روش‌شناسی مطالعات ادیانی و اسلامی در غرب/ پژوهش نباید مبتنی بر عقاید دینی باشد
نشست «روش‌شناسی مطالعات ادیانی و اسلامی در غرب»، از سوی هیئت اندیشه ورز اسلام، ادیان و ارتباطات میان فرهنگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار شد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام حامد فیاضی، دانش آموخته دانشگاه هارتفورد و استاد دانشگاه ادیان و مذاهب در نشست «روش‌شناسی مطالعات ادیانی و اسلامی در غرب»، که از سوی هیئت اندیشه ورز اسلام، ادیان و ارتباطات میان فرهنگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار شد، اظهار کرد: در غرب ادیان توسط افراد مختلف مورد مطالعه و پژوهش قرار می گیرند که می توان آنها را به چند دسته تقسیم کرد.
وی افزود: گروه اولی که وارد مباحث روش‌شناسی می شوند، افرادی هستند که پیروان یک دینی هستند، با پیش فرض اینکه دین خودشان حق است برای تبلیغش این مباحث را مورد مطالعه قرار می دهند.
حجت الاسلام فیاضی خاطرنشان کرد: مسیحیان در غرب تعدادشان بیشتر بوده و فعالیت بیشتری دارند، آثار مختلفی تولید کردند و از شبکه های ماهواره ای کتب، مجلات مختلف و روش های مختلف تبلیغی برای تبلیغ دین خودشان استفاده می کنند.
وی بیان کرد: عده دیگر پیروان یک دین هستند و برای مخالفت، نقد و رد دینی دیگر وارد حوزه مطالعه دین دیگر می شوند، با پیش فرض اینکه دین خودشان حق و دین طرف مقابل نادرست است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: دسته سوم نیز گروهی هستند که از ادیان در مورد مطالعات اسلام، مطالعات آکادمیک دین بدون پیش فرض حقانیت یک دین انجام می شود.
وی با اشاره به وجود دو رشته دین شناسی و اسلام شناسی در دانشگاه های غرب عنوان کرد: در کشور خودمان مطالعه و پژوهش در مورد اسلام وجود دارد و باید دید این مطالعه با مطالعه اسلامی در غرب چه تفاوتی دارد؟
حجت الاسلام فیاضی خاطرنشان کرد: یکی از مهم ترین تفاوت ها این است در مطالعاتی که در غرب تحت عنوان اسلام شناسی انجام می شود پیش فرض حق بودن دین را کنار می گذارند، منظور این نیست منصفانه پژوهش کنیم هرچند این ویژگی را باید هر پژوهشگر داشته باشد، ولی منظور از کنار گذاشتن پیش فرض این است که مطالعات و پژوهش هایی که انجام می دهیم و نتایجی که به دست می آوریم مبتنی بر حقایق دینی نباشد.
وی با بیان اینکه شرط اول پژوهش این است مبتنی بر باورهای دینی نباشد، عنوان کرد: دومین ویژگی یک مطالعه و پژوهش بر دین و اسلام با رویکرد آکادمیک این است که مطالعه و پژوهش باید منطق با روشی پذیرفته شده در یکی از رشته های دانشگاهی علوم اسلامی و آکادمیک باشد، روشی که در تحقیق استفاده می کنیم اگر روش مورد قبول در جوامع آکادمیک نباشد پژوهش مورد قبول نیست و آکادمیک به حساب نخواهد آمد.
حجت الاسلام فیاضی عنوان کرد: در پژوهش اگر به روایات استناد کنیم پژوهش ما آکادمیک محسوب نمی شود البته معنا این نیست پژوهش ما نادرست است یا به لحاظ علمی ضعیف است هرچند قابل بحث بوده ولی واقعیت این است این نوع پژوهش ها بر روش هایی که در رشته های دانشگاهی علوم انسانی در غرب به کار می رود منطبق نیست و پژوهش آکادمیک محسوب نمی شود.
دین‌شناسی رشته مستقلی نیست
وی تصریح کرد: در پژوهش ها باید از رویکرد برون بینی و از روش های پذیرش شده در جهان آکادمیک استفاده کنیم و پیش فرض باورهای خود را در بحث و پژوهش دخالت ندهیم و از روش های پذیرفته شده در رشته های علوم انسانی و اجتماعی استفاده کنیم.
حجت الاسلام فیاضی در ادامه بیان کرد: رشته دین شناسی و اسلام شناسی روش منحصر به فردی ندارد و از مجموعه ای از روش ها استفاده می کنیم که برگرفته از رشته های دیگر است.
وی با طرح این سوال که آیا دین شناسی یک رشته بوده یا یک حوزه مطالعاتی است؟ گفت: این مهم چون موضوع مختص به خود و روش مختص خود را ندارد پس نمی شود دین شناسی را رشته مستقل عنوان کرد.
حجت الاسلام فیاضی مطرح کرد: با توجه به روش هایی که در علوم دیگر است و در رشته دین شناسی استفاده می کنیم می توانیم دین را با رویکرد روانشناسی و روانشناختی که احساسات دین را مورد بررسی قرار می دهد، رویکرد جامعه شناسی، رویکرد ادبی، رویکرد تاریخی و… بررسی کنیم.
وی با اینکه از مهم ترین رویکردها که در مطالعات پژوهش دینی و اسلامی استفاده می شود مطالعات تاریخی است، عنوان کرد: اگر بخواهیم پژوهش تاریخی انجام دهیم باید سراغ منابع برویم و این کار ساده نیست چون منابع خیلی وقت ها وقایع را آنطور که باید به ما نشان نمی دهند و گاهی تصوری نادرست و یا نادقیق ارائه می دهند.
حجت الاسلام فیاضی با بیان اینکه در رویکرد تاریخی باید منابع گزارش تاریخی را مورد بررسی قرار دهیم، تصریح کرد: این پیدا کردن منابع و تحلیل محتوای آنها کار دقیق و دشواری است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: در برخورد با منبع تاریخی باید مشخص کنیم که این متن را چه کسی، در کجا و چه زمانی تولید کرده، چه منافع و گرایش هایی داشته و متن را برای چه کسانی نوشته اند و نگرش و منافع مخاطبان باید بررسی شود.
وی با بیان اینکه اصل دوم اعتباری بافتاری یا بستر پیدایش یک حادثه است، خاطرنشان کرد: منظور این است گزارش یک منبع را وقتی می توان بپذیریم که منطبق با بافتاری که با زمان و مکانی که در آن حادثه رخ داده است، باشد.
حجت الاسلام فیاضی به بیان اصل عدم تشابه اشاره کرد و گفت: این اصل می گوید اگر در منابعی که توسط پیروان یک دین تالیف شده دو گزارش داریم، گزارشی که شباهت و سازگاری کمتری با عقاید آنها دارد آن گزارش مقدم بوده و احتمالا گزارشی اصیل است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب عنوان کرد: اصل دیگر روایتی که شواهدی برای آن در منابع مستقل دیگر پیدا می شود این روایات را می توان در مطالعات پژوهشی به کار گرفت.
حجت الاسلام فیاضی بیان کرد: در مطالعات دینی و اسلامی و روش های و روش هایی که استفاده می شود، توضیحاتی که در آثار محققان غربی می بینیم گاهی وقت مفید بوده اما گاهی حرف های نادرستی دارند که با عقاید ما سازگار نیست و باید نقد و بررسی شود.