دشواری سخن از روانشناسی اسلامی در ایران بر خلاف جهان

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، گفتمان «روانشناسی اسلامی به کجا ره می‌سپارد؟» از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در صفحه اینستاگرام این پژوهشگاه برگزار شد.

در این لایو اینستاگرامی، مسعود جان‌بزرگی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: در پاسخ به این سؤال که آیا روانشناسی اسلامی می‌تواند در میدان عمل حرفی برای گفتن داشته‌ باشد یا خیر؟ باید گفت در روانشناسی مبتنی بر رویکرد اسلامی بیش از ۲۰ پروتکل درمانی داریم که با روش علمی در صحنه آزمایش، کاربرد خود را به اثبات رسانده‌اند و با بسیاری از رویکردهای جهانی برابری می‌کنند.

وی از تأسیس آزمایشگاه روانشناسی معنوی در ایران خبر داد و افزود: در تلاش برای راه‌اندازی یک آزمایشگاه روانشناسی معنوی هستیم که بسیاری از پایه‌های بیولوژیکی روش‌های این حوزه را مورد آزمایش قرار دهیم و اگر این اتفاق بیفتد به نتایج بسیار خوبی خواهیم رسید.

جان‌بزرگی گفت: با فراخوانی که در مشهد مقدس دادیم بیش از ۱۰۰ مقاله مبتنی بر متدهای علم روانشناسی برای ما ارسال شده است که به محض راه‌اندازی آزمایشگاه، پژوهش‌های بالینی بر روی آن‌ها انجام خواهد شد.

وی با بیان اینکه تیم تحقیقاتی من و همکارانم بیش از ۲۰ سال است که در حوزه روانشناسی اسلامی فعالیت داریم، تصریح کرد: ما اعتقاد نداریم که روان‌درمانگری‌های دیگر را کنار بگذاریم بلکه معتقدیم روانشناسان مکاتب دیگر نیز متدهای خود را روی انسان مطالعه کردند و به تعبیر دیگر آن‌ها نیز روی آیه الهی(همان انسان) تحقیق و بررسی کردند و سپس به اثبات رسانده‌اند. لذا، قابل اتکا و مورد قبول همگان است.

جان‌بزرگی اظهار کرد: به کسانی که مخالف مکتب روانشناسی اسلامی هستند من فقط یک سخن دارم و آن اینکه حرفهای ما را باور نکنید بلکه آن‌ها را آزمایش کنید و سپس در خصوص آن نظر بدهید؛ روش‌های اسلامی که تاکنون مطالعه کردیم به نتایج خوبی رسیده است؛ برای مثال با تحقیق و پژوهش برای درمان افسردگی و بیماری‌های مزمن و… با متدهای اسلامی بسیار نتایج خوبی به دست آمده‌ است.

وی افزود: در جهان از روانشناسی اسلامی به راحتی سخن می‌گویند اما در ایران ما به دشواری باید از آن صحبت کنیم زیرا به محض سخن گفتن از آن، با سرکوب و سرزنش و تخریب مواجه می‌شویم و یا برای اثبات این مکتب در ایران باید الزاما از نمونه‌های آن در جهان سخن گفت تا دیگران باور کنند؛ متأسفانه این رویه و روند اشتباهی است که باید اصلاح شود زیرا سرکوب کردن یک جریان علمی نوین، بی‌دانشی است.

استاد و پژوهشگر حوزه روانشناسی بیان کرد: در حوزه روانشناسی اگر از یک مراجع بخواهیم که دین و معنویت را در پشت در اتاق درمان بگذارد و بعد به اتاق وارد شود؛ به اعتقاد من در حق او ظلم شده است. این عمل نه علمی است و نه انصاف. لذا، زمینه‌های تئوری‌سازی بسیار خوبی در دین اسلام وجود دارد که نباید بشر از آن بی‌بهره باشد.

جان‌بزرگی گفت: در درمان معنوی خداسو به هیچ عنوان در خصوص دین فرد سخن نمی‌گوییم و به هیچ وجه تحمیل عقیده انجام نمی‌شود و تنها باورهای نادرست مراجعه‌کننده که منجر به بروز یک اختلال می‌شود را اصلاح می‌کنیم.

عدم حمایت متولیان امر از مکتب روانشناسی اسلامی

وی تصریح کرد: گاهی اوقات یک گزاره می‌تواند یک ایده و باور کاربردی باشد و در اسلام از این قبیل گزاره‌ها کم نداریم و حیف است اگر آن‌ها را در مکتب روانشناسی کنار بگذاریم و بشر را از آن محروم کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ضمن ابراز گلایه از عدم حمایت متولیان امر از مکتب روانشناسی اسلامی و پژوهشگران این حوزه، تأکید کرد: بزرگترین ظلم این است که منبع غنی به نام اسلام را به روی علم ببندیم و اجازه استفاده درست از آن را به جوامع بشری ندهیم.

روانشناسی و اسلام فی‌نفسه تعارض ندارند

در ادامه این جلسه، حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: روانشناسی اسلامی یک مکتب است و به هیچ عنوان نگاه ما این‌گونه نیست که روانشناسی اسلامی جایگزین روانشناسی رایج در جهان شود، بلکه نگاه ما مدعیان روانشناسی اسلامی این است که یک مکتب در کنار سایر مکاتب روانشناسی از جمله انسان‌گرایی و شناخت‌گرایی با عنوان روانشناسی اسلامی وجود دارد.

وی با بیان اینکه مراد ما این است که اندیشمندان اسلامی، مباحث در حوزه‌های مختلف را در چارچوب و قاعده‌ای تحت عنوان روانشناسی اسلامی مطرح کنند، افزود: این مکتب به رسمیت شناخته شده است زیرا مباحث برخی از حوزه‌های مختلف روانشناسی را با بهره‌گیری از متد و مکتب روانشناسی اسلامی، با استدلال و منطق می‌توان اثبات کرد.

آذربایجانی بیان کرد: روانشناسی اسلامی ادعا دارد که انسان تنها یک بدن و جسم فیزیکی نیست بلکه روح دارد و داده‌های وحیانی و الهی و حتی ادیان دیگر نیز می‌تواند در مشکلات به کمک انسان‌ها بیاید. بنابراین می‌توان گفت نه تنها تثبیت روانشناسی اسلامی در جهان امکان‌پذیر است بلکه هم‌اکنون تا حدودی این اتفاق افتاده است.

وی اظهار کرد: روانشناسی و اسلام فی نفسه هیچ‌ تعارضی باهم ندارند. لذا، تثبیت مکتب روانشناسی اسلامی در جهان، در کنار سایر مکاتب روانشناسی، مشابه فلسفه اسلامی می‌تواند امکان‌پذیر باشد.

آذربایجانی تاکید کرد: با وجود نظریه‌های اسلامی در این عرصه، ما ادعا نداریم که روانشناسی اسلامی در همه حوزه‌ها و شاخه‌ها می‌تواند ورود پیدا کند. یک مکتب روانشناسی لزوما در همه حوزه‌ها و شاخه‌های روانشناسی سخنی برای گفتن ندارد و مکتب روانشناسی اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

روانشناسی اسلامی به هیچ جناح سیاسی مرتبط نیست
استاد حوزه و دانشگاه در خصوص ابطال‌پذیری نظریه‌های مکتب روانشناسی اسلامی در طول زمان، گفت: ابطال‌پذیری یک گزاره یا نظریه علمی به هیچ عنوان کلیت یک مکتب را زیر سؤال نخواهد برد، اگر در طول زمان نظریه‌های مکتب روانشناسی اسلامی در آینده ابطال شود و یا عناوین دیگری به آن افزوده شود به معنای ابطال و نادرست بودن دین اسلام نیست بلکه پژوهش‌های حاصل در این حوزه برداشت محققان و پژوهشگران حوزه روانشناسی اسلامی در این برهه زمانی است و ممکن است در آینده اندیشمند دیگری بتواند به آن نکاتی را بیفزاید.

آذربایجانی اظهار کرد: اگر می‌پذیریم که در روان‌تحلیل‌گری، فروید از اسطوره‌های یونانی داستان‌هایی را به‌عنوان مفروضات قرار می‎‌دهد، پس چرا ما نمی‌توانیم از آیات وحیانی گزاره‌هایی را در مکتب روانشناسی به عنوان مفروضات قرار دهیم و از آن‌ها بهره‌مند شویم؟.

وی ادامه داد: مباحث علمی را با مباحث سیاسی خلط نکنیم، برخی از حاکمان نظام سیاسی ممکن است که از این مکتب حمایت کنند، اما این یک حرکت خودجوش از سوی اساتید و پژوهشگران ایرانی بود و به هیچ عنوان به جناح‌های سیاسی مرتبط نیست.

جایگاه روانشناسی اسلامی در جهان

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید رفیعی‌هنر، استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز در این برنامه گفت: در جلد هشتم دایرهالمعارف تألیف انجمن روانشناسی آمریکا(APA)، مقاله‌ای تحت عنوان اسلام و روانشناسی وجود دارد که به تاریخچه این روانشناسی اشاره می‌کند. براساس آن، تاریخچه روانشناسی اسلامی به سال ۱۹۶۰ میلادی و به تعریف احمد فواد الاهوانی بازمی‌گردد.

وی تصریح کرد: پس از انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها، مباحث روانشناسی اسلامی در ایران جدی شد، اما روانشناسی اسلامی قدمتی ۶۰ ساله دارد و صرفا از ایران و پس از انقلاب آغاز نشده است.

رفیعی‌هنر به جایگاه روانشناسی اسلامی در دنیا اشاره و بیان کرد: آزمایشگاه روانشناسی اسلامی در دانشگاه استنفورد آمریکا تأسیس شده است که محققان و پژوهشگران فعال در این آزمایشگاه خطوط تحقیقاتی از جمله تاریخچه روانشناسی اسلامی، اصول اخلاق حرفه‌ای بر پایه اسلام را با جدیت پیگیری کرده و مقالات متعددی در حوزه‌های مختلف روانشناسی اسلامی منتشر کردند.

وی اظهار کرد: تأسیس مدرسه روانشناسی اسلامی در سانفرانسیسکو آمریکا، مؤسسه روانشناسی الکرم در ویرجینیا آمریکا، انجمن بین‌المللی روانشناسی اسلامی در انگلیس، کالج مسلمانان کمبریج در انگلستان که برای اولین بار مدرک دیپلم روانشناسی اسلامی را در چند ماهه اخیر برای فارغ‌التحصیلان این رشته صادر می‌کند و گروه تحقیقاتی اسلام و روانشناسی در آلمان، نمونه‌هایی از مراکز روانشناسی اسلامی در جهان است که نشان از جایگاه این مکتب در دنیاست.

رفیعی‌هنر با بیان اینکه کتب مختلفی در حوزه روانشناسی اسلامی در کشورهای مختلف به چاپ رسیده‌ است، افزود: عده‌ای می‌پرسند که آیا روانشناسی اسلامی تنها در ایران مطرح است؟ مباحث روانشناسی اسلامی فراتر از ایران رفته است.

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: زمانی که از روانشناسی اسلامی سخن می‎‌گوییم به این معنا نیست که این مکتب ادعای ورود به تمام حوزه‌های روانشناسی را دارد، اما باید بدانیم، زمانی که اسلام و روانشناسی را با یکدیگر به تعامل می‌گذاریم به این معناست که در خطوط مشترک آن‌ها حرفی برای گفتن دارند که این خطوط مشترک «هست‌های مصالحی بشر» و «بایدهای سعادتی» است. در واقع در این دو حوزه مشترک هم علم روانشناسی و هم اسلام حرفی برای گفتن و حق اظهار نظر دارند.

وی در پایان یادآور شد: اجازه دهیم که ایده‌های اندیشمندان ایران پرورش و تقویت داده شود و مورد بحث قرار بگیرد.