شاگرد و استاد به گونه‌ای وثیق بود که مرحوم آیتﷲالعظمی خویی در موارد متعدد به افرادی که برای استفتائات شرعی خدمت ایشان می‌رسیدند، می‌گفتند: «برو این مسائل را از میرزا جواد سؤال کن اگر قانع نشدی به نزد من برگرد.»
نکته جالب توجه اینکه در سال ۱۳۵۹ وقتی مرحوم آقای تبریزی به قم بازگشته بود، استفتائی از آقای خویی درباره طهارت اهل کتاب می‌شود. با اینکه نظر ایشان این بوده است که اهل کتاب احتیاطا نجس هستند، اما رجوع در این مسئله را به میرزا جواد تبریزی که قائل به پاک بودن اهل کتاب بودند، جایز می‌دانند. البته اصل اینکه ایشان مجتهد هستند بارها در نجف بر زبان آقای خویی جاری شده بود ولی همین که یک مجتهد در احتیاطات خود به مجتهد دیگر ارجاع بدهد، نشان از پذیرش مقام علمی وی در رتبه پس از خود دارد.
آیتﷲالعظمی تبریزی پس از ارتحال مرحوم آیتﷲالعظمی حکیم در نجف، تدریس خارج خود را آغاز نمود. آن مرحوم تا سال ۱۳۵۵ شمسی که به صورت اجباری ایرانی‌ها از عراق شدند، به مدت ۲۵ سال در نجف ماند اما در این سال ایشان به قم بازگشت. آیتﷲالعظمی تبریزی در ایران نیز با جدیت به فعالیت علمی خود ادامه داد. ایشان در وصیت‌نامه‌شان درباره توجه به تحصیل آورده‌اند: «اینجانب در طول دوران عمرم، طلبه‌ای بیش نبودم و مانند یک طلبه جوان شب و روز در امر تحصیل تلاش می‌کردم تا بتوانم خدمتی ناچیز داشته باشم و اثری از خود بر جای بگذارم تا طلاب عزیز از آن استفاده کنند.»
در اثر همین تلاش‌های شبانه روز ایشان بود که درس خارج ایشان یکی از شلوغ‌ترین درس‌های زمان خود در قم بود. البته درس خارج ایشان ابتدا در حرم حضرت معصومه(س) آغاز کرده و سپس به مسجد عشقعلی رفتند. پس از آن مدتی در حسینیه ارک تدریس را ادامه دادند و در سال ۱۳۶۸ درس ایشان از حسینیه ارک به مسجد اعظم منتقل شد.
روش تدریس
آن‌گونه که حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ حسن شوپایی یکی از شاگردان ایشان می گوید وی در تدریس خود اصل را بر اختصار گذاشته و تفصیل مطلب را به عهده خود طلبه می‌گذاشتند: «بناى ایشان در درس بر این بود که به مطالب اصلى و اساسى بحث، اهتمام داده شود. یعنى نکات مهم و کلیدى بحث عنوان شده و تعمیق لازم در آن صورت بگیرد و نکات فرعى و جانبى به فهم شاگرد و تلاش او سپرده شود. از این رو درس‌هاى استاد چه در فقه و چه در اصول بین دو جهت تعمیق و اختصار را جمع کرده بود.»
ایشان در درس فقه علاوه بر توجه به منابع فقهی همچون «مدارک»، «حدائق»، «جواهر»، «مصباح الفقیه»، به طور عمده نظرات دو استاد بزرگش یعنی حضرات آیات عظام بروجردی و خویی را نیز مورد توجه ویژه قرار می‌داد و در اصول فقه نیز علاوه بر توجه به نظرات خویی، مبانی نایینی، آقا ضیاء عراقی (استاد مرحوم آقای خویی) و محقق اصفهانی را نیز نقد و بررسی می‌نمود. میرزا جواد مکررا در درس خود به اهمیت اصول فقه تأکید می‌ورزید و می‌گفت: «اصول الفقه مبانی فقه است» و «درس فقه بدون اصول الفقه درس نیست. فقیه باید اصول خود را محکم و قوی سازد. در غیر این‌صورت فقیه به حمل شایع نمی‌باشد.» اگر چه میرزا جواد تبریزی در فقه و اصول کامل بود اما در فتوا دادن بسیار محتاط بود و خلاف مشهور، فتوا نمی‌داد.
ایشان در علم رجال نیز خبره بودند. میرزا جواد توجه ویژه‌ای به نقل سند حدیث می‌نمودند و معتقد بودند «خواندن سند روایات باعث برکت و توفیق و آشنایی با رجال و راویان اخبار می‌گردد.» از همین رو در تدریس، علاوه بر نقل سند به بررسی تک تک رجال نیز می‌پرداختند. ایشان تصانیف ابن غضائری را قبول نداشتند و معتقد بودند «این فرد و کتاب منسوب به او مشکوک است. به علاوه افرادی را تضعیف کرده که اشخاص مورد اعتماد هستند.»
علم و اخلاق
آیتﷲالعظمی تبریزی اگرچه توجه ویژه‌ای به امور طلاب نیز داشت اما از توجه به مردم عادی نیز غافل نبود. ایشان که در نجف نیز از فعالیت‌های تبلیغی دست نکشیده بود تلاش پیگیری برای شیعه کردن اهالی کرکوک و برخی دیگر از مناطق عراق نمود. در ایران نیز طلاب را به اقامه عزاداری اهل بیت عصمت و طهارت توصیه می‌نمود.
روش زندگی میرزا جواد تبریزی از جهت اخلاقی نیز برای شاگردانش درس آموز بود. وی زندگی ساده‌ای داشت و در عین حال به طلاب نیز توجه خاصی نشان می‌داد. ایشان در عین حال توجه خاصی به تهجّد نشان می‌داد و هر روز برای عبادت با پای پیاده پیش از اذان صبح در حرم مطهر حضرت معصومه(س) حاضر می‌شد.
ایشان در استفاده از وجوهات شرعی نیز دقت فراوانی می‌نمود و برای اولین بار در قم تنها به طلابی شهریه داد که مشغول تحصیل بودند و شاغل نبودند. البته این مسئله باعث مخالفت‌های برخی طلاب با ایشان نیز شد و حتی در روزنامه جمهوری اسلامی مقاله‌ای با عنوان «قطع و وصل» علیه ایشان منتشر گشت.
جهاد اعتقادی
میرزا جواد تبریزی اگر چه فقیه و اصولی بود اما در صحنه دفاع از اعتقادات شیعه کوتاه نیامد و ساکت ننشست. اهتمام ایشان به این مسئله به اندازه‌ای بود که در وصیت‌نامه خود به آن اشاره می‌کنند: «بر تمام مؤمنین است که با دل و جان از مسلمات مذهب حق دفاع کرده و هیچ‌گاه اجازه ندهند بعضی افراد با القای شبهه، عوام از مؤمنین را فریب دهند، به ویژه در مسائل شعائر حسنیه(ع) که تشیع به واسطه آن زنده است. حفظ شعائر اهل بیت(علیهم السلام) بر حق تشیع است و در آن کوتاهی نکنید.»
نتیجه تلاش علمی ایشان برای حفظ عقاید انتشار کتاب‌هایی همچون «انوار الاهیه و ظلامات الزهرا (علیها سلام)»، «شعائر الحسینیه»، «نفی السهو عن النبی»، «نصوح الصحیحه علی الائمه اثنی عشریه»، «زیارت عاشورا فوق الشبهات» و… بوده است. ایشان به هیچ‌وجه در قضیه شهادت حضرت زهرا(س) کوتاه نمی‌آمد و حتی پس از آنکه محمد حسین فضل ﷲ از مراجع تقلید فقید لبنان تشکیکاتی را در جریان شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) وارد کرد، آیتﷲالعظمی میرزا جواد آقا تبریزی به شدت در مقابل وی موضع گیری کرد و فضای حوزه قم علیه فضل ﷲ شد و تا میرزا زنده بود فضل ﷲ و نزدیکانش نتوانستند به ایران بیاید. در جریان این موضع‌گیری شدید میرزا البته نزدیکان فضل ﷲ نیز مخالفت‌های شدیدی علیه میرزا ابراز داشتند.
در بعد عملی نیز ایشان فعالیت‌های چشمگیری را در جهت ترویج عزاداری فاطمیه و شهادت امام صادق(ع) انجام دادند و شخصا در دسته عزاداری حاضر می‌شدند. در پی تلاش‌های این مرجع تقلید شیعه بود که عزاداری‌های کمرنگ فاطمیه به یک حرکت عمومی در کشور تبدیل شده است. خصوصا که مراجع دیگر همچون حضرات آیات عظام صافی گلپایگانی، وحید خراسانی و مرحوم فاضل لنکرانی نیز در این برنامه شرکت می‌کنند. البته آن‌گونه که فرزند آیتﷲ تبریزی روایت می‌کند در ابتدای این حرکت مرحوم تبریزی از جانب برخی گروه‌ها برای احیای عزاداری فاطمیه با بی‌مهری‌هایی روبه‌رو بود اما وی عزم جزمی برای انجام این کار داشت و حتی در روزهای گرم تابستان در دسته‌های عزاداری فاطمیه با پای برهنه حضور پیدا می‌کرد.
فعالیت‌های عام المنفعه
آن مرحوم اهتمام خاصی به فعالیت‌های عام المنفعه داشت و توجه ویژه‌ای به فقرا می‌کرد. علاوه بر کمک‌های شخصی ایشان که مرتبا به فقرا انجام می‌شد به همت ایشان درمانگاه تخصصی «بقیهﷲ الاعظم» تأسیس شد. این درمانگاه تخصصی در ابتدای خیابان دورشهر از خیابان‌های اصلی شهر قم قرار گرفته است و یکی از مراکز درمانی مدرن و مجهز قم محسوب می‌شود. در حال حاضر این مرکز علاوه بر آنکه پذیرای متخصصین است، به صورت ویژه بخش‌های رادیوگرافی، دندانپزشکی، شیمی درمانی، سونوگرافی و… را نیز داراست.
تشییع کم‌نظیر
آیتﷲالعظمی تبریزی در سی‌ام آبان‌ماه سال ۱۳۸۵ پس از ماه‌ها تحمل بیماری سرطان در قم دار فانی را وداع گفت. پیکر ایشان با حضور بی‌سابقه روحانیون و مردم عادی تشییع شد و آیتﷲالعظمی وحید خراسانی بر پیکر ایشان اقامه نماز کردند و پس از آن، پیکر ایشان در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد. آن مرحوم در آخرین توصیه‌های خود نیز طلاب را تشویق به تقوی و جدیت در تحصیل کردند و در این وصیت‌نامه خطاب به طلاب حوزه چنین آوردند: «به طلاب عزیز نصیحت می‌کنم که با جدیت و تلاش تقوای الهی را پیشه خود کنند و در امر تحصیل تلاش کنند و همواره رضای خدا را مد نظر داشته باشند.»
منابع:
سایت رسمی مرحوم آیتﷲالعظمی تبریزی
کتاب «زندگی‌نامه فقیه مقدس راحل»؛ منتشر شده در سایت مدرسه مرحوم آیتﷲ تبریزی.
یاد فقیهی که با تعطیلی مأنوس نشد؛ کیهان فرهنگی؛ آذر ۱۳۸۵، شماره ۲۴۷، ص ۶۸.
* تیتر این نوشته از پیام آیتﷲالعظمی سیستانی به مناسبت رحلت آیتﷲالعظمی تبریزی وام گرفته شده است.