سیره اهل بیت(ع) در زنده نگهداشتن عاشورا (بخش اول)
به گزارش ادیان نیوز، در میان حوادثى که در طول تاریخ بشریّت به وقوع پیوسته است، هیچ نهضت و حرکتى به پویایى و برجستگى قیام عاشورا نیست، نهضتى که در سرزمینى محدود، زمانى کوتاه و با فداکارى افراد معدودى رخ داد، امّا توانست الگویى عملى براى آزاد مردان جهان ارائه کند و براى همیشه به عنوان «انقلاب بزرگ» بر تارک تاریخ بشر بدرخشد.
آن چه بیش از همه حادثه کربلا را پرفروغ و سازنده جلوه مى دهد، سیره ائمه اطهار(ع) در زنده نگه داشتن این حماسه زیبا و احیاى فرهنگ آن است.
امامان معصوم(ع) على رغم این که در دوران امامت خویش در محدودیتهاى شدیدى به سر مى بردند و حاکمان مستبد اموى و عباسى سایه شوم خود را بر شهرهاى اسلامى گسترده بودند، ولى با اتخاذ صحیح ترین تصمیم ها و موضعگیرى هاى مناسب و با استفاده از مؤثرترین شیوه ها توانستند از فرهنگ عاشورا و دستاوردهاى ارزشمند آن به صورت شایسته پاسدارى کنند و راه حماسه آفرینان کربلا را تداوم بخشند.
آنان این واقعه را به دید معجزه نگریسته اند و در سیره عملى خود به عنوان راهکارهاى مؤثّر و زنده براى مبارزه علیه ظلم و ستم از آن بهره جسته اند که در این مقال به روشهاى عملى آنان جهت حفظ این نهضت از تحریفات و زنده نگه داشتن آن اشاراتى گذرا خواهیم داشت.
توصیه به سوگوارى و عزادارى
عاشورا دهم ماه محرم الحرام است که از دیر باز مورد توجه و احترام مردم بوده است.
ولى در فرهنگ شیعه به خاطر شهادت سومین پیشواى شیعیان و اصحاب او در سرزمین کربلا، این روز از جایگاه والایى برخوردار است.
دهم ماه محرم با رخداد قیام سیدالشهداء (ع) در بین امامان (ع) و دوستداران اهل بیت (ع) به عظیمترین روزسوگوارى و ماتم تبدیل شد.(۱)
پیشوایان معصوم(ع) همواره جهت زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا، شیعیان را به سوگوارى و عزادارى توصیه نموده و اثرات و ثمرات این شعایر را تشریح مى نمودند.
راز این که ائمه هدى(ع) بر ماتم سرایى شهداى کربلا تأکید نموده اند این است که:
اوّلاً؛ دشمنان و مخالفان اهل بیت (ع) این روز را به جشن و سرور سپرى مى کردند.
ثانیاً؛ این عزادارى ها و سوگوارى ها اگر آگاهانه، خالصانه و سازنده باشد، دل صاحب عزا را با دل حماسه سازان دشت نینوا پیوند مى دهند و این ارتباط خود باعث ازدیاد معرفت و قرب به بارگاه ملکوتى خواهد شد.
امام صادق(ع) در توصیف مصایب روز عاشورا این گونه فرمودند: «وَ اَمّا یَومَ عاشوراءَ فَیَومٌ اُصیبَ فیه الحُسین صریعاً بینَ اَصحابِهِ و اصحابُهُ حَولَهُ صَرعى عُراهٌ؛(۲) امّا روز عاشورا روزى است که در آن حسین(ع) میان یارانش کشته بر زمین افتاد و یاران او نیز اطراف او بر خاک افتاده و عریان بودند».
امام رضا(ع) دراینباره مى فرماید: «من ترک السّعى فى حوائجه یوم عاشوراء قضى اللّه له حوائج الدّنیا و الآخره و من کان عاشوراء یوم مصیبته جعل اللّه عزّ و جلّ یوم القیامه یوم فرجه و سروره؛(۳) هر کس تلاش در رفع نیازهایش را در عاشورا به خاطر به پاداشتن عزا تر ک کند، خداوند حوایج دنیا و آخرتش را برآورده سازد و هر کس عاشورا را روز مصیبت خویش قرار دهد، خداوند تبارک و تعالى روز قیامت را روز شادى و خوشحالى او قرار مى دهد.»
هم چنین امام صادق(ع) فرمودند: «انّ یوم الحسین اعظم مصیبهً من جمیع سائر الایّام؛(۴) روز شهادت امام حسین(ع) سوزناکترین روزهاست.»
در سیره اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هرچه بیشتر تفحّص گردد، مشاهده مى شود که آن بزرگواران براى ترویج فرهنگ عاشورا و تطبیق آن بر مصادیقش بر اساس مقتضیات هر عصر، اهتمامى وافر و تأکیدى مصرّانه داشته اند.
امام باقر(ع) در تعقیب این هدف و توجه دادن مردم به ستمى که بر اهل بیت(ع) روا شده، وصیّت مى کند تا ده سال در موسم حج در منى براى امام حسین(ع) و همراهانش عزادارى کنند.
آن حضرت بودجه اى را براى چنین امرى اختصاص داد. عزادارى گروهى در ایام حج و سرزمین حسّاس منى، سؤالات معنا دارى را در اذهان ترسیم مى کند و این خود بهترین نوع مبارزه غیر مستقیم ائمه(ع) براى توجه دادن افکار عمومى بر ضد جنایات اموى بود.
ائمه هدى(ع) غیر از آن که قولاً و عملاً در سیره و رفتار خود در جهت برپایى مجالس سوگوارى براى اباعبداللّه(ع) تأکید و اصرار داشته اند، از مردم خواسته اند که در این امر مهم کوتاهى نکنند و به آنان نوید داده اند که براى عزاداران حسینى پاداش بسیار ویژهاى در نظر گرفته شده است.
از منابع روایى چنین برمى آید هر کس بر مصایب ائمه خصوصاً امام حسین (ع) بگرید و از این بابت محزون گردد:
۱- در روز جزاء با ائمه هدى(ع) محشور خواهد بود.
۲- حضرت سیدالشهداء (ع) براى سوگوار خود از خداوند طلب آمرزش مىکند.
۳- عزادار اباعبداللّه(ع) مصداق کسى است که در شادى اهل عترت شادمان و در حزن آنان اندوهناک و محزون است.
۴- در هنگام احتضار سوگوار اباعبداللّه(ع)، ائمه هدى(ع) حاضر مىشوند و عزرائیل را به مراعات حال وى توصیه مىکنند به حدى که ملک الموت از مادر نسبت به او رؤوفتر است.
۵ – سوگوار حماسه ساز عاشورا، از آب گواراى کوثر جرعههایى مىنوشد و به میوههاى جنّت متنعم مىشود.
۶- شفاعت رسول خدا(ص) شامل عزاداران امام حسین(ع) مىشود.
۷- قبر ماتم دار کربلا نورانى است و از عذاب برزخى مصون مىباشد.
۸ – خداوند از این که عزادار امام حسین(ع) را عذاب کند، پروا مىکند.
۹- سوگواران و زائران در پرتو عرش الهى در مجلس منوّر در محضر اباعبداللّه هستند.(۵)
گریستن و گریاندن
گریه براى مصایب امام حسین(ع) نوعى پیوند با راه و روش و هدف آن حضرت است که باعث آمادگى براى مبارزه و جهاد در راه خدا مى شود و نیروى ایمان و عقیده را از هر جهت بسیج مى کند و ناامیدى و زبونى را از انسان دور مى نماید.
از آنجا که شهادت سالار شهیدان و یاران با وفایش از منظر عمومى، آثار ویرانگرى براى حکومت بنى امیه و سالها بعد براى بنى عباس داشت و مشروعیّت حاکمان این دو سلسله را زیر سؤال برده بود، براى این که این تراژدى غمبار به دست فراموشى سپرده نشود، امامان(ع) با گریه بر شهیدان نینوا و زنده نگهداشتن یاد و خاطره جانبازى هاى آنان اهداف شهیدان کربلا را دنبال مى کردند.
عظمت حادثه کربلا به قدرى دلخراش بود که شاهدان آن مصیبت تا زنده بودند آن را فراموش نکردند.
امام سجّاد(ع) در مناسبت هاى گوناگون بر عزیزانش گریه مى کرد. اشکهاى آن حضرت(ع) عواطف را بر مى انگیخت و در اذهان مخاطبان مظلومیّت شهداى کربلا را ترسیم مى نمود.
امام سجّاد (ع) بنیانگذار فرهنگ گریه در میان مؤمنان بود و طى ۳۵ سال امامتش به این روش ادامه داد (۶) تا جایى که یکى از «بکّائین پنج گانه تاریخ»(۷) نامیده شد.
وقتى راز آن همه گریه را از آن حضرت مى پرسیدند، حضرت مصایب جانگداز کربلا را بازگو مى کرد و مى فرمود: مرا ملامت نکنید. بدرستى یعقوب(ع) پس از آن که یک فرزند خود را از دست داد، آن قدر گریست تا از غصّه چشمهایش سفید شد. در حالى که یقین به مرگ فرزندش نداشت ولى من به چشم خود در نصف روز دیدم که چهارده نفر از اهل بیت مرا سربریدند.(۸)
او نه تنها خود در سوگ شهداى کربلا مى گریست، بلکه شیعیان و مؤمنان را نیز ترغیب به گریستن بر آن شهدا مى کرد و مى فرمود: «هر مؤمنى که بر شهادت حسین(ع) بگرید به طورى که اشک بر گونه هایش جارى شود، خداوند براى او غرفه هایى در بهشت آماده مى سازد که تا ابد در آ ن اقامت خواهد گزید».(۹)
امام صادق(ع) فرمودند: «على بن الحسین(ع) به یاد عاشورا بیست سال گریست و هرگز طعامى نمى خورد مگر این که گریه مى کرد».(۱۰)
همچنین امام رضا(ع) فرمودند: «فعلى مثل الحسین فلیبک الباکون فانّ البکاء علیه یحطّ الذّنوب العظام؛(۱۱) گریه کنندگان باید بر کسى همچون حسین(ع) گریه کنند، زیرا گریستن بر او گناهان بزرگ را فرو مى ریزد».
باز امام صادق (ع) فرمودند: «کلّ الجزع و البکاء مکروهٌ سوى الجزع و البکاء على الحسین؛(۱۲) هر ناله و گریه اى مکروه است، مگر ناله و گریه بر حسین(ع)».
این اشکها و گریه ها در عزاى مظلوم کربلا، فریاد مداوم علیه ستمگران و ابلاغ پیام خون مطهر شهدا بود. اگر گریه هاى ائمه(ع) نبود، حادثه عاشورا از خاطرهها محو مى شد و شعاع این مشعل فروزان فروکش مى کرد.
پى نوشت ها و مآخذ:
۱. ماهنامه مبلّغان، شماره ۳۹، ص ۷۱.
۲. اصول کافى، کلینى، ج ۴، ص ۱۴۷.
۳. عیون اخبار الرّضا، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۲۹۸.
۴. همان، ص ۲۲۵.
۵. مجله پاسدار اسلام، شمارههاى ۲۶۷ و ۲۶۸(اسفند ۸۲ و فروردین ۸۳) ص ۲۹ – ۲۷، برگرفته از مقاله جارى با جرعههاى عاشورا، غلامرضا گلى زواره.
۶. امالى شیخ صدوق، ص ۱۴۰.
۷. حضرت آدم(ع)، حضرت نوح(ع)، حضرت یعقوب(ع)، حضرت فاطمه(س) و امام سجاد(ع).
۸ امالى شیخ صدوق، ص ۱۴۰.
۹. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، ص ۸۳.
۱۰. بحارالانوار، مجلسى، ج ۴۶، ص ۱۰۸.
۱۱. همان، ج ۴۴، ص ۲۸۳.
۱۲. همان، ج ۴۵، ص ۳۱۳.
منبع: جام