تصمیم‌گیری با توجه به اهداف اخروی، برکات مادی به دنبال دارد
عضو شورای علمی گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، گفت: براساس آیات قرآن کریم، کسی که نتایج آخرتی را در تصمیم خود لحاظ می‌کند، هم به خیر دنیا می‌رسد و هم نتایج مثبت دنیوی دارد؛ «فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْیَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَهِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ».
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، ابوالفضل عزیزآبادی، عضو شورای علمی گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، در نشست «تصمیم‌گیری در قرآن کریم با استفاده از روش تحقیق موضوعی» گفت: ادبیات مفصلی در مورد تصمیم‌گیری در علوم انسانی و اجتماعی ارائه و تولید شده است؛ در تعریف آن گفته شده که تصمیم‌گیری فرایند عقلی در انتخاب میان گزینه‌های مختلف است، بنابراین پرهیز از غرض‌ورزی و خواسته‌های شخصی از مؤلفه‌های تصمیم‌گیری عقلانی است.
وی با اشاره به محدودیتهای تصمیم‌گیری عقلانی بیان کرد: محدودیت در شناخت عوامل خارج از ادراکات حسی، محدودیتهای کلیشه‌ای، منفعت‌طلبی، عصبانیت و … از جمله این عوامل هستند و مانع برای تصمیم درست عقل است؛ البته برخی موارد هم محدودیت‌ها مربوط به روش در این نوع تصمیم‌گیری است، مانند ناتوانی در گردآوری اطلاعات جامع و کمبود فرصت در این مسیر. توجه به مبانی اخلاقی و هنجاری و محیطی و سازمانی نیز از عوامل مهم دخیل در این موضوع است.
عزیزآبادی بیان کرد: تأکید بر استفاده از آموزه‌های وحی یکی از راه‌های رفع محدودیتهای عقل در تصمیم‌گیری است؛ برای بررسی این موضوع از کلیدواژه این بحث در قرآن کریم و سیاق آیات بهره گرفته‌ایم، زیرا اگر کلیدواژه به درستی تعیین شود، برداشت مناسب‌تری از آیات انجام خواهد شد و برعکس برداشت‌های سطحی نتیجه عدم انتخاب درست کلیدواژه است.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه اضافه کرد: برای بحث تصمیم‌گیری سه کلیدوژه اراده، عزم و خیر در قرآن انتخاب شده است؛ ۷۹ آیه برای واژه عزم و ۶۱ عدد برای خیر انتخاب شد و ۸۳ مورد هم کلیدواژه اراده در بیش از ۷۰۰ آیه مورد بحث قرار گرفت. در آیه ۲۱ سوره محمد(ص) «طَاعَهٌ وَقَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ» واژه «عزم الامر» نشان‌دهنده صلابت و قاطعیت در تصمیم‌گیری است، وقتی «اذا» به این واژه اضافه شده، یعنی هر تصمیمی زمینه و شرایط خود را می‌طلبد که باید رعایت شود همچنین «فلو صدقوا الله» نشانگر اختیارداری و احترام به تصمیم‌گیرنده است. «لکان خیرا لهم» هم یعنی نتیجه تصمیم انسان‌ها به خودشان بازگشت دارد. در مورد ارتباط موضوعی بین طاعه و تصمیم‌گیری هم باید بگوییم یعنی وقتی تصمیمی گرفته شده، باید دیگران اطاعت‌پذیر باشند.
وی افزود: طبق تحلیل و بررسی آیات زیادی در قرآن کریم، توجه به چند موضوع ضروری است، اول پیش‌ران‌های تصمیم‌گیری و دیگری پیامدهای تصمیم‌گیری. همچنین ضرورت توجه به باورها و آگاهی نسبت به آن، ضرورت توجه به اطلاعات، توجه به نشانه‌های تصمیم و بی‌تفاوت نبودن و توجه به توانمندی‌های متولی تصمیم‌گیری و …؛ باید بدانیم هر تصمیمی عهد خدا با متولی تصمیم و آزمونی برای او هست.
عزیزآبادی بیان کرد: اهمیت توجه به نقش خدا در تصمیم‌گیری و کفایت خدا در هدایت، احاطه خدا و اینکه او منشأ و فرصت برای تصمیم‌گیری انسان است، ضرورت رعایت حقوق ذی‌نفعان تصمیم و شناخت آنان و برابری اتخاذ تصمیم برای خود و ذی‌نفعان، آسیب‌ها و تهدیدات تصمیم، اصلاح تصمیم، توجه به پیامدهای تصمیم و پذیرش مسئولیت نتایج در دنیا و آخرت از عومل مهم در تصمیم‌گیری است.
عضو شورای علمی گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، با اشاره به بهانه‌گیری در تصمیم، اظهار کرد: کسی که بنای قبول نکردن تصمیم را دارد، به عذرتراشی و بهانه‌گیری رو می‌آورد که این موضوع را از آیه «إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَهٌ وَمَا هِیَ بِعَوْرَهٍ إِنْ یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَارًا» متوجه می‌شویم؛ از جمله بهانه‌های دیگر این است که فرد می‌گوید تصمیم، تصمیم جدید و تازه هست و سابقه‌ای در این خصوص ندارم و این مسئله هم از آیه «هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللَّهُ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ» قابل استحصال است.
برکات مادی توجه به آخرت در تصمیم‌گیری‌ها
عزیرآبادی اضافه کرد: همچنین اعلام می‌کند مفاد تصمیم جدید را متوجه نمی‌شوم که در آیه «قَالُوا یَا شُعَیْبُ مَا نَفْقَهُ کَثِیرًا مِمَّا تَقُولُ …» یا در این تصمیم نشانه‌های مورد پسند من نیامده «لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَکٌ» یا فعلا آمادگی برای تبعیت از تصمیم جدید را ندارم «حَتَّى یَأْذَنَ لِی»؛ یا اینکه چرا دیگران متولی تصمیم باشند و من نباشم «قَالُوا مَا أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا».
وی در نتیجه‌گیری از این بخش افزود: براساس آیات قرآن کریم کسی که نتایج آخرتی را در تصمیم خود لحاظ می‌کند، هم به خیر دنیا می‌رسد و هم نتایج مثبت دنیوی دارد؛ «فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْیَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَهِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ».
عزیزآبادی اظهار کرد: نمی‌توانیم تصمیم‌گیری را ارزیابی بکنیم، اما به مکتب اخلاقی که آن تصمیم در چارچوب آن اتخاذ شده بی‌تفاوت باشیم، مثلاً قاطعیت در تصمیم‌گیری را ممکن است در اخلاق کانت هم مشاهده کنیم یا در مکتب اخلاقی سلطه‌گرایی و منفعت‌گرایی و قراردادگرایی؛ هر کدام از اینها بایدها و نبایدهای خاص خود را در این فرایند دارند که در تصمیم‌گیری مهم است.
عضو شورای علمی گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، افزود: برای کلیدواژه‌هایی مانند عقل، صلات و … هم می‌توان فرایندهای مشابهی را طی کرد تا نسبت آن را با تصمیم‌گیری روشن کنیم؛ محدودیتی که در این زمینه وجود دارد، این است انسان هر بار که به قرآن مراجعه کند، برداشت‌های جدیدتری به دست خواهد آورد، لذا نتایج تحقیق دچار تغییر می‌شود.