گونه‌شناسی گرایش‌های فکری اصحاب فقیه امام سجاد(ع) در فصلنامه تاریخ اسلام
هشتاد و پنجمین شماره از فصلنامه تاریخ اسلام به صاحب امتیازی دانشگاه باقرالعلوم(ع) به زیور طبع آراسته شد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، در این شماره از فصلنامه تاریخ اسلام مقالاتی با عناوین «واکاوی قرآنی ـ تاریخی ابعاد جنگ نرم در جامعه مسلمانی صدر اسلام»، «پژوهشی درباره تعداد حجهای پیاده امام حسن مجتبی(ع)»، «گونه‌شناسی گرایش‌های فکری اصحاب فقیه امام سجاد(ع)» منتشر شده است.
«بررسی مقایسه‌ای تاریخ‌نگاری علی لاهیجی و عبدالفتاح فومنی»، «زمینه‌ها و عوامل پیدایش فرقه‌نگاری نزد مسلمانان»، «جایگاه و اهمیت ایالت ماه‌کوفه در خلافت اسلامی در سده‌های سوم و چهارم هجری»، «جایگاه اجتماعی و عملکرد ابن طباطبا و ابوالسرایا در اوج‌گیری و شکست قیام آنان»، «نقش خاندان‌های پرنفوذ و صاحب منصبان محلی در توسعه شهری و مرکزیت سیاسی شوشتر در خوزستان عهد صفوی» و «تحلیلی بر عملکرد صفی قلیخان در مواجهه با شورش افغان‌های ابدالی (۱۱۲۹ ه.ق)» از دیگر مقالات منتشر شده در این فصلنامه است.
واکاوی ابعاد جنگ نرم در جامعه مسلمانی صدر اسلام
نویسنده مقاله «واکاوی قرآنی ـ تاریخی ابعاد جنگ نرم در جامعه مسلمانی صدر اسلام» در طلیعه نوشتار خود آورده است: ظهور پیامبران همواره با چالش‌ها و مخالفت‌هایی در قالب‌های گوناگونی از مواجهه نظامی تا جریان نفاق روبه‌رو بوده است.
این موضوع در نخستین جامعه اسلامی به صورت آشکار وجود داشته است و بخشی از آیات قرآن کریم به ابعاد سخت و نرم آن اختصاص یافته است. جنگ نرم به معنای توانایی شکل دادن به باورها و کشش‌های دیگران و هدایت رفتار آنان، بدون بهره‌گیری از زور است. این پژوهش درصدد است پس از مفهوم‌شناسی جنگ نرم و تبین ابعاد و شاخصهای آن، مصادیق جنگ نرم را در چهار زمینه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی در جامعه مسلمانی صدر اسلام بر اساس شواهد قرآنی و مستندات تاریخی به شیوه وصفی ـ تحلیلی تبیین کند.
ذنویسنده مقاله «پژوهشی درباره تعداد حجهای پیاده امام حسن مجتبی(ع)» در طلیعه نوشتار خود آورده است: یکی از فضایل امام حسن مجتبی(ع)، انجام حجهای پیاده از مدینه تا مکه است، ولی تعداد این حج‌ها به صورت‌های مختلف؛ یعنی پانزده، بیست و بیست و پنج حج گزارش شده است.
با توجه به دوران محدود ده ساله امامت آن حضرت(ع)، این پرسش وجود دارد که ایشان در چه مقطعی این تعداد حج پیاده را انجام داده است؟ مقاله پیش رو که با هدف بررسی میزان درستی این آمار و چگونگی انجام آن با روش سندپژوهی تدوین یافته است به این نتیجه رسیده است که با توجه به دوران امامت آن حضرت(ع)، این آمار به عنوان حج پیاده از مدینه به مکه نادرست و ناهم‌گون با حقایق تاریخی است.
به نظر می‌رسد پیاده‌روی‌های امام(ع) مربوط به رفتن از مکه به منا و از آن‌جا به عرفات و سپس به مشعر و گاه به منا بوده است و روایتی صحیح نیز به این نکته اشاره کرده است. بر اساس این برداشت، امکان انجام حج با چنین شرایطی قبل از امامت آن حضرت نیز متصور است.
گونه‌شناسی گرایش‌های فکری اصحاب فقیه امام سجاد(ع)
در چکیده نوشتار «گونه‌شناسی گرایش‌های فکری اصحاب فقیه امام سجاد(ع)» می‌خوانیم: امام سجاد(ع) (۶۱-۹۴ه.ق.) تأثیر فراوانی بر فقهای عصر خویش داشت و بسیاری از آنان را می‌توان از اصحاب آن حضرت برشمرد.
اصحاب فقیه امام سجاد(ع) طیف گسترده‌ای از عالمان شیعه و سنی در مناطق مختلف و با گرایش‌های علمی متفاوت بودند.
این مقاله با هدف نشان دادن گرایش علمی و تبین جایگاه علمی اصحاب فقیه امام سجاد(ع) به گونه‌شناسی دانشی آنان می‌پردازد و با توجه به داده‌های تاریخی به این نتیجه می‌رسد که اصحاب فقیه امام سجاد(ع) علاوه بر فقه، در دانش‌های دیگر هم جایگاهی ویژه داشتند و با توجه به روایات باقی‌مانده از آن‌ها، می‌توان آنان را در گروه‌های فقیه مفسر، فقیه متکلم، فقیه محدث و فقیه مورخ طبقه‌بندی کرد.
زمینه‌ها و عوامل پیدایش فرقه‌نگاری نزد مسلمانان
نویسنده مقاله «زمینه‌ها و عوامل پیدایش فرقه‌نگاری نزد مسلمانان» در طلیعه نوشتار خود آورده است: فرقه‌نگاری یکی از انواع تاریخ‌نگاری اسلامی و پی‌آمد پرداختن متکلمان به تاریخ تطور اندیشه‌ها و سیر تحول عقاید مذاهب و جریانهای فکری و فرهنگی در جهان اسلام است.
پژوهش پیش‌رو با استناد به منابع اصلی و با شیوه وصفی ـ تحلیلی درصدد است، زمینه‌ها و عوامل مؤثر در شکل‌گیری فرقه‌نگاری و ارتباط آن را با تاریخ‌نگاری بررسی کند.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، فضای سیاسی ـ اجتماعی جامعه اسلامی در دوره خلافت عباسی (۶۵۶-۱۳۲ه.ق.)، ترجمه متون غیر اسلامی در کنار اندیشه‌های مذهبی، شرایط فرقه‌ای فرقه‌نگاران و بهره‌گیری از شیوه‌های تاریخ‌نگاری، تأثیری چشمگیر بر شکل‌گیری و تحول منابع فرقه‌نگاری داشته است
جایگاه و اهمیت ایالت ماه‌کوفه در خلافت اسلامی
در چکیده مقاله «جایگاه و اهمیت ایالت ماه‌کوفه در خلافت اسلامی در سده‌های سوم و چهارم هجری» می‌خوانیم: ماه‌کوفه عنوانی بود که در دوره حکومت معاویه بر منطقه‌ای در غرب ایالت جبال به مرکزیت دینور گفته می‌شد. این منطقه به عنوان مسیر ارتباطی بغداد به مشرق ایران از نظر ویژگی‌های طبیعی و اقتصادی، زیست‌گاهی مناسب برای حیات شهری، روستایی و عشایری طوایف کُرد در قلمرو شرقی خلافت اسلامی به شمار می‌رفت
. هدف این مقاله تعیین موقعیت جغرافیایی ماه‌کوفه و بررسی اهمیت و جایگاه آن در خلافت اسلامی در سده‌های سوم و چهارم هجری، به شیوه وصفی ـ تحلیلی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که محدوده جغرافیایی ماه‌کوفه از جانب غرب به شهرزور و از جانب شرق به قصر لصوص منتهی می‌شد و به عبارتی، قسمت غرب منطقه جبال را در بر می‌گرفت.
این گستردگی و موقعیت جغرافیایی راهبردی، موجب اهمیت یافتن منطقه ماه‌کوفه در ابعاد نظامی، اقتصادی، مواصلاتی و حفظ قلمرو شرقی برای نظام خلافت اسلامی شده بود.