کرونا؛ انعکاس دینداری فیزیکی در فضای دیجیتال

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، دکتر رسول اکبری، پژوهشگر حوزه دین و عرفان در نشست «دین دیجیتال و ابعاد دینداری ایرانیان در دوران کرونا» که از سوی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: تداوم حیات دین در جهان امروز به منزله پدیده ای زنده و آشکار و اثرگذار و تعیین کننده است و نگاه به دین در دنیای معاصر بسیار سیاسی یا سیاست زده شده است.

وی بر ضرورت نیل به درکی جامع از منطق خاص دینی در برخی از کنش های اجتماعی تأکید کرد و گفت: چرخش فرهنگی سرانجام به شکل گیری یک چرخش دینی تحلیلی در علوم انسانی و اجتماعی منتهی گشته است و در نتیجه التفات به نقش دینی در تحولات اجتماعی معاصر بیش از پیش توسعه خواهد یافت.

اکبری خاطرنشان کرد: رهیافت های تحلیلی به دین در علوم سیاسی، روابط بین الملل، تاریخ، باستان شناسی، معماری، هنر، ارتباطات و رسانه، مطالعات حقوقی، اقتصاد، محیط زیست، جامعه شناسی، روانشناسی، انسان شناسی، فلسفه و الهیات حتی در حوزه هایی همچون ورزش، نجوم، علوم زیستی و عصب شناسی و… وجود دارد.

چرخش های فرهنگی در مطالعات دینی

وی به مطالعه و ارزیابی حیات دینی در ارتباط با ساختارهای فرهنگی در زندگی روزمره پرداخت و گفت: در اینجا گزارش هایی متکی بر تفسیر بومی و از دین به منزله یک پدیده اجتماعی به ویژه در دین محلی یا بومی رهیافت مبتنی بر مطالعه دین ِ زیسته مورد توجه است.

اکبری خاطرنشان کرد: توجه به مفهوم فاعلیت در مقام یک کانون تمرکز مهم در سطح ارزیابی خرد، برای بررسی تقاطع عاملیت و تجربه انسانی یا ساختارهای مختلف فرهنگی اجتماعی و سیاسی مورد توجه است.

وی به تمرکز بر امر روزمره در دین اشاره کرد و گفت: در اینجا تلاش ندارد تحرکات و پویایی گسترده تر تاریخی، ساختارهای و فرایندهای فرهنگی کلان را در مطالعه دین کم اهمیت جلوه بدهد، به عکس اغلب این گونه پیشنهاد می شود که مطالعه فرهنگی دین باید شامل هر دو سطح خرد و کلان تجزیه و تحلیل باشد تا امکان رسیدن به بینشی عمیق تر نسبت به شکل های متنوع زیست فرهنگی را فراهم سازد که بر چسب یا نام دین بر آن حمل می شود.

اکبری عنوان کرد: دینِ دیجیتال چهارچوبی نو برای فهم و تحلیل کنشگری دینی در بسترهای بر خط و برون خط و نه تنها توجه به چگونگی بروز، بیان، بازنمایی و کنشگری دین در فضای دیجیتال بلکه التفات به تاثیر فرهنگ و فضاهای رسانه ای دیجیتال بر سازه دین و شکل  و کنش آن است.

وی افزود: دین دیجیتال چهارچوبی مفهومی است که امکان گفت و گوی تحلیلی را در باره وضعیت کنونی دین در نسبت با فرهنگ بر خط و برون خط در بافت های اجتماعی و جغرافیایی متنوع آن فراهم می آورد.

دین دیجیتال به مثابه یک عرصه مطالعاتی

اکبری اظهار کرد: این مهم مطالعه چگونگی بهره برداری، تعامل و تعادل گروه های دینی مختلف با فرهنگ رسانه ای معاصر، اینکه چگونه فناوری های نوظهور درک عمومی از دین را در بافت های کنشگری دیجیتال شکل و تغییر می دهند را شامل می شود.

وی عنوان کرد: وب سایت ها و انجمن های آنلاین، اولین مظاهر جوامع دینی آنلاین بودند و امروز تا حدی با اشکال جدیدی از تعاملات و کنش های دینی از طریق شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک، توییتر و اینستاگرام جایگزین شده اند و گاه البته در کنار هم قرار دارند و مورد استفاده قرار می گیرند.

اکبری خاطرنشان کرد: امروزه تلفن های همراه به گوشی های هوشمند تبدیل شده اند که کاربران را قادر می سازد تا هویت هایی آنلاین برای خود بسازند و مراسم دینی و مناسک سنتی و جدید را از طریق برنامه ها، بازی های دیجیتال و گروه های چت انجام دهند و پی بگیرند.

وی ابراز کرد: پیشرفت در هوش مصنوعی فرصت های جدیدی ایجاد کرده است برای تامل در مورد اینکه چگونه الگوریتم ها و ربات ها باعث ظهور انواع جدیدی از قدرت و مشروعیت و مرجعیت می شوند و باعث ایجاد چهره ها و رهبران و راهبران دینی جدید در فرهنگ دیجیتال شده اند.

اکبری تصریح کرد: دین دیجیتال محدود به فعالیت و کنشگری رسمی نهادهای دینی نمی شود بلکه بخشی از دینداری روزمره بسیاری از ایمان داران و کنشگران است.

نقش اجتماعی دین در مدیریت کرونا

وی با اشاره به اینکه  در دوران کرونا دین و ادیان نقش مؤثری در مدیریت بحران کرونا در حوزه های مختلف داشت، افزود: در این حوزه دین تاثیرگذاری اجتماعی خود را نشان داد.

اکبری با اشاره به اینکه مطالعه دین تا یک دهه گذشته سیاست زده بود و مهم ترین بخش ها در چارچوب مطالعات سیاسی بود، گفت: با آغاز هزاره سوم تحول و نگاه به دین به شکل مقوله فرهنگی جایگاه جدیدی پیدا کرده و در حوزه های مختلف در حوزه های مختلف ورزش، نجوم، علوم زیستی، عصب شناسی و… مطالعه نسبت به دین انجام می شود.

وی تصریح کرد: امروزه توجه به نقش علوم انسانی بسیار اهمیت پیدا می کند و از مطالعات تاریخی کلان و کلی نگر فاصله گرفته و به سمت مطالعات تحلیلی رفته است، ما همچنان که نیاز به توجه گستره بزرگ تاریخی مطالعات فلسفی و الهیاتی داریم اما جامعه امروز با توجه به تحولات ایجاد شده نیاز به تجزیه کلان و خرد داریم.

تحول مفهومی و رویشی دین دیجیتال

وی با اشاره به اینکه در دوران کرونا اولین اخباری که از انتشار اخبار همه گیری کرونا در ایران می بینیم از شهر قم شروع می شود و دلیل آن البته دینی نبود، ادامه داد: ایجاد محدودیت در ارتباطات اجتماعی از سوی دولت و سیاست تعطیلی حرم ها، مساجد و مکان های پرتردد در راستای کنترل و جلوگیری از انتشار ویروس، سبب شد تا خیلی ها واکنش نشان دهند و حتی بسیاری از این واکنش ها مسالمت آمیز نبود.

اکبری خاطرنشان کرد: به نحوی این فاصله گذاری اجتماعی تهدید برای دین مطرح شد، کرونا به واسطه فاصله گذاری اجتماعی تهدیدی برای دین و مانع چرخش اقتصاد دین است و مساجد، حرم ها، کلیسا و حتی مدارس دینی اقتدار مرجعیت دینی تحت فشار قرار می گیرند و برخی معتقدند معنویت و دینداری مردم مورد خطر قرار می گیرد.

وی با بیان اینکه ابعاد دین به هم پیوسته هستند، عنوان کرد: حتی اسلام می گوید بعد اعتقادی و سیاسی اسلام تفکیکی نیست و ابعاد مختلف دین، بعد عاطفی و احساسی، بعد فقهی و بعد اخلاقی، بعد مناسکی و بعد اجتماعی، بعد فرهنگی، بعد مادی و زیبایی شناختی دین، بعد ملی گرایی و دیگر ابعاد باهم نسبت دارند و این نسبت گاهی سازنده و گاهی تخریب کننده است.

اکبری با بیان اینکه دین چطور در عرصه دیجیتال بازتاب داده می شود و در این عرصه چه تاثیری دارد؟ گفت: تصاویر و یا نمونه ای از دینداری که مردم در شبکه های اجتماعی به نمایش می گذارند در این راستا ابعاد مختلف دینداری را به نمایش می گذارند و حتی باید گفت که خیریه ها و موسسات بدون استفاده از ابزار و شبکه های اجتماعی شکست خورده هستند که این  بیانگر قدرت شبکه های اجتماعی است.

دینداری ایرانیان در دوران کرونا چندبعدی بودن دین را نشان داد

وی خاطرنشان کرد: ارتباط بین فضای واقعی فیزیکی و فضای دیجیتال در شبکه های اجتماعی و صفحات مجازی مشخص است.

اکبری با بیان اینکه دین داری ایرانیان در دوران کرونا به ویژه در فضای اینستاگرام مشاهده می کنیم یک دینداری چند بعدی است، عنوان کرد: ایرانیان با استفاده از فضای دیجیتال در دوران کرونا ابعاد مختلف دین و دینداری را نشان دادند.

وی یادآور شد: دینداری در دوران کرونا نشان داد که این دینداری ابعاد مختلف دارد و دینداری در فضای فیزیکی و غیر فیزیکی به هم پیوسته هستند یعنی دینداری در فضای فیزیکی به وسیله فضای دیجیتال و غیرفیزیکی به نمایش گذاشته و ابعاد مختلف آن نشان داده می شود.