مکانیزم‌های پیشگیرانه و درمانگر در مذاهب توحیدی تبیین شده است

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، نشست «ضرورت و اهمیت مشاوره درمانگری با رویکرد مذهبی» پیرو سلسله نشست های تخصصی وبیناری پژوهشگاه مطالعات اسلامی در علوم انسانی به مناسبت هفته پژوهش  امروز ۲۴ آذرماه، به صورت مجازی برگزار شد.

سپیده سلیل ضیائی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی فردوسی مشهد در این نشست اظهار کرد: در ابتدا باید سوالی را مبنی بر چرایی استفاده از رویکرد اسلامی مطرح شود. به بیانی دیگر، چرا مشاوره و درمانگری با رویکرد مذهبی مورد توجه قرار گرفته است.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی تاکید کرد: مذهب به عنوان عام و ادیان ابراهیمی به عنوان موضوع خاص واجد مکانیزم و عوامل منحصر به فردی برای آسیب شناسی، درمان و پیشگیری هستند.

ضیائی تصریح کرد: روانشناسی اسلامی از دیرباز مورد بحث بوده و همواره بین روانشناسی اسلامی و روانشناسی غربی قیاس و مباحثی صورت گرفته است به همین علت، ادیان توحیدی دارای مولفه و مفاهیم شاخص انسانی فراوانی هستند و نوع مواجهه آنان بر اساس توجه به بعد درونی انسانی شکل گرفته است.

وی افزود: توجه به بعد اصیل انسان، اهمیت فرهنگ مراجعه و شاخص های بسیار بالایی که در شیوه های درمانگرانه مذهب وجود دارند، این امکان را ایجاد کردند تا رویکردهای مذهبی وارد عرصه درمان و درمانگری شوند. مطمئنا دانشمندان اسلامی، در معادله سازی بیماری روانی با بیماری های فیزیکی نقش داشتند، با درک اینکه ذهن و بدن پیوندی ملموس را به اشتراک می گذارند.

مکانیزم‌های تبیین‌گر پیشگیری و درمانی در مذاهب توحیدی

ضیائی تاکید کرد: عوامل بسیار زیادی در مکاتب روانشناسی وجود دارند که آنان را حفظ کرده است. به طور کلی یک مکتب فکری بایستی بر پایه منطق و الگوهای درونی به اصالت ارزش های معرفتی خویش اعتبار ببخشد. مکتب روانشناسی اسلامی نیز این اعتبار را از مکتب معرفتی دین اسلام دریافت کرده است. عوامل منحصر به فرد و بسیار خاصی که در اسلام وجود دارند و مکاتب روانشناختی یا فاقد آن هستند و یا با روحیات انسان مذهبی سازگاری ندارد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی اظهار کرد: مکانیزم‌های هشتگانه در مذاهب توحیدی (اسلام و مسیحیت و یهودیت) وجود دارند، حاوی این گزاره هستند البته در اسلام مکانیزم های درمانگر بسیار خاص تر است.

وی عناصر و عوامل تشکیل دهنده مکانیزم های هشتگانه را وحدت دهی یا وحدت بخشی، فراروی، معنادهی، سازمان دهی و خودنظم جویی، ارائه سبک زندگی، درونی سازی، استحکام و پوشش دادن مذهب به نیازهای فطری انسان برشمرد.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد خاطر نشان کرد: از دست دادن شخصیت و تزلزل در نظام شخصیتی افراد بیمار و کسانی که دچار سست شدن در عناصر اصلی شخصیت و آناتومی خودشان هستند، وحدت و انسجام خود را از دست داده اند.

ضیائی تصریح کرد: ساخت شخصیت و بازپروری آن یکی از مکانیزم های اصلی مواجهه درمانی اسلام محسوب می شود اسلام به ویژه در پاسخ به فطرت خداجویانه این امکان را فراهم می آورد تا همه نیروهای پیرامون وی منسجم شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی ادامه داد: در بخش فراروی، رویکردهای مذهبی به امر متعالی سازی می پردازند در این بخش نظام روانشناسی مذهبی با رویکرد اسلامی کمک می کند تا فرد انگیزه های مثبت را دریافت و به سمت بالا حرکت کند.

بی توجهی به بُعد انسانی در اغلب مکاتب روانشناختی حاضر است

وی با اشاره به اینکه بی توجهی به بُعد انسانی در اغلب مکاتب روانشناختی حاضر است، افزود: با توجه به بنیان های هستی شناسانه آنان این امر مشهود و واضح می گردد. دستیابی به امر فراروی در رویکرد مذهبی با سبقه توجه آن به تعادل و انسجام و وحدت بخشی شروع و با هدایت فرد مورد نظر سمت تعالی ادامه می یابد. درواقع، رویکرد مذهبی درمانگری به این اصل توجه فراوانی دارد. ارضاء نیازهای تعالی جویانه و تاکید بر ابعاد فکری آخرت گرایی توانسته است به امر فراوری منجر شود.

پژوهشگر حوزه روانشناسی اسلامی خاطرنشان کرد: اگر چه در روان درمانگری مفهومی چون «معنادهی و معنابخشی» معرفی شده است اما طبق نظر پژوهشگران این حوزه همچون فرانکل و اروین یالوم و دیگران، تعریف مشخص و عملیاتی از مقوله معنادهی حادث و ایجاد نشده است. به همین دلیل در برخی مواقع، معنای ذهنی درمانگر به مراجعه کننده تحمیل می شود.

ضیائی خاطرنشان کرد: حال باید توجه کرد که دین اسلام به این معنایابی در جهت فرایند شناختی و تکامل نظر خاصی داشته و بر آن تاکید فراوانی می کند. پایگاه نظری و عملی در بازتعریف و ارائه مفهوم معنادهی در مذهب و دین اسلام برخلاف مکاتب روانشناختی، کامل و جامع است. طبق معنای ناب درون نگرش اسلامی این امر اتفاق می افتد.

وی تصریح کرد: توجه به سازماندهی و فرمدهی به ساختمان شخصیت افراد منجر به خودنظم جویی در میان آن ها می شود این امر سلامت ذهن و جسم مراجعه کننده را تضمین و در پی خواهد داشت. همانگونه نتایج و یافته های بسیاری از پژوهش های این حوزه نشان می دهند، سلامت روان و جسم کاملا ارتباط مستقیمی را دارا هستند. در واقع هرچه سلامتی در بعد روان ایجاد شود در بخش سلامت جسمی نیز حاصل می گردد و بالعکس.

ضیائی با اشاره به مفهوم سبک زندگی و اهمیت و ضرورت آن برای ایجاد زندگی منسجم، بیان کرد: دین اسلام در ابعاد مختلف و در جزئی ترین بخش از مناسبات زندگی روزمره و تجارب زیسته ورود کرده و حرف برای گفتن دارد. از طرفی نیز، احکام اسلام به دلیل فطری بودن آن بسیار مورد پذیرش آن نیز آسان تر اتفاق می افتد.

پژوهشکر حوزه درمانگری عنوان کرد: قواعد و بنیان های فکری اسلامی برای کاربست آنها در زندگی روزمره از سوی افرادی که دارای سلامت اخلاقی و روانی لازم را دارا هستند، مورد وفاق و پذیرش قرار می گیرد.

ضیائی با بیان اینکه برخلاف پروتکل های درمانی، رویکرد مذهبی و علی الخصوص اسلامی، به علت عجین شدگی آن با سبک زندگی افراد به وسیله تغییرات پایدار رفتاری، استحکام بالایی به بنیان های رفتاری انسان ها می بخشد، متذکر شد: این موارد توسط پژوهش های بسیار زیادی که در هم در طول تاریخ و گذشته انجام شده است و هم توسط افرادی که به اسلام گرویده اند، اثبات و تایید شده است.

مشاور حوزه روان درمانگری در پایان تاکید کرد: پوشش دادن مذهب به نیازهای فطری انسان بر اساس انواع نیازهای عریزی و فطری مسئله تعالی جویی را پاسخ می دهد. چرا که همواره مسئله پاسخ دهی به نیازها و ارضاء آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است و مذهب نیز بهترین پاسخ را برای آن در نظر گرفته است.