خیریه‌های اسلامی آلمان؛ تعهد به خدمات اجتماعی در میان تبعیض و پیش‌داوری
در آلمان سازمان‌های خیریه زیادی فعال هستند که در زمینه‌های مختلف به جوامع مسلمان و غیر مسلمان این کشور خدمت می‌کنند. با این حال بیشتر سازمان‌ها و فعالان مسلمان در این حوزه با تبعیض، تعصب و پیش‌داوری منفی دست و پنجه نرم می‌کنند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، در بخش نخست گزارش خیریه‌های آلمان، به سازوکار قانونی نهادهای خیریه و عام‌المنفعه در این کشور پرداختیم. اکنون در بخش دوم این گزارش، وضعیت خیریه‌های اسلامی را مورد بررسی قرار داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
یک تحقیق که در سال ۲۰۱۹ انجام شد، نشان داد که ۵.۳ تا ۵.۶ میلیون مسلمان در آلمان زندگی می‌کنند که بیشتر آن ها از کشورهای دیگر به آلمان مهاجرت کرده‌اند. این رقم ۶.۴ تا ۶.۷ درصد از جمعیت این کشور را شامل می‌شود. همچنین برخی برآوردهای غیر رسمی نیز که از سوی سازمان‌های اسلامی آلمان ارائه شده حاکی از وجود ۷ میلیون مسلمان در آلمان است.
در این کشور سازمان‌های اسلامی متعددی فعالیت دارند که علاوه بر مسائلی مانند آموزش و تبلیغ، در امور خیریه نیز فعالیت دارند. تعداد خیریه‌های اسلامی در آلمان زیاد است؛ برخی از این خیریه‌ها محلی بوده و برخی دیگر گستره بزرگتری در آلمان را تحت پوشش خود دارند.
تبعیض، چالش خیریه‌های اسلامی
کنستانتین واگنر، استاد دانشگاه یوهانس گوتنبرگ شهر ماینتس معتقد است که جامعه آلمان، سازمان‌های خیریه و فعال در حوزه‌های بشردوستانه را به خودی و غیر خودی تقسیم می‌کند. به گفته او مسلمانان در فعالیت‌های بشردوستانه و داوطلبانه در آلمان نقش مهمی ایفا می‌کنند، اما افکار عمومی به آنها اعتماد ندارند و حتی داوطلبان مسلمان و رنگین‌پوست در مؤسسات خیریه غیر اسلامی این کشور با رفتاری نژادپرستانه روبه‌رو می‌شوند.
او که تحقیقات گسترده‌ای درباره نابرابری‌های اجتماعی، نژادپرستی علیه مسلمانان در رسانه‌های جمعی و همچنین اسلام در اروپا انجام داده افزود: داوطلبان مسلمانان برای حضور در فعالیت‌های بشردوستانه با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند.
واگنر ادامه داد: پیش از هر چیز باید تأکید کنم که مسلمانان آلمان در فعالیت‌های بشردوستانه و داوطلبانه نقش مهمی ایفا می‌کنند. این مسئله حتی در تحقیقات علمی نیز مشخص شده است. به طور مثال، تحقیقات پروفسور هالم و دکتر زائر نشان می‌دهد که سازمان‌های خیریه و خدمات اجتماعی اسلامی در بخش‌های مختلفی از جمله، حمایت از کودکان و نوجوانان، مراقبت از سالمندان و … فعالیت دارند، اما با اقبال عمومی روبه‌رو نیستند.
وی افزود: علاوه بر این، تحقیقات همکاران من در دانشگاه‌های مونستر و هیلدسهایم نیز نشان می‌دهند که در حوزه حمایت از کودکان و نوجوانان، مسلمانان خیّر زیادی حاضر به همکاری هستند که متأسفانه از سوی سازمان‌های خیریه آلمانی و یا افراد مرتبط با این سازمان‌ها جدی گرفته نمی‌شوند. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهند که مسلمانان برای حضور در فعالیت‌های بشردوستانه با چالش‌های مختلف روبه‌رو هستند.
وی ادامه داد: اکثر سازمان‌های اسلامی هنوز در آلمان به عنوان انجمن‌های دینی پذیرفته نشده‌اند. بنابراین اکثر آنها که فعالیت‌های داوطلبانه و بشردوستانه انجام می‌دهند، ناشناخته باقی می‌مانند و افکار عمومی آلمان از فعالیت‌های آنها اصلاً باخبر نمی‌شوند. از سوی دیگر، مردم با تعصب و پیش‌داوری به سازمان‌های اسلامی نگاه می‌کنند. برخی از این سازمان‌ها با سختی فراوان مجوز گرفته‌اند، اما با اقبال عمومی روبه‌رو نشده‌اند. حتی تحقیقات علمی نشان می‌دهند که شهروندان نگاه خوبی به فعالیت‌های مراکز توانمندسازی و رفاه اسلامی شناخته‌شده نیز ندارند. این امر باعث می‌شود که خیرین و داوطلبان مسلمان دل‌زده شوند و انگیزه زیادی برای کار نداشته باشند.
این استاد آلمانی ادامه داد: من معتقدم که داوطلبان مسلمان، افراد متعهدی هستند. به نظر من مشکل اصلی این است که نسبت به آنها پیش‌داوری وجود دارد. من بارها دیده‌ام که مردم به سازمان‌های خیریه و بشردوستانه غیرمسلمان اعتماد کرده‌اند، در حالی که کارکنان آنها آگاه و متعهد نبوده‌اند.
دکتر وایس، جامعه‌شناس آلمانی در یکی از کتاب‌هایش با عنوان «نژادپرستی علیه اراده» نشان داده که مسلمانان و رنگین‌پوستان برای فعالیت‌های بشردوستانه با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و تجربیات منفی بسیاری دارند. براساس تحقیقات این جامعه‌شناس، هر گاه مسلمانان و رنگین‌پوستان برای کار داوطلبانه به مؤسسات خیریه مراجعه می‌کنند، در ابتدا از آنها خواسته می‌شود که نظر خود را درباره برابری جنسیتی، یهودی‌ستیزی و موارد مشابه آن بیان کنند. با این عمل داوطلبان احساس می‌کنند که شهروندانی عادی نیستند و به عنوان نمایندگان یک گروه عقب‌مانده با آنها برخورد می‌شود.
از سوی دیگر، داوطلبان مسلمان با مشکلات شخصی نیز مواجه هستند. فردی که در فعالیت‌های بشردوستانه حضور دارد، باید خیالش از نظر درآمد و رفع نیازهای شخصی جمع باشد. این در حالی است که همه می‌دانیم امکانات و ثروت در جامعه آلمان به یک نسبت مساوی بین افراد توزیع نشده است و مسلمانان برای کار و اجاره منزل نیز با مشکلات متعددی روبرو هستند.
واگنر ادامه داد: شرایط در ایالت‌های مختلف متفاوت است. به‌طور رسمی گفته می‌شود که همه می‌توانند به‌طور آزادانه در این فعالیت‌ها شرکت کنند، اما در واقعیت محدودیت‌های زیادی وجود دارد. این مسئله حتی درباره سایر فعالیت‌های اجتماعی نیز صدق می‌کند. مسلمانان نسبت به غیرمسلمانان در آلمان کمتر در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت دارند و این به دلیل مشکلات ساختاری است.
چالش نژادپرستی
وی افزود: در آلمان هیچ روش قابل توجهی برای مقابله با نژادپرستی وجود ندارد و فعالان اجتماعی و سیاسی برای گشودن فضاها هیچ تلاشی نمی‌کنند. دلایل متعددی برای این امر وجود دارد. متأسفانه باید بگویم که در سطح اجتماعی حتی درباره راه‌های مبارزه با نژادپرستی بحث هم نمی‌شود. متأسفانه مسئله مبارزه با نژادپرستی برای اکثریت جامعه آلمان در اولویت قرار ندارد. شبکه «آموزش مهاجران برای مقابله با نژادپرستی» در سال ۲۰۱۶، سعی کرد با پخش فیلم، مخاطبان خود را نسبت به نژادپرستی علیه مهاجران، آگاه کند. این در حالی است که پخش این فیلم نتوانست هیچ تأثیری بر روند نژادپرستی داشته باشد.
وی تأکید کرد: به اعتقاد من، رفتار و کردار خوب مسلمانان می‌تواند به اندازه زیادی شرایط تبعیض‌آمیز را تغییر دهد. اگر مسلمانان با وجود ساختار نامناسب و رفتار تبعیض‌آمیز، هنوز هم در جامعه آلمان فعالیت‌های بشردوستانه و خیرخواهانه انجام می‌دهند، این نشان‌دهنده تعهد اخلاقی آنها است. به نظر من فعالیت مسلمانان در چنین شرایطی، حتی اگر اثر کافی نداشته باشد، بهتر از ترسیدن و کنار ایستادن است.
هر چند بسیاری از کارهای داوطلبانه آنها دیده نمی‌شود، اما بی‌تفاوت نیستند. اگر آنها به کار خود ادامه دهند، می‌توانند توجه سازمان‌ها و سایر داوطلبان را جلب کنند. در چنین شرایطی، با انتقال دانش گروه‌های مختلف به یکدیگر، فرصت مشارکت برای همه افراد جامعه ایجاد خواهد شد.
خیریه‌های موفق اسلامی آلمان
یک نمونه از خیریه‌های مطرح اسلامی که شعبه‌ای از آن در آلمان فعال بوده، بنیاد امداد اسلامی (Islamic Relief) است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شد. دغدغه اصلی آن جمع‌آوری کمک‌های مالی برای تأمین مالی پروژه‌های بشردوستانه فوری است. مقر امداد اسلامی در آلمان در شهر کلن است و دو شعبه در برلین و اسن فعالیت می‌کنند. امداد اسلامی با بیش از ۱۰ دفتر شعبه دیگر در سراسر جهان که عمدتاً در آمریکای شمالی و اروپای غربی واقع شده‌اند، همکاری می‌کند. هر دفتر شریک، کمپین‌های جمع‌آوری کمک‌های مالی را در کشورهای مربوطه اجرا می‌کند. امداد اسلامی اولین سازمان بشردوستانه اسلامی است که در اروپا فعالیت می‌کند.
نمونه دیگر از سازمان‌های خیریه مطرح اسلامی در آلمان، سازمان خیریه «برابری» است که با حمایت مالی وزارت کشور آلمان، پروژه‌ای را راه‌اندازی کرده است که هدف آن، کمک به جوامع اسلامی برای فعالیت در حوزه امور اجتماعی است.
جوامع اسلامی آلمان همانند کلیساها در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند که در کارهای اجتماعی مانند حفاظت از کودکان بی‌سرپرست، کمک به ترک معتادان و مراقبت معنوی از مجرمان فعالیت بیشتری داشته باشند. این در حالی است که مسلمانان برای کار اجتماعی در آلمان با مشکلات و موانع زیادی مانند نداشتن بودجه کافی و نبود نیروی کارآمد روبه‌رو هستند. از این‌رو، سازمان خیریه برابری با حمایت مالی وزارت کشور آلمان، پروژه‌ای را راه‌اندازی کرده است که هدف آن، کمک به جوامع اسلامی برای فعالیت در حوزه کار اجتماعی است.
این پروژه که با عنوان «شبکه‌سازی و فعال‌سازی» شناخته می‌شود، در حال حاضر در چندین منطقه در برلین، «شلسویگ-هولشتاین» و هامبورگ در حال اجراست. از جوامع اسلامی که در این پروژه شرکت دارند، می‌توان به جامعه اسلامی «النور» اشاره کرد.
دانیال عبدین، رئیس این جامعه اسلامی درباره حضور در این پروژه گفت: من از همان ابتدا برای حضور در این پروژه مشتاق بودم. مساجد کارکردهای زیادی دارند و تنها مکانی برای نمازخواندن نیستند. من معتقدم که مساجد باید پایگاه‌هایی برای کمک به سالمندان، آموزش کودکان، افراد نیازمند و مقابله با نژادپرستی باشند.
وی با اشاره به اینکه جوامع اسلامی از شرکت در این پروژه، اهداف مختلفی دارند، افزود: هر انجمنی نیازها و اهداف متفاوتی دارد و براساس آن عمل می‌کند. من دوست دارم که ما در جامعه النور بتوانیم با نژادپرستی مقابله کنیم. این هدف از طریق آموزش حرفه‌ای عملی خواهد بود. مهم است که اهمیت نژادپرستی در جامعه آلمان درک شود و ما دیگر شاهد چنین معضلی نباشیم. بنابراین ما می‌خواهیم که از یک سو به قربانیان نژادپرستی در جامعه آلمان کمک کنیم و از سوی دیگر افراد دیگر را از وجود چنین معضلی آگاه سازیم.
ازگی تاتار، از اعضای این سازمان خیریه درباره پروژه جدید این سازمان گفت: کار اصلی ما توانمندسازی سازمان‌ها و انجمن‌های اسلامی است. بنابراین بخش اعظم کار ما شامل کمک به انجمن‌های اسلامی برای گرفتن بودجه، ارتباط‌گرفتن با شهرداری‌ها و طراحی پروژه‌ها است.
وی افزود: اکثر جوامع اسلامی برای گرفتن بودجه با مشکلاتی مواجه هستند. بنابراین ما تلاش می‌کنیم میان دولت‌های ایالتی و جوامع اسلامی ارتباط بیشتری برقرار و فرصت مشارکت در کار اجتماعی را برای مسلمانان ایجاد کنیم.
دانیال عبدین افزود: همکاری با دولت‌های ایالتی می‌تواند تأثیر مثبتی بر موقعیت جوامع اسلامی در آلمان داشته باشد، وی می‌گوید: برای من این یک تجربه جدید است. این همکاری‌ها موجب افزایش اعتماد به نفس مسلمانان و بهره‌وری بیشتر جوامع اسلامی خواهد شد که همه جامعه از آن سود می‌برند.
پناهجویان؛ هدف مهم خیریه‌های اسلامی
اخیرا شورای مرکزی مسلمانان آلمان(ZMD)، شورای اسلامی آلمان و جامعه اسلامی جوامع شیعی این کشور از تشکیل گروهی مشترک برای کمک به هماهنگی و گسترش خدمات به پناهندگان خبر دادند.
نورهان سویکان، رئیس اتحادیه کمک به پناهندگان مسلمان که دبیر کل ZMD است، گفت: وضعیت پناهجویان همه ما مسلمانان را با چالش‌های بزرگی روبه‌رو می‌کند. مهم و ضروری است که نیروهای خود را برای حمایت از تازه‌واردان به بهترین شکل با هم ترکیب کنیم.
هدف این گروه سازماندهی بهتر داوطلبان و مددکاران تمام وقت و در عین حال توسعه پروژه‌های جدید است. این سازمان همچنین نامه‌هایی را به مقامات دولتی مربوطه ارسال کرد که در آنها کمک و حمایت از پناهجویان در آلمان را خواستار شد.
فهرست منابع:
کتاب «آشنایی با نظام وقف و امور خیریه در کشور آلمان»، گردآورنده دفتر نوسازی و تحول معاونت توسعه و پشتیبانی سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران، ۱۳۹۶