بررسی سیاست اخلاقی نهج‌البلاغه در «پژوهشنامه نهج‌البلاغه»
سی و سومین شماره فصلنامه «نهج‌البلاغه» به صاحب‌امتیازی دانشگاه بوعلی سینا منتشر شد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، سی و سومین شماره فصلنامه «نهج‌البلاغه» به صاحب‌امتیازی دانشگاه بوعلی سینا منتشر شد.
عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «تحلیل شناختی اقسام طرحواره‌های تصوّری امثال در نهج‌البلاغه»، «سیاست اخلاقی یا اخلاق سیاست در نهج‌البلاغه: امکان یا امتناع»، «بازشناسی سیمای عترت(ع) در نهج‌البلاغه»، «خوانش سبک‌شناختی خطبه ۲۲۱ و نامه ۶۹ نهج‌البلاغه بر پایه صدای دستوری»، «مطالعه تطبیقی مبانی معرفت نفس از منظر امام علی(ع) و عطار»، «مؤلفه‌های تحقق شفافیت در حکومت از دیدگاه امام علی(ع) در نهج‌البلاغه».
در چکیده مقاله «تحلیل شناختی اقسام طرحواره‌های تصوّری امثال در نهج‌البلاغه» می‌خوانیم: «تنوّع مثل‌ها و مثل‌واره‌های نهج‌البلاغه در کنار کارکردهای دینی، تربیتی و اخلاقی، از منظر زبان‌شناسی شناختی اهمیتی برجسته دارد. اثربخشی این گونه‌های ادبی، در رسایی مضمون، آفرینش تصویر و برجسته‌سازی معنا، آشکار بوده و هویت فکری و فرهنگی آن روزگار را به نمایش می‌گذارد. الگوهای سازنده بسیاری از این امثال، جایگاهی مفهومی در اندیشه داشته و براساس طرحوارهها و فضاهای ذهنی شکل یافته‌اند.
در پژوهش حاضر طرحواره‌های تصوّری امثال در نهج‌البلاغه، با تکیه بر الگوی ایوانز و گرین، مورد تحلیل قرار گرفت. معیار گزینش این امثال، مبتنی بر کتاب «الامثال و الحکم المستخرجه من نهج‌البلاغه» غروی بوده است. یافته‌های جستار حاضر حاکی از توصیف ملموس و حسی بسیاری از مفاهیم ذهنی و انتزاعی در برابر ذهن ساده عرب آن دوره بوده است.
مصادیق فراوانی از طرحواره‌های فضا، نیرو، ظرف‌بودگی، توازن، جابجایی، و غیره، برای مفهوم‌سازی پدیده‌های مجرد به‌کاررفته است که در این میان طرحواره ظرف‌بودگی، فراوانی قابل‌توجهی نسبت به دیگر اقسام دارد. در این امثال، رابطه مستقیمی بین بسامد طرحواره‌های تصوری و میزان کاربرد اسامی حیوانات، عناصر طبیعت و فعالیت انسانی و اعضای بدن انسان، وجود دارد که موجب ارتباط مؤثرتر و درک بیش‌تر مفاهیم مجرد گشته است.»
در طلیعه مقاله «سیاست اخلاقی یا اخلاق سیاست در نهج‌البلاغه: امکان یا امتناع» آمده است: «رابطه اخلاق و سیاست از مسائل مهم تاریخ اندیشه سیاسی است. سؤال اساسی این است که آیا قدرت و حفظ آن اصالت دارد، یا ارزش‌ها و اصول اخلاقی مهم هستند و سیاست، ابزار تأمین آن‌ها است؟ این مقاله، جهتگیری امام علی(ع) در برابر این مسئله را براساس روش‌توصیفی- تحلیلی در نهج‌البلاغه با رویکرد جامعه‌شناختی بررسی کرده است. قلمرو تحقیق، خطبه‌ها، نامه‌ها وکلماتی است که وجه سیاست و اخلاق دارند.
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که در عرصه حکومت‌داری، اجرای عدالت، آزادی، احقاق حقوق و قانون‌گرایی، اصول اساسی سیاست اخلاقی در دولت علوی هستند. تفکر انتقادی- آگاهی، ضابطه‌مندی قدرت، عقل جمعی، دور‌اندیشی و مدارا، شیوه‌های مهم تأمین این مؤلفه‌ها هستند، در مقابل، ظلم، استبداد، تضییع حقوق و رفتارهای‌سلیقه‌ای، همگی ضد ارزش در سیاست اخلاقی هستند و مهم‌ترین زمینه آن‌ها، چاپلوسی، اطلاق قدرت، استبداد‌رای، عجله، خشونت، فقر دانش و عقل‌گریزی هستند. نتیجه پژوهش نشان داد که: ۱- بهبود و ارتقای رابطه دولت و مردم و ثبات سیاسی و اجتماعی وابسته به تحقق ارزش‌های سیاست خلاقی است. ۲- ضد ارزش‌ها، جامعه را دچار آشفتگی و بی‌ثباتی می‌کند ۳- هدف‌گذاری دولت باید رعایت اصول اخلاقی باشد. ۴- استفاده از عقلانیت جمعی و تجارب بشری در حکومت‌داری، مهم است. ۵- پیروزی سیاست غیر‌اخلاقی، نشانه انحطاط سیاست و جامعه است.»
در چکیده مقاله «بازشناسی سیمای عترت(ع) در نهج‌البلاغه» می‌خوانیم: «عترت طاهره(ع) یکی از دو یادگار گرانبهای پبامبر اسلام(ص) و ازجمله موضوعات مهمی است که می‌توان آن را در کلام امام علی(ع) مورد مطالعه قرار داد. شناسایی و شناساندن عترت(ع) و بیان فضایل آن‌ها در نهج‌البلاغه از جایگاه حائز اهمیتی برخوردار است که در شناختن عترت(ع)، مسلمین را یاری خواهد نمود. چرا که شناخت عترت و شناساندن آن یکى از تکالیف مهم اسلامى است و هر مسلمانى وظیفه دارد پس از معرفت خداى متعال و پیامبرش، وصى پیامبر(ص) و امام خویش را بشناسد، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به بازشناسی سیمای عترت(ع) در نهج‌البلاغه پرداخته است. با توجه به گستردگی موضوع شش خطبه شامل خطبه‌های ۲، ۸۷، ۹۷، ۱۳۸، ۱۴۷، ۱۵۲ به‌عنوان پیکره پژوهش مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفت. برآیند پژوهش نشان داد که امام(ع) در بخش‌های مختلف نهج‌البلاغه به جایگاه والای عترت(ع) اشاره فرموده‌اند که می‌توان آن را در عناوین؛ خصایص پیامبر(ص)، امام علی(ع)، امام مهدی(عج)، اهل‌بیت و عترت(ع) دسته‌بندی نمود. اهتمام امام(ع) به این موضوع نشانگر عظمت جایگاه آنان از جنبه‌های مختلف اخلاقی، اعتقادی، علمی، سیاسی است که از سویی چهره واقعی عترت(ع) را نشان می‌دهد و از سوی دیگر حقانیت آن‌ها را بیان می‌کند. اهمیت شناخت عترت(ع) در کلام امام(ع) تا جایی است که ورود به بهشت منحصر به کسانی است که آن‌ها را به حق بشناسند و ورود به دوزخ سزاوار کسانی که آنان را انکار کنند.»