متون شیعی مورد توجه نواندیشان جهان عرب است

ردنا (ادیان نیوز)- برخلاف تصور ما برخی کشورهای اطراف در عرصه پژوهش و دانشوری و تشویق بر پژوهش و صرف هزینه در این زمینه، گام‌های بزرگی برداشته‌اند و تقریبا جامعه علمی در حرکت خود از مرزهای تعصب و یکسویه‌نگری و یک‌دندگی که بر جامعه وهابی و سلفی حاکم است عبور کرده و از مرزهای خط‌کشی شده گذر می‌کند به همین دلیل نتایج پژوهش‌ها هم در حال تغییر است.

مثلا در مغرب آثاری که در چند سال اخیر تولید و منتشر شده بسیار عجیب است. از جمله این آثار می‌توان به صناعه الذاکره فی التراث الشیعه اثنی عشری، اشاره کرد که به نگاهی تاریخی در ذهن و زبان و میراث شیعه از نمادهای اجتماعی و مردم‌شناسانه پرداخته است. یا کتاب اصل من اصول التشریع، را داریم که کاملا شیعی است، البته اطلاع ندارم که نویسنده‌اش شیعه است یا خیر؟

این کتاب به قرآن به عنوان منبع استنباط و اجتهاد پرداخته است. وی دنبال این است که توضیح دهد منابع استنباط در طول زمان از کجا شروع شده تا به اینجا رسیده و البته نوعی ساختارشکنی و در نگاه بدبینانه، تاثیرپذیری از تفکرات استشراقی در آن دیده می‌شود ولی کاملا احساس می‌شود نویسنده به صراحت عبدالله بن مسعود را از چیزی که در حوزه مصحف به او نسبت می‌دهند تبرئه می‌کند و با صراحت اختلاف قرائات را نوعی بازی تلقی کرده است و حتی در برخی موارد آن را برخورد با جریان شیعه و علوی تلقی کرده است. مراکزی پدید آمده‌اند که کارهای جدیدی انجام می‌دهند. کتابی به نام الحوار التقریب بین المذاهب، منتشر شده که واقعا تقریبی است. اینها نشان می‌دهد فضایی که این کتاب را نشر داده قابل توجه است.

ما امروزه با نوعی رواداری و تسامح در مطالعات جهان اسلام مخصوصا دینی سیاسی مواجه هستیم که مبارک است و می‌توانیم بهره خوبی از آن ببریم، دکتر عبدالعزیز، کتاب فی الفکر السیاسی و العربی من الامامه و الخلافه … را نوشته است و در آن ریشه سیاست و خلافت بعد از وفات پیامبر(ص) را به صورت عالمانه بحث کرده و تا وقتی به قرون بعدی می‌رسد از مرحوم نائینی بحث ولایت فقیه را نقل کرده و نظر امام را هم با تعبیر امام بیان کرده است، موضع شهید صدر و مرحوم شمس‌الدین را هم مورد بحث قرار داده است، نویسنده با زبان بی‌زبانی و استعاره ابلغ من التصریح، نشان داده اندیشه سیاسی دینی شیعه روان‌تر و مطمئن‌تر از دیدگاه‌های اهل سنت است.

برخی از علمای اهل سنت معترف هستند که میراث آموزشی شیعه معاصر هم از جریان اشعری قوی‌تر ودقیق‌تر است، وقتی در سالیان اخیر داعش میدان‌داری می‌کرد و ما یک کتاب درست و حسابی در این زمینه نداشتیم مرکز للبحوث الدراسیه حداقل ده کتاب در این‌باره نوشت که برخی از آنها در ایران ترجمه هم شد. کتاب مهم و خوبی هم درباره عقد موقت چاپ شده است. جالب اینکه نویسنده این کتاب با صراحت می‌گوید من سنی هستم و شیعه نشدم و نقد جدی بر آراء شیعه دارم ولی نمی‌توانم انکار کنم که استدلالات آن‌ها در این زمینه(متعه) قوی‌تر و دقیق‌تر است.

در عربستان در دو سه دهه اخیر تحول گسترده در زاویه نگاه، جهت‌گیری و کیفیت و کمیت به وجود آمده است، شاید در طی دو سال اخیر هم پژوهش‌ها ده برابر شده است، نقد تصوف، نقد تشیع، نقد اعتزال و یاری رسانی به تفکر السنه و الجماعه که ساخته و بافته‌اند هم در کارهای آنها زیاد است، ولی تغییر رویکرد هم در آثار آنها دیده می‌شود.

مرکز التفسیر در عربستان بسیار پرکار و خوش کار هستند و سلسله مباحث نواندیشانه را انجام می‌دهند. در همین مرکز شاید بیش از صد کتاب در سال‌های اخیر چاپ شده باشد و از جمله تفسیر موضوعی است. کتاب معجم الرسم العثمانی از جمله آثار منتشر شده این مرکز درباره رسم‌الخط قرآن است که از جمله موضوعات اختلافی بین اندیشمندان از قرون گذشته تاکنون است. همچنین پروژه المفسرون را دارند که دو جلد آن صحابه، دو جلد برای تابعین و یک جلد هم تابعی تابعین است و حقا و انصافا دوره صحابه و مخصوصا تابعین آن بی‌نظیر است، یعنی در تفسیرنگاری و تاریخ‌نگاری کار خوبی صورت گرفته گرچه به لحاظ محتوا و موضعگیری مشکل دارد ولی در مجموع خوب است. در بخش تابعی تابعین از کسی به نام کلبی نقل کرده و اینکه کتاب او در اختیار ما نیست ولی او متهم به وضع و کذب و … است؛ در این اثر تاکید شده موارد اندکی که از این تابعی تابعین آمده نشان نمی‌دهد که این اتهامات درست باشد.