مواجهه فکری و عملی امامان شیعه با دشمنان

ادیان‌نیوز: آن چه در ادامه می‌آید متن گفت‌وگوی خبرنگار ادیان‌نیوز با دکتر سید محمد امام، پژوهشگر تاریخ تشیع و حوزه‌های فقهی و حقوقی است. وی فارغ التحصیل دکتری تخصصی فقه و مبانی حقوق از دانشگاه عدالت و دارای آثار تألیفی متعددی است.

*جناب آقای امام لطفاً بفرمایید که الگوی مواجهه با دشمنان در زندگی ائمه اطهار(ع) دارای چه ابعادی است؟

مواجهه ائمه اطهار (ع) با دشمنان دارای ابعاد گوناگونی است که سعی شده تا حد امکان در این کتاب به آنها اشاره شود. مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: بعد سیاسی، بعد نظامی و امنیتی، بعد اقتصادی و مالی، بعد اخلاقی و همچنین بعد دعا و نیایش به درگاه الهی.

*با توجه به اینکه دعا و نیایش از ابعادی است که کمتر بدان اشاره شده، لطفاً نحوه مواجهه از طریق دعا و نیایش را بر ایمان توضیح دهید.

انسان در هر مرحله‌ای که به خدا نزدیک‌تر می‌شود بیشتر به این نکته پی می‌برد که هر تدبیری می‌اندیشد باز هم خداوند متعال باید اراده کند تا آن تدبیر به سرانجام مطلوب برسد. هر گاه دشمنان قصد آزار و اذیت داشته باشند علاوه بر اینکه برای نجات از شرّ دشمن باید تدبیر کرد، بدون شک باید از خداوند متعال نیز اسمتداد طلبید. این امر در مواجهه امام صادق (ع) با منصور دوانیقی بسیار اتفاق افتاده است. چنان‌که نقل شده منصور داونیقی بارها امام را احضار کرد تا ایشان را به قتل برساند، امّا همین که امام را می‌دید حضرت را احترام کرده و دستور می‌داد امام صادق (ع) را با عزّت و احترام به منزل برگردانند. وقتی از امام سؤال شد چطور شد نظر منصور برگشت و از قتل شما منصرف شد؟ امام پاسخ می‌داد: دعایی را خواندم که شب گذشته جدّم رسول الله (ص) به من یاد داد. در مرتبۀ دیگری فرمود: «دعای جدّم امام حسین (ع) را خواندم». خلاصه اینکه امام هر بار با دعایی خود را در پناه خدا قرار می‌داد و از شرّ منصور در امان می‌ماند. یکی از دعاهایی که حضرت خواندند دعای زیر می‌باشد:

اللهمَّ احرسنی بعینک hلتی لاتنام واکنفنی برکنک الذی لا یرام و اغفر لی بقدرتک علیّ ولا اهلک و انت رجائی. اللهمّ أنت اکبر و اجلّ ممّا اخاف و أحذر اللهمّ بک أدفع فی نحره واستعیذ بک من شرّه؛ بار خدایا با چشم خود (قدرت لایتناهی خود) مرا حفظ کن! و با آن قدرتی که هدف بالا قرار نمی‌گیرد و با قدرتی که بر من داری از من چشم‌پوشی نما و مرا هلاک نفرما در حالی که تو امید من هستی. خدایا تو بزرگ‌تر و بال جلالت‌تر از آنچه من از آن هراس دارم و بیمناکم هستی. بار خدایا! به پشتیبانی و قدرت تو از شرّ او (منصور دوانیقی) محفوظ می‌مانم و از شرّ او به تو پناه می‌برم.

هادی عباسی از سنگدل‌ترین حاکمان به شمار می‌آید و بیشترین آزارها را به علویان روا می‌داشت. او یکی از بهترین نوادگان امام مجتبی (ع) را که ملقب به «شهید فسخ» است در شش کیلومتری شهر مکه به شهادت رساند. وقتی این جنایات را مرتکب شد امام کاظم (ع) او را نفرین کرد و طلب نابودی او را از خدا خواست. دیری نگذشت که هادی عباسی نابود شد و خبر مرگش در مدینه منتشر گردید و حکومتش تنها چهارده ماه ادامه پیدا کرد که اگر زنده می‌ماند قطعاً جنایت بیشتری علیه شیعیان مرتکب می‌شد.

دعای مفصّلی که امام کاظم (ع) خواندند و شیعیان از شرّ هادی عباسی رهایی یافتند به دعای جوشن صغیر معروف است که شیعیان در شرایط سخت آن را می‌خوانند. به خاطر داریم در جنگ ۳۳ روزه، شیعیان در سرتاسر جهان با الگو گرفتن از امام کاظم (ع) چگونه با خواندن این دعا از خداوند متعال برای پیروزی برادران رزمنده لبنانی خود دعا کردند و حزب الله لبنان چگونه صهیونیست‌ها را به زانو درآورد.

در متون تاریخی نقل شده است هنگامی که آزار و اذیت متوکل به اوج رسید، امام هادی (ع) «دعاء المظلوم علی الظالم» (دعای مظلوم علیه ظالم) را خواندند و از خدا استمداد طلبیدند. این دعا در کتاب مهج الدعوات سید بن طاووس آمده است.

*نام کتاب مواجهه فکری و عملی امامان شیعه با دشمنان است. لطفاً مراد خود را از دشمنان برایمان روشن کنید.

در این کتاب دشمنان به دو گروه تقسیم‌بندی شده‌اند؛ گروه اول، دشمنان سیاسی که اعم از حکمرانان جائر و گروه‌هایی است که با امامان پیکار کرده‌اند، هم‌چون ناکثین، قاسطین و مارقین و بنی‌امیّه؛ بنابراین اگرچه امامان شیعه به جهت مصالحی با حاکمان جائر هم‌چون بنی‌عباس پیکار نکردند، امّا آنها نیز از مصادیق دشمنان امام شیعه به شمار می‌آیند.

گروه دوم، دشمنان فرهنگی هستند که عبارت‌اند از جریان‌هایی که قصد تخریب وجهه ائمه (ع) را داشتند و درصدد «ترور شخصیت» امامان (ع) بودند؛ هم‌چون عثمانیه و برخی از غالیان. البته خوارج، هم دشمن سیاسی بودند که علیه امیرالمؤمنین (ع) شمشیر کشیدند و هم دشمن فرهنگی بودند که امیرالمؤمنین (ع)را العیاذ بالله مرتکب کفر معرفی کرده و به خاطر پذیرش حکمیت از حضرت خواستند که طلب استغفار کند.

*لطفاً اصطلاح غالیان نفوذی که در کتاب آمده و نام یک گروه از دشمنان ائمه اطهار (ع) است را برایمان توضیح دهید.

در فصل پنجم کتاب به طور مفصّل به معرفی مصادیق دشمنان فرهنگی پرداخته‌ایم و همان‌طور که شما ذکر کردید، یکی از مصادیق دشمنان فرهنگی «غالیان نفوذی» هستند.

با اینکه منشأ «غلوّ» عمدتاً حبّ به ائمه (ع) بوده و افراط در دوستی آن بزرگواران باعث غلوّ و زیاده‌روی غالیان شده، با این حال، بر اساس شواهد تاریخی منشأ اظهار غلوّ شماری از غالیان، حبّ نبوده؛ بلکه آنان با انگیزه تخریب ائمه (ع) یا رسیدن به مطامع دنیوی، اظهار غلوّ نموده و مطالبی را از خود جعل می‌کردند و آن مطالب را به امامان شیعه (ع) نسبت می‌داده‌اند؛ این گروه را دشمنان فرهنگی می‌نامیم و به خاطر نفوذی که در میان افراد ساده‌لوح از دوستداران اهل‌بیت (ع) به‌واسطه جعل حدیث و غیر آن داشتند و موجب انحراف این عده از مذهب تشیّع می‌گردیدند، آن‌ها را «غالیان نفوذی» نامیدیم. ضمن اینکه روایاتی وجود دارد که بر دشمن بودن این جریان اشاره می‌کند که در کتاب اشاره کرده‌ایم.

*این تقسیم‌بندی از دشمنان ائمه اطهار (ع) و نحوه مواجهه امامان با هر یک از این جریانات یک ابتکاری است که باعث جذابیت کتاب شما شده است. لطفاً در پایان بفرمایید چه اهدافی را در نگارش این کتاب دنبال کرده‌اید؟

با تشکر از ابراز لطف شما، بنده معتقدم هر یک از ائمه اطهار (ع) در شرایطی قرار گرفتند که مصلحت اسلام و مسلمین اقتضای خاصی از مواجهه با دشمنان را طلب می‌کرد. برای نمونه امام حسین (ع)شهادت‌طلبی خود و یاران باوفایش را در آن شرایط خاص موجب بقای اسلام می‌دید و با پذیرش مشیّت الهی، تمام مصیبت‌ها را تحمّل کرد و با شهادت مظلومانه خود، موجب حفظ اسلام و بقای کلمه توحید در جهان شد.

ولی امام باقر (ع) و امام صادق (ع) هرچه از جانب دوستداران دعوت به قیام شدند تا حق خود را از حاکمان جور بگیرند نپذیرفتند و از درگیری و کشمکش قدرت میان بنی‌امیه و بنی‌عباس استفاده کرده و معارف حقّه اسلام را ترویج نمودند. ما به‌طور مشروح، علّت تفاوت ظاهری مواجهه امامان (ع) را در کتاب بیان کردیم، امّا اجمالاً باید اشاره کنم تفاوت شرایط زمانی موجب تفاوت مواجهات با دشمن می‌شد. هر یک از امامان اگر در زمان امام دیگر بودند، رفتاری یکسان اتخاذ می‌کردند. ما با الگو گیری از امامان (ع) می‌توانیم در شرایط مختلف از آن بزرگواران الگو گیری کنیم و به وظیفه خود در چگونگی برخورد با دشمنان و مخالفان در زمان‌های مختلف عمل کنیم.

*با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید. امیدواریم با بهره‌گیری از پژوهش‌ها و مطالعات ارزشمند شما در این کتاب با سیره ائمه (ع) و نحوه الگو گیری از آنان بیشتر آشنا شویم.

من هم از حسن نظرتان به تلاش بنده قدردانی می‌کنم. موفق باشید.

……………………………………………

علاقمندان جهت خرید اینترنتی کتاب «مواجهه فکری و عملی امامان شیعه با دشمنان» می‌توانند از طریق فروشگاه اینترنتی پاتوق کتاب فردا (+) اقدام نمایند.