کمک به گداهای خیابانی حرام است!

 

دست فروشی به عنوان ترازوی افزایش و کاهش این پدیده ی اجتماعی به معنای وضعیت پایدار و ناپایدار جامعه از نظر فرهنگی و اجتماعی است. نباید فراموش کرد که مسئله تکدی گری تنها یک پدیده و معضل اقتصادی و مرتبط به بحران در این حوزه نیست، بلکه ارتباط مستقیم با مسائل فرهنگی و اجتماعی در جامعه هم دارد. ساختارهای فرهنگی می‌توانند باعث کاهش و حتی از بین رفتن این پدیده شوند.

 

در لغت: تکدی گری در فرهنگ فارسی معین، به معنای گدایی کردن آمده است. این لغت در لغت نامه دهخدا تکلف در سؤال و حاجت خواهی از این و آن، در کوی و برزن و پافشاری بر خواسته معنا شده است. در واقع متکدی کسی است که در پی کمک و یاری مادی از دیگران دست را پیش این و آن دراز می‌کند و گاه با سماجت تمام خواستار کمک مالی، نقدی و جنسی می‌شود. این عمل در برخی از کشورها به رواج دارد و در کوچه و معابر افرادی یافت می‌شوند که تلاش می‌کنند بدون هیچ زحمتی پولی به چنگ آورند.

 

متاسفانه این پدیده به علت کثرت و شیوع بیش از حد در کشور ما انواع و اقسام و دسته بندی هم پیدا کرده است. دسته بندی در متکدی‌ها، روش‌ها و حتی محل‌هایی که آن‌ها به این کار مشغول اند. لازم به ذکر است در برخی از کشورها این عمل قانونی است و در برخی دیگر نه تنها قانونی نیست بلکه جرم و مجازات حبس و زندان را به دنبال دارد. در برخی از موارد افراد متکدی برای فرار از قانون، جلب نظر و ترحم رهگذران راه کارهایی دارند. راه کارهایی مثل استفاده از ابزارهای هنری مانند آلات موسیقی و استفاده از آنان و بوم‌های نقاشی برای هنرمند جلوه دادن خود در مقابل مردم.

 

 از آن جا که موضوع اقتصاد و وجود مشکلات مالی برای انسان‌ها در هر دوره ای و همه ادیان وجود داشته است. می‌توان در دوره‌های مختلف و از زبان ایدئولوژی‌ها و نگاه‌های متنوع هم به این موضوع پرداخت. متکدیان را می‌توان به چند دسته کلی تقسیم کرد:

 

گروه اول: گاهی شخصی واقعاً نیازمند است و باید به او کمک شود. در این فرض سائل یا متکدی در حقیقت فردی است که با تلاش و کوشش از راه درست در آمد کسب می‌کند اما این در آمد جواب گوی نیاز زندگی‌اش نیست و یا اساساً چیزی عایدش نمی‌شود؛ این موضوعی است که آیات و روایات نسبت به آن نظر مثبت دارند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ فی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ»؛ و در اموال شان برای سائل و محروم حقی بود. این آیه به روشنی بیانگر این واقعیت است که در اموال نیکوکاران حقی برای سائل و محروم در نظر گرفته شده است.

 

گروه دوم: عده ای دیگر هستند که نیازمندند و این نیاز را به زبان می‌آورند و در خواست شان اصرار و سماجت دارند. با این که که اسلام نسبت به سائل و درخواست از مردم –در صورت نیاز- نگاه مثبت دارد، اما اصرار و سماجت هم مورد تائید است؟ در این قسمت، آنچه که از روایات برمی‌آید؛ این است که تقاضای کمک مالی از دیگران همراه با اصرار مورد تأیید شرع نیست. رسول خدا (ص) در این مورد می‌فرماید: «خدا دشمن می‌دارد دشنام گوی بی آبرو و گدای مبرم را»

 

گدای مبرم، یعنی گدای اصرار کننده و سمج. مثل برخی از کسانی که در خیابان‌ها و محل‌های عمومی با اصرار سعی در کسب در آمد دارند. این که خداوند متکدی با اصرار را با دشنام گوی بی آبرو هم ارز می‌دارد هم نکته قابل تأمل است.

 

گروه سوم: در این بین عده ای از جریان تکدی گری سوء استفاده می‌کنند. یعنی این که کسی نیاز مالی ندارد ولی خودش را به تکدی گری می زند. انسان اگر بدون احتیاج شدید دست به گدایی دراز کند، این درخواست و سؤال حرام بوده و در روایات متعدد نکوهش شده است: در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) داریم: «لا تحل الصدقه لغنی»؛ صدقات برای افراد بی نیاز حرام است.

 

در قرآن کریم می خوانیم: فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَکَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ أَلَیْسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْکَافِرِینَ ﴿ الزمر آیه ۳۲﴾  وَالَّذِی جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿ الزمر آیه ۳۳﴾

 

 پدیده تکدی گری یک موضوع و آسیب اجتماعی است، فقر و بی نوایی تنها می‌تواند به عنوان یک انگیزه و دلیل ابتدایی  مطرح شود ولی این مسئله موجب نمی‌شود تا شخص به سوی تکدی گری روی آورد؛ زیرا تکدی گری که با شخصیت روانی و اجتماعی انسان ارتباط مستقیم و عمیقی دارد، این کار امری دور از شرافت و کرامت انسانی است. انسان سالم و با شخصیت هرگز برای به دست آوردن غذا و احتیاج اولیه به تکدی گری اقدام نمی‌کند و گدایی را ابزار و وسیله ای برای برآورد نیازهای خود قرار نمی‌دهد. از این رو بسیار دیده شده که انسان‌های فقیر و بی نوایی که نیازهای بسیاری آن‌ها را احاطه کرده است ولی آنان به تکدی و گدایی رو نیاورده‌اند.

 

در طرف دیگر این موضوع مخاطبان متکدیان قرار دارند. کسانی که یا به لحاظ مالی در رتبه بسیار بالاتری قرار دارند و یا مردم طبقه متوسط مادی. کسانی که دارای رتبه بالای مالی و اقتصادی هستند می‌توانند به نحوی با این پدیده مقابله کنند. بدیهی است که منظور از مقابله کمک کردن صرفاً مالی و دادن صدقه نیست. به نظر می‌رسد در صورتی که نیاز گروه اول از نیازمندان-طبق تعریف بالا- مرتفع یا به حداقل برسد، عملاً راه برای دیگران باز نخواهد ماند. همین کمک کردن‌هایی که در اقتصاد اسلامی به آن‌ها اشاره شده است می‌تواند کمک و راه گشایی برای حل این مشکل باشد.

 

باید این موضوع را در نظر داشت که کمک به گدایان خیابانی که هیچ مصداق روشن و صادقی در فقر خود در نهایت “سلامتی و جوانی” جز ادعای فقر ندارند، نه تنها از مشکل را رفع نمی کند بلکه آنان را به این شغل حرام حریص تر می نماید. شاهد این امر را می توان “اصرار و وقت شناسی این قشر در حاضر شدن در محل کار خود، بر سرچهار راه ها در بدترین شرایط آب و هوایی” دانست. چرا که چنان این عادت زشت در آنان نهادینه شده و شیرین می باشد که حاضر به تحمل هرمشکلی برای از دست ندادن درآمد میلیونی خود را دارند.

 

 

 متاسفانه کارشناسان می گویند سن تکدی گری کاهش یافته و گدایان حرفه ای برای تحریک عواطف شهروندان بیشتر از زنان و کودکان برای تکدی گری استفاده می‌کنند. این روزها استفاده از کودکان و نوجوانانی که از صبح تا شب با فال یا گل در چهارراه‌ها مشغول گدایی هستند، مرسوم شده است. بدتر از آن نوزادانی هستند که از صبح تا شب خمار و خواب آلود در بغل مردان و زنان متکدی‌اند و وظیفه‌شان سوزاندن دل عابرانی است که قرار است دست در جیبشان کنند.

 

اما استفاده کودکان برای گدایی جرمی است که متاسفانه مجریان قانون کمتر حساسیتی نسبت به آن دارند. با مروری بر قوانین داخلی و پیمان‌های جهانی که دولت ایران به این پیمان‌ها ملحق شده است، بهره کشی و سوء استفاده از کودکان برای گدایی و تکدی گری یک پدیده مجرمانه و جرم محسوب می‌شود. برای نمونه ماده ۷۱۲ قانون مجازات اسلامی، در خصوص مجرمانه بودن تکدی گری جرم انگاری کرده است:

 

ماده ۷۱۲ – هرکس تکدی یا کلاشی را پیشه خود قرار داده باشد و از این راه امرار معاش یا ولگردی کند به حبس از یک تا سه ماه محکوم خواهد شد و چنانچه با وجود توان مالی مرتکب عمل فوق شود علاوه بر مجازات مذکور کلیه اموالی که از طریق تکدی و کلاشی به دست آورده است مصادره خواهد شد. ماده ۷۱۳ همین قانون درباره گماردن کودک برای تکدی گری پیش بینی مجازات کرده و هرکسی را که از کودک برای این کار بهره برداری کند بزهکار دانسته است.

 

این در حالی است که این روزها در خیابان‌های شهر به وفور از این دست کودکان دیده می‌شوند و کسی مسئولیت پیگیری و رسیدگی به این‌ها را بر عهده نمی‌گیرد.

 

در این بین نکته دیگری هم وجود دارد. در حالی که یک کارمند ساده در شهر تهران با ۸ ساعت کار در ۶ روز هفته حقوقی در حدود یک میلیون تومان دارد. در آمد متکدیان روزانه از حداقل ده هزار تومان تا صد هزار تومان در روز است. برخی کارشناسان می گویند: تعدادی از این گدایان در آمدهای میلیونی دارند و طی سه، چهار ساعت ۵۰۰ تا ۶۰۰ تومان گدایی می‌کنند.

 

  مشکل تکدی گری معضلی نیست که تنها در کشور ما وجود داشته باشد، چندی قبل خبرگزاری‌ها در مورد تکدی گری در کشور عربستان گزارشی منتشر کردند. طبق این گزارش ۹۸ درصد گدایان سعودی نبوده و باندهایی مدیریت آن‌ها را برعهده دارند. به گفته مسئولین عربستان مبارزه با تکدی گری از جرم سازمان یافته جلوگیری می‌کند. نکته جالب درآمد نسبتاً بالای گدایان در عربستان بود، آن طور که کمیته دائمی مبارزه با تجارت انسان در عربستان اعلام کرده است، هر گدا در ماه حدود ۶۰ هزار ریال سعودی درآمد دارکه حدود ۵۰ میلیون تومان برابر با معادل ۱۵ هزار دلار در ماه می‌شود.

 

سخنگوی رسمی وزارت امور اجتماعی عربستان در مکه مکرمه در گفتگو با الوطن از بغرنج شدن مشکل تکدی گری در عربستان و تبدیل آن از یک فعالیت بی هدف به یک فعالیت سازمان یافته خبر داده بود. دفتر وزارت امور اجتماعی عربستان در منطقه مکه مکرمه اعلام کرد، تدابیر لازم در خصوص متکدیان سعودی اتخاذ شده است و از آن‌ها تعهد گرفته شده است که دیگر دست به گدایی نزدند و در خصوص غیرسعودی ها هم، تصمیمی که غالباً گرفته می‌شود، اخراج از عربستان و انتقال به کشورهای شان است. اما عبدالحفیظ الغامدی پژوهشگر اجتماعی در گفتگو با الوطن تاکید می‌کند تکدی گری در عربستان به مرحله جرم سازمان یافته رسیده است و این پدیده که قبلاً تنها در موسم‌های عمره و حج گسترش می‌یافت، حتی خارج از این زمان‌ها هم ظهور و بروز قوی دارد.

 

همان طور که قبلا نیز ذکر شد، تنها راه حل برچیده شدن این بساط کسب حرام که مورد سوء استفاده برخی از سرپرستان کودکان خیابانی و افراد سودجو نیز قرار گرفته است. عمل به راه حل های بسیار روشن و دقیقی است که شرع مقدس به آنها تاکید ورزیده است.

 

دستگیری از نیازمندان خانواده و فامیل در اولویت نسخت و دستگیری از یتیمانی که از نیاز آنان شناخت داریم، کمک به همسایگان نیازمند و آبرومند خود که در کنار آنها مشغول به زندگی هستیم در اولویت های بعدی هستند. 

 

چنانچه  موارد بالا  نیز در دسترس نباشند می توان با کمک به موسسه های خیریه ی معتبر، قبولی سرپرستی یتیمان کمیته امداد و پرداخت هزینه ماهانه به آنها و یا کودکان شیرخواره و در سطحی بالاتر ایجاد شغل و حمایت از مشاغل خانگی نیازمندان و تحت پوشش حمایتی قرار دادن آنها برای انجام کار اقتصادی و کسب حلال، به رفع این مسئله اجتماعی پرداخته و از ایجاد مشکلات فرهنگی و اجتماعی جلوگیری نماییم.

منبع: فرهنگ