نگاهی به برخی مطالعات ایرانی اسلامی مربوط به مقوله برابری

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، همانگونه که مخاطبان ارجمند اطلاع یافته اند، کلید واژه بزرگداشت روز جهانی حقوق بشر توسط سازمان ملل در دهم دسامبر سال ۲۰۲۱ «برابری» است. به زبان ساده گفته شده همه انسانیم و همه باید با هم برابر باشیم. این امر در نگاه اول حرف ساده و شاید بدیهی به نظر برسد اما اگر جدی تر مورد تامل قرار گیرد حاوی ابعاد نظری متنوع و چالشهای عملی مختلف است.

در ابعاد نظری بحثهای زیادی در این زمینه انجام شده تا به سئوالات مهمی پاسخ داده شود از جمله اینکه آیا همه انسانها از حیث ارزش ذاتی و جوهره انسانی برابرند یا خیر؟ آیا می توان برای همه انسانها فهرستی از حقها یا آزادی ها یا مسئولیت های انسانی بنیادین را شناسایی کرد؟

آیا می توان از لزوم برابری فرصت ها برای همگان در جهت شکوفایی انسانی سخن به میان آورد ؟آیا می توان برابری همه انسانها را در تمام جزئیات حقوق مندرج در یک نظام حقوقی کشوری پذیرفت یا در جزئیات حقوق شهروندی برخی تفاوتها بین افراد امری قابل قبول یا لازم است و وضعیت افراد در پرتو رعایت حقوق بنیادین انسانی برابر و مفاهیم دیگری چون عدالت و انصاف باید ساماندهی شود ؟ برابری در مقابل قانون یا حمایت قانونی از افراد یعنی چه و چه تفاوتی با برابری در حقوق دارد؟

پیامدهای شناسایی برابری یا عدم برابری چیست؟ آیا برابری یا نابرابری مقوله هایی صرفا حقوقی و قانونی هستند یا علاوه بر عامل حقوقی و قانونی، نیازمند نقش آفرینی عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی ، سیاسی هستند تا هر یک از مقوله های مزبور در سطح ملی کشورها یا در سطح جهانی محقق شوند؟ چگونه می توان در مورد گروههایی از افراد در یک جامعه که به علل جسمی یا اعتقادی یا جنسیتی ، سن و سال یا تابعیتی یا وضعیت اقتصادی و سایر موارد در معرض آسیب پذیری قرار دارند، برابری واقعی با سایر افراد جامعه را تامین کرد؟

در کشور ما از قبل انقلاب اسلامی تاکنون تاملات نظری یا طرح بحثهای جدی در قبال برخی مصادیق عملی مربوط به برابری انجام شده است و اظهار نظر برخی متفکران یا برخی مصادیق چالشی تجربه شده را احتمالا بسیاری از مردم می دانند.

بعد از انقلاب اسلامی تاکنون روند بحثهای نظری و تلاشهای عملی در این حوزه رشد قابل توجهی یافته است چنانکه امروزه می توان مستندات خوبی از پژوهش ها یا اشارات به این بحث در نظام حقوقی و قانونی یا در فعالیت های عملی و اجرایی و حتی در تلاشها و مطالبات جامعه مدنی را مثال زد.

بدون اینکه بنا باشد مروری جامع بر فعالیت های انجام شده نظری و کاربردی در کشور صورت گیرد، طی چند روز نمونه هایی از برخی اندیشه ورزی های مربوط به برابری تقدیم خواهد شد.

یکی از مقالاتی که برگرفته از رساله دکتری رشته مطالعات زنان چند ماه قبل در کشور نشر یافت، عبارتست از: « تحلیل ساختار نظری اصل برابری در اندیشهٔ حقوق بشر سکولار و نقد مبانی استدلالی آن». پدید آورندگان این اثر(خانم بهجت السادات شهرتاش، دکتر محمود حکمت نیا و دکتر جواد جبیبی تبار) در معرفی موجز کار خویش چنین گفته اند:
« اولاً در متون حقوق بشری واژهٔ «برابری» بدون وضوح مفهومی، به نحو کلی و انتزاعی به‌ کار رفته که همین اشکال موجب ابهام در مرحلهٔ تقنین شده است؛ ثانیاً بر استدلال برهانی و تجربی مبتنی نبوده و جنبهٔ استدلالی‌اش خدشه‌پذیر است. لذا اندیشه‌ورزان دوران مدرن و معاصر، اصل برابری را به نحو مفروض و متأثر از گفتمان آرمانی حاکم پذیرفته‌اند.

بررسی حاضر مؤید آن است که در ساختار نظری سکولاریسم مادی‌گرا به دلیل تفاوت‌های عینی افراد، میان دیدگاه‌های حقوق بشری و معرفت‌شناختی این رویکرد، ناهمخوانی وجود دارد و اصل برابری همهٔ انسان‌ها، از جمله زن و مرد بدون پذیرش رکن مشترک انسانی، یعنی حقیقت مجرد تأییدشده در آموزه‌های وحیانی، اثبات‌پذیر نیست.»