بررسى تحلیلى دیدگاه قرآن کریم درباره الوهیت حضرت عیسى علیه‏‌السلام

شخصیت الوهى یا بشرى مسیح علیه السلام در تاریخ مسیحیت منشأ نزاع هاى سخت فکرى بوده است. از نظر تاریخى، الوهیت عیسى علیه السلامبه عنوان «پسر خدا» ابتدا در نوشته هاى پولس بیان شد و بعد در نظریه لوگوسِ یوحنّا شکل فلسفى ترى به خود گرفت. در سال ۳۲۵م، شوراى نیقیه این نزاع را به نفع معتقدان به الوهیت مسیح علیه السلام پایان داد. مجموعه عهد جدید نیز براساس دو نگرش متفاوت به شخصیت حضرت عیسى، دو نظام الهیاتى کاملاً جدا از هم ارائه مى کند. متکلمان و مفسّران مسلمان هم از دیرباز و بیشتر با رویکرد کلامى و ناظر به آیات قرآن کریم به بررسى انتقادى الوهیت عیسى علیه السلام پرداخته اند. در این باره مقالات و کتاب هاى متعددى نیز نوشته شده است، اما آنچنان که شاید و باید به تجزیه و تحلیل مفاهیم خاصِ به کار رفته درباره عیسى علیه السلام و چرایى تأکید قرآن بر آنها و نیز چرایى گزارش فرازهاى خاص از تاریخ زندگى آن حضرت نپرداخته اند.

این نوشتار در پى پاسخ به این پرسش است که چرا قرآن کریم از حضرت عیسى اغلب با عنوان «پسر مریم» یاد مى کند و نیز آن حضرت در همان آغاز تولد، بر «عبداللّه» بودن خویش و پرداخت زکات و اقامه نماز تا پایان عمر تأکید کرده است؟ برخى جزئیات باردارى مریم علیهاالسلام و تولد عیسى علیه السلام براى چه روایت شده است؟ مهم تر از همه، نظر به زیربنا بودن توحید در آموزه هاى قرآن، نگرش انتقادى آن درباره اعتقاد به الوهیت حضرت عیسى چیست؟

ارائه تصویرى از «مُهَیمِن» بودن قرآن کریم نسبت به کتب مقدسِ پیش از خود، به دست دادن تعریفى روشن و درست از شخصیت عیسى علیه السلام و زدودن گرد و غبار تحریف از چهره آن حضرت و نیز فراهم ساختن زمینه هم اندیشى و درک متقابل میان مسلمانان و مسیحیان، اهمیت و ضرورت این پژوهش را مى رساند. مهم تر از همه، با توجه به تبلیغ هدفمند و تلاش هاى تبشیرى مسیحیت در ایران اسلامى، نقدِ کلیدى ترین باور مسیحیان با تأکید بر دیدگاه قرآن کریم اهمیت و ضرورتى دوچندان یافته و مى تواند طراز پذیرفته شده اى را در اختیار مسلمانان قرار دهد تا بتوانند براساس آن، میزان اعتبار مسیحیتِ رایج را در مقایسه با اسلام مورد محک قرار دهند.

در این نوشتار، دیدگاه انتقادى قرآن کریم درباره الوهیت آن حضرت در دو بخش کلى تجزیه و تحلیل شده است. در بخش نخست ، با تحلیل مفاهیمى مانند پسر مریم، عبداللّه و باردارى مریم، تولد مسیح و سایر ویژگى هاى بشرى آن دو، شخصیت بشرى وى ترسیم و دلیل تأکید قرآن بر این مفاهیم و فرازهاى خاصى از زندگى آنان روشن شده است و در بخش دوم، عبودیت و بندگى آن حضرت براى خداوند و ناهمخوانى آن با الوهیت بررسى و در نتیجه، الوهیت وى از دیدگاه قرآن کریم رد شده است.

«تثلیث، اساطیر و الوهیت» کلیدى ترین مفاهیم این پژوهش به شمار مى روند. «تثلیث» آموزه اى بنیادین در الهیات مسیحى و مبتنى بر الوهیت خداى سه گانه پدر، پسر و روح القدس است. «اسطوره» به معناى دقیق اصطلاحى آن (mythe) به دسته اى از گزاره هاى دینى (دین به معناى عام) گفته مى شود که با ساختار روایى ـ داستانى و خاستگاهى غالبا ناشناخته، از شخصیت ها، حوادث، روابط، سرزمین ها، اماکن و امورى حکایت مى کند که فراطبیعى، خارق العاده و قدیمى بودن از ویژگى هاى اصلى آن بوده، کاملاً با واقعیت هاى روزمره زندگى ما تفاوت دارند. شخصیت هاى اساطیرى اغلب، خدایان و آلهه ها و گاه حیوانات، گیاهان، کوه ها، یا رودخانه ها هستند. «الوهیت» به معناى داشتن شأن خدایى است.

البته در میان تفاسیر تفسیر المیزان علّامه طباطبائى، تفسیر کبیر فخررازى در ذیل آیات مربوط و به صورت متفرقه بیش از منابع دیگر به این موضوع پرداخته اند.

شخصیت حضرت عیسى در الهیات مسیحى

همچنان که دانشمندان و پژوهشگرانِ کتاب مقدّس و مسیحیت نیز معتقدند، مجموعه عهد جدید بر اساس دو نگرش کاملاً متفاوت به شخصیت حضرت عیسى، دو نظام الهیاتى کاملاً جدا از هم ارائه مى کند (ر.ک: ناس، ۱۳۷۳، ص ۶۱۴؛ ایلخانى، ۱۳۸۶، ص ۲۱۲۰؛ سلیمانى اردستانى، ۱۳۸۱، ص ۹۸۸۸؛ توفیقى، ص ۱۷۴ـ۱۷۵). رساله هاى پولس، انجیل و نامه هاى یوحنّا، اساس الهیات مبتنى بر الوهیت و خدا بودن حضرت عیسى و اناجیل سه گانه متى، مَرقس و لوقا و بخش هاى دیگر عهد جدید مبناى الهیات مبتنى بر انسان، بنده و پیامبر بودن اوست (ر.ک: انجیل یوحنا، ۱:۱ـ۳و۱۴؛ ۳۰:۱۰؛ رساله پولس به فیلیبا، ۵:۲ـ۷؛ رساله پولس به رومیان، ۵:۱۰ـ۱۵؛ ۸:۱۴ـ۱۷؛ انجیل متى، ۵:۱۷ـ۱۹؛ ۱۷:۱۰؛ ۱۸:۱۲؛ انجیل لوقا، ۳:۲۳ـ۲۸؛ اعمال رسولان، ۳:۱۳). اناجیل یادشده از جمله به سبب اشتراک در ارائه شخصیت بشرى از حضرت مسیح، به «اناجیل همنوا» معروفند. نظام اعتقادى مبتنى بر الوهیت حضرت عیسى را پولس بنیان نهاد و آن دیگرى را حواریان مسیح علیه السلام به سرکردگى پطرس نمایندگى مى کردند. نزاع فکرى و اعتقادى طرف داران دو دیدگاه تا نیمه نخست قرن چهارم میلادى (۳۲۵م) ادامه داشت تا اینکه ارباب کلیسا سرانجام در نشستى موسوم به «شوراى نیقیه» مسیح شناسى پولس را به رسمیت شناختند (ناس، ۱۳۷۳، ص ۶۳۳ـ۶۳۴؛ دورانت، ۱۳۷۸، ج ۳، ص ۷۷۰). در دوره هاى بعد با پیدایش اعتقاد به الوهیت روح القدس، عقیده تثلیث شکل گرفت.

عقیده تثلیث (TRINITY) که الوهیت حضرت عیسى محورى ترین مؤلفه آن است، در الهیات رایجِ مسیحى آموزه اى بنیادین است و الوهیت خداى سه گانه پدر، پسر و روح القدس را بیان مى کند (هاکس، ۱۳۷۷، ص ۳۴۴ـ۳۴۵؛ میشل، ۱۳۸۱، ص ۷۳ و ۷۵ـ۷۶). این نظریه بیانگر ادراک بخش وسیعى از مسیحیت درباره خدا به عنوان یک حقیقت سه گانه است. بر اساس این بیان، وجود و ذات الهى، یگانه است؛ ولى در سه شخص یا اُقْنومِ متمایزِ پدر، پسر و روح القدس بروز و ظهور یافته است و آن سه در عین داشتن تشخص و تمایز، داراى یک ذات بوده و از یکدیگر جدا نیستند. در آثار متکلمان و نویسندگان مسیحى با تأکید بر توحید و اهمیت زیادى که ادراکِ یگانگى خدا در مسیحیت دارد، هرگونه تفسیرى از تثلیث و سه گانگى ذات خدا در صورت ناسازگارى با وحدانیت او رد، و تثلیث، توحید مسیحى و تلاشى براى بیان یگانگى خدا خوانده شده است (میشل، ۱۳۸۱، ص ۷۵؛ ایلخانى، ۱۳۸۲، ص ۹۹).

تأکید بر یگانگى در عین سه گانگى ذات خداوند، نظریه تثلیث را تناقض آمیز و فهم و پذیرش آن را بسیار دشوار کرده است. تلاش تاریخى متفکران مسیحى براى به دست دادن تفسیرى روشن در این زمینه بیش از پیش ابهام آفرین و نافرجام ارزیابى شده است (میشل، ۱۳۸۱، ص ۷۲ـ۷۵؛ ایلخانى، ۱۳۸۲، ص ۹۸ـ۱۰۰). بر این اساس، تعریف بر جاى مانده در میراث کلامى و نظرى مسیحیت در نهایت تثلیث را یک راز سر به مُهر قدسى و امرى برهان ناپذیر و فراعقلى مى شناساند که به سبب محدودیت وجودى و ذهنى بشر، در فهم و ادراک وى نمى گنجد (میشل، ۱۳۸۱، ص ۷۵؛ دورانت، ۱۳۷۸، ج ۳، ص ۷۷۰).

قرآن مجید همچنین زمینه هاى پیدایش اعتقاد به الوهیت مسیح علیه السلام را نیز از زوایاى مختلفى به چالش کشیده است. توضیح اینکه آفرینش غیرعادى حضرت عیسى در پى نفخه الهى و بدون نقش پدر، برخاستن وى از میان مردگان پس از مصلوب شدن (بنا به گزارش کتاب مقدس) و نیز معجزات آن حضرت، مانند زنده کردن مردگان، از مستندات اعتقاد به الوهیت مسیح و فرزند خدا بودن وى است. بر همین اساس، قرآن کریم این مبانى و زمینه ها را از اساس به چالش کشیده است؛ به این معنا که همه این موارد را مستند به اذن، اراده و قدرت خداوند دانسته و دلالت آن بر الوهیت حضرت عیسى را نفى کرده است. نیز در تبیین شخصیت عیسى علیه السلام و نفى الوهیت و پسر خدا بودن وى، بر مفاهیمى همچون بشر، بنده خدا و پیامبر بودن او تکیه و تأکید کرده و فراتر از آن را نفى مى کند. در این نوشتار به تحلیل مهم ترین موارد این مفاهیم مى پردازیم:

بررسى آیات مربوط نشان مى دهد که قرآن کریم تأکید ویژه اى بر معرفى حضرت عیسى با عنوان «پسر مریم» دارد. آیات قرآن قریب ۲۱ بار عنوانِ «ابن مریم» را با ترکیب «عیسى ابن مریم» (بقره: ۸۷و۲۵۳؛ آل عمران: ۴۵؛ نساء: ۱۷۱و۱۵۷؛ مائده: ۴۶، ۷۸، ۱۱۰، ۱۱۲، ۱۱۴، ۱۱۶؛ مریم: ۳۴؛ احزاب: ۷؛ حدید: ۲۷؛ صف: ۶و۱۴) و «مسیح ابن مریم» (مائده: ۱۷، ۷۲، ۷۵؛ توبه: ۳۱) درباره آن حضرت به کار برده است. درحالى که یادکرد وى با نام «عیسى» و «مسیح»، بدون به کارگیرى «ابن مریم» به ترتیب ۹ و ۳ بار بیشتر نیامده است (بقره: ۱۳۶؛ آل عمران: ۵۲، ۵۵، ۵۹، ۸۴؛ نساء: ۱۶۳؛ انعام: ۸۵؛ شورى: ۱۳؛ زخرف: ۶۳ و ۷۵؛ نساء: ۱۷۲؛ مائده: ۷۲؛ توبه: ۳۰). البته در برخى از همین موارد هم «پسر مریم» بودن به روشنى از سیاق و قرائن موجود فهمیده مى شود. یادکرد افراد با تأکید بر نام یکى از پدر یا مادر، آن هم با چنین حجمى، درباره هیچ یک از پیامبران و شخصیت هاى دینى و تاریخى قرآن سابقه ندارد. حتى درباره حضرت آدم علیه السلامنیز عنوانى که به نوعى بر ابوالبشر بودن با هدف نفى الوهیت یا بنوت وى تأکید کند به کار نرفته است؛ زیرا به رغم اینکه آفرینش وى به مراتب از خلقت حضرت عیسى علیه السلام شگفت انگیزتر بود، کسى درباره او معتقد به الوهیت و بنوت نبود و نیازى به این گونه قیود و اوصاف احترازى احساس نمى شد. بنابراین، روشن مى شود که تأکید بر عنوان «ابن مریم» که صریحا بشر بودن و انسان زادگى حضرت عیسى علیه السلام را رسانده و اعتقاد به پسر خدا بودن و الوهیت او را از منظر قرآن کریم نفى مى کند، دقیقا ناظر به عقیده مسیحیان درباره بنوت و الوهیت آن حضرت و نفى صریح آن است.

قرآن کریم افزون بر اطلاقِ «پسر مریم»، حوادث و مراحلى را براى پیدایش و رشد و تکامل جسمانى حضرت عیسى گزارش مى کند که در عین خارق العاده بودن، صورت طبیعى آنها درباره انسان هاى دیگر نیز صادق است. این دسته از آیات که تصویرى کامل از «پسر مریم» بودن حضرت عیسى علیه السلام و هویت «بشرى» او را به نمایش مى گذارد، به بیان امورى مانند باردارى مریم علیهاالسلام، درد زایمان وى، به دنیاآوردن عیسى علیه السلامو دوران نوزادى وى پرداخته است.

۱ـ۲. باردارى مریم علیهاالسلام: سخنان رد و بدل شده میان فرشته الهى و حضرت مریم علیهاالسلام، کاملاً گویاى هویت «بشر»ى آن بانوست و ناگزیر فرزندى که از وى به دنیا مى آید، جز انسان نمى تواند باشد. هنگامى که فرشته الهى به شکل انسانى کامل در خلوتگاه مریم علیهاالسلام ظاهر شد، آن حضرت وى را مردى پنداشت که قصد تعرض و دست درازى به او را دارد؛ ازاین رو، به وى گفت که اگر انسان باتقوایى است، از شرّ او به خدا پناه مى برد. فرشته خود را فرستاده خدا خواند که مى خواهد پسر پاکیزه اى به وى دهد. حضرت مریم با بهت و ناباورى تمام از این سخن در شگفت شد؛ چراکه وى دوشیزه اى باکره بود، نه همسرى داشت و نه از راه نامشروع با مردى درآمیخته بود. فرشته، باردار شدن وى بدون هرگونه رابطه اى را براى خداوند کارى به غایت آسان خواند و اینکه خداوند مى خواهد فرزند او را با چنین آفرینشى آیت قدرت و نشانه رحمت خویش براى مردم قرار دهد (مریم: ۱۶ـ۲۱؛ و نیز، انجیل لوقا ۲۶:۱ـ۲۸).

این سخنان به روشنى نشان مى دهد که حضرت مریم هیچ گونه ذهنیتى فراتر از بشر بودن درباره خود و فرزندش نداشت. او خود را یک انسان از نوع زن مى دانست که امکان دارد مورد تعرض انسان دیگرى از نوع مرد قرار گیرد. رابطه جنسى زن و مرد، نمونه هاى عینى آن، امکان تعرض مردان به زنان، اختصاص این موضوع به مردان بى تقوا و بسیارى دیگر از مسائل و مختصات نوع بشر، کاملاً براى وى شناخته شده بود. همچنین وى خود را دوشیزه، داراى قابلیت براى ازدواج و باردارى مى دانست و اینکه بچه دار شدن وى بدون ارتباط جنسى با یک «بشر» امکان پذیر نیست و چون او هیچ نوعى از این رابطه را تجربه نکرده بود، به صورت طبیعى، امکان بچه دار شدنش وجود نداشت. بنابراین، حضرت عیسى که در چنین فرایندى به وجود آمده است، بشرى بیش نیست و هرگز نمى تواند خدا باشد.

۲ـ۲. تولد حضرت عیسى: قرآن کریم در ادامه، باردار شدن مریم علیهاالسلام، تولد حضرت عیسى علیه السلام و واکنش اطرافیان به آن را گزارش کرده است. مریم مقدس با بروز آثار باردارى، به نقطه اى خلوت و دورافتاده رفت و از شدت درد زایمان به نخل خرما پناهنده شد. آن بانوى پاکدامن با تصور قضاوت و سخنان مردم درباره خود و شدت شرم از آن، آرزو کرد که اى کاش پیش از این مى مرد و بکلى فراموش مى شد. عیساى نوزاد به قدرت الهى سخن گفت. خدا از مریم علیهاالسلام خواست تا از آب نهر زیرپایش نوشیده و از خرماى تازه نخل تناول کند و اگر کسى چیزى از وى پرسید، پاسخ او را به نوزادش واگذارد. مردم با دیدن مریم علیهاالسلام و با تصور نامشروع بودن نوزاد وى، به سختى او را نکوهش کرده و به باد ملامت گرفتند. آنان با اشاره به شخصیت شناخته شده مریم به عنوان بانویى مقدس و خاندان وى که به پاکى و قداست شهره بودند، انگشت حیرت به دندان گزیدند (مریم: ۲۲ـ۲۸).

براساس این آیات، حضرت عیسى مانند هر انسان دیگرى، هرچند با برخى تفاوت هاى خارق العاده، در رحم مادر قرار گرفت و از وى متولد شد. مادر او همانند زنان دیگر درد زایمان کشید. همه این موارد از ویژگى هاى بشرى است. همچنین آیات یادشده نشان مى دهد که افزون بر مریم علیهاالسلام، هیچ کس دیگرى تصورى درباره الوهیت فرزند وى نداشت و هرگز تولد خارق العاده او را گواه الوهیت یا پسر خدا بودن وى ندانست. اگر چنین ذهنیتى وجود داشت، هرگز مریم مقدس ناگزیز نبود براى گریز از نکوهش و نگاه ملامت بار و سخنان زهرآگین مردم به جاى دورافتاده اى پناه برده و آرزوى مرگ کند. او مى دانست که مردم نسبت نارواى تردامنى به وى خواهند داد و چنین هم شد. همچنین حضرت مریم و نوزاد وى، در پاسخ به این نسبت ناروا هیچ اشاره اى به الوهیت و پسر خدا بودن عیسى علیه السلام نکردند. بر همین اساس، مى توان به یقین ادعا کرد که ایده الوهیت و پسر خدا بودن حضرت مسیح با استناد به تولد خارق العاده او، در دورهاى بعد پدید آمد. براساس گزارش صریح انجیل لوقا نیز، مردم عیسى علیه السلام را پسر یوسف (شوهر مریم) مى دانستند. در این انجیل، نام همه اجداد پدرى حضرت عیسى از یوسف تا حضرت آدم علیه السلام ذکر شده است (انجیل لوقا ۳:۲۳ـ۲۸).

نتیجه اینکه گزارش قرآن کریم به رغم صراحت آن درباره تولد اعجازین حضرت عیسى، هیچ نسبتى فراتر از بندگى و بشر بودن او را دربر ندارد. این دلالت با دو مفهوم «روح» و «کلمه» پیوند داده شده است (نساء: ۱۷۱). بر این اساس، تولد آن حضرت از نظر قرآن چنین است: خداوند فرشته اى را که از او با عنوان «روح ما» یاد مى کند (مریم: ۱۷) فرستاد تا به مریم بشارت فرزندى را بدهد که «کلمه اى» از خداست (آل عمران: ۴۵). تولد او از مادرى باکره با دمیده شدن روح الهى و با گفتن کلمه «کن» انجام گرفت (آل عمران: ۴۷ و نیز ر.ک: بقره: ۱۱۷؛ مریم: ۳۵؛ انبیاء: ۹۱؛ تحریم: ۱۲).

غذا خوردن، بیش از هر ویژگى دیگر بر نیازمندى، مادى و جسمانى بودن انسان دلالت مى کند؛ چراکه ناگزیر ویژگى هایى همچون گرسنگى، سیرى، تشنگى، سیراب شدن، هضم، جذب، دفع و برخوردارى از دستگاه گوارش، گوشت، استخوان و مانند آن را به همراه دارد و قطعا موجودى با این ویژگى هاىِ مادى و جسمانى هرگز نمى تواند خدا باشد. شایان توجه اینکه در اناجیل موجود گزارش هاى صریح و زیادى درباره خوردن و آشامیدن و دیگر ویژگى هاى بشرى حضرت عیسى آمده است (ر. ک: کتاب مقدس، متى، ۱:۱۸، ۲۵؛ ۴:۲؛ ۲۵:۳۵ـ۳۶؛ ۲۶:۱۸، ۲۳ـ۲۹). شاید با توجه به همین نکته است که خداوند از اینکه به رغم چنین استدلالى روشن بر بطلان الوهیت مسیح علیه السلام، باورمندان تثلیث همچنان بر آن پاى فشرده و از پذیرش حق روى برمى گردانند، آن را مایه شگفتى مى خواند: «انظُر کَیفَ نُبَینُ لَهُمُ الأیتِ ثُمَّ انظُر اَنّى یؤفَکون» (مائده: ۷۵).

از سوى دیگر، قرآن کریم از مرگ و رستاخیز حضرت عیسى سخن گفته است (مریم: ۳۳ـ۳۴) و اینکه اگر خداوند بخواهد او و مادرش و همه ساکنان روى زمین را هلاک سازد، احدى نمى تواند بر قدرت و اراده الهى اثر گذاشته و از آن جلوگیرى کند (مائده: ۱۷). بنابراین، وى قدرت دفاع از خویش و رهایى از مرگ را ندارد. روزى ناگزیر از این جهان رخت برخواهد بست. دوباره زنده خواهد شد و مانند همه انسان ها داراى قیامت و معاد است و هیچ یک از این ویژگى ها با الوهیت وى سازگار نیست و همه آنها بشر بودن وى را گواهى مى کنند.

افزون بر اقرار حضرت عیسى به عبودیت خویش، دعوت به بندگى و عبودیت خداى یگانه، یکى از آموزه هاى بنیادین آن حضرت بود. براساس گزارش قرآن کریم، حضرت عیسى در کنار اعتقاد به یگانگى خداوند و دعوت بنى اسرائیل به پرستش و بندگى خداى یگانه، آن را صراط مستقیم نامیده و از کفر بودن شرک به خدا، محرومیت مشرکان از بهشت و مأواگزینى آنان در آتش و بى یار و پناه ماندنشان سخن مى گفت (مائده: ۷۲؛ آل عمران: ۵۱). بنابراین، قرآن کریم این باور و استدلال احتمالى مسیحیان را که اعتقاد به الوهیت مسیح ریشه در سخنان و تعالیم آن حضرت داشته باشد، به اشکال مختلف رد کرده است؛ با این بیان که او همانند دیگر پیامبران، ضمن دعوت مردم به توحید و یگانه پرستى، آنان را از شرک بازداشته و نسبت به پیامدهاى ناگوار آن هشدار مى داد (نساء: ۱۷۲؛ مائده: ۱۱۶ـ۱۱۷).

از منظر قرآن کریم، اصولاً ادعاى الوهیت از سوى حضرت عیسى از بنیاد ناممکن است؛ چراکه اساسا یک انسان برگزیده به عنوان پیامبر و برخوردار از کتاب آسمانى و حکمت الهى، هرگز ادعاى الوهیت نکرده و مردم را به کفر و شرک فرانمى خواند (آل عمران: ۷۹ـ۸۰)؛ زیرا تربیت، هدایت و شخصیت الهى او چنین اجازه اى نمى دهد. از سوى دیگر، قرآن کریم با استناد به اینکه مسیح و فرشتگان مقرّب، از جمله روح القدس، به سبب آگاهى از فرجام کار، هرگز از بنده خدا شدن، سر باز نمى زنند، الوهیت آنان را به طور کلى، چه در قالب فرزندى خدا و چه در شکلى دیگر، نفى و تثلیث را نقد بنیادین مى کند.

نتیجه گیرى

اندیشه الوهیت مسیح علیه السلام به وسیله پولس و یوحنا و متأثر از اندیشه هاى فلسفى یونان پدید آمد. این موضوع تا آغاز قرن چهارم میلادى منشأ نزاع سخت ارباب کلیسا بود. در آغاز قرن چهارم با رأى شوراى نیقیه الوهیت مسیح علیه السلام رسمیت یافت. برخلاف نامه هاى پولس و انجیل و نامه هاى یوحنا، بخش هاى دیگر عهد جدید بر بشر، بنده و پیامبر خدا بودن مسیح علیه السلام تأکید مى کند. آموزه هاى قرآن درباره عیسى علیه السلام اغلب ناظر به نقد دیدگاه رایج مسیحیان درباره شخصیت مسیح علیه السلام و هماهنگ با الهیات مسیحى مبتنى بر بشر بودن آن حضرت است. قرآن کریم، عیسى علیه السلام را آفریده، بنده و پیامبر خدا و پسرِ مریم دانسته و خدا بودن او را نفى مى کند. بر همین اساس، قرآن تأکید ویژه اى بر معرفى وى با عنوان «پسر مریم» دارد. همچنین براساس روایت قرآن کریم، آن حضرت دوران جنینى را در شکم مادر گذراند و مانند هر انسان دیگرى، مرحله به دنیا آمدن را طى کرد و در دامن مادرش بزرگ شد. او همانند انسان هاى دیگر غذا مى خورد و مراحل مختلف کودکى، نوجوانى، جوانى و میان سالى را پشت سر نهاد. قرآن کریم از امکان مرگ درباره وى نیز سخن گفته است. با این اوصاف، وى نمى تواند خدا باشد. در زمان حیات حضرت عیسى هیچ ذهنیتى درباره الوهیت وى وجود نداشت و چنین باورى بعدها پدید آمد.

منابع

ایلخانى، محمد (۱۳۸۲)، تاریخ فلسفه در قرون وسطى و رنسانس، تهران، سمت.

توفیقى، حسین (۱۳۸۴)، آشنایى با ادیان بزرگ، چ هفتم، تهران، سمت.

دورانت، ویل (۱۳۷۸)، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، چ هشتم، تهران، علمى و فرهنگى.

سلیمانى اردستانى، عبدالرحیم (۱۳۸۱)، مسیحیت، قم، زلال کوثر.

طباطبائى، سیدمحمدحسین (۱۳۹۳ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، چ سوم، بیروت، اعلمى.

طبرسى، فضل بن حسن (۱۴۰۶ق)، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه.

طبرى، محمدبن جریر (۱۴۱۵ق)، جامع البیان، به کوشش صدقى جمیل، چ سوم، بیروت، دارالفکر.

طوسى، محمدبن حسن (بى تا)، التبیان، به کوشش احمد حبیب عاملى، بیروت، داراحیاء التراث العربى.

میشل، توماس (۱۳۷۷)، کلام مسیحى، ترجمه حسین توفیقى، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان.

ناس، جان. بى (۱۳۷۹)، تاریخ جامع ادیان، ترجمه على اصغر حکمت، چ دهم، تهران، علمى و فرهنگى.

هاکس، مستر (۱۳۷۷)، قاموس کتاب مقدس، تهران، اساطیر.

نویسنده: على اسدی