انتقال جنازه اموات به اطراف کوه اُحد توسط مسلمانان اهل سنت و تکریم مقام حمزه(ع) از رسوم مهم تاریخ فرهنگی مقبره و زیارت است

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام دکتر عمار ابوطالبی، رئیس دانشکده زبان و فرهنگ ملل دانشگاه ادیان و مذاهب در نشست “جایگاه فرهنگی- اجتماعی مقبره حضرت حمزه(ع)” که روز شنبه ۲۵ دی ماه ۱۴۰۰ از سوی  انجمن علمی دانشکده تاریخ دانشگاه ادیان و مذاهب به صورت حضوری و آنلاین برگزار شد، با اشاره به جایگاه و نقش بسیار اساسی مقبره و بارگاه به مثابه ظرف بروز عادات فرهنگی، اظهار کرد: بایستی میان مقبره حضرت حمزه (ع) و بارگاه ملکوتی دیگر ائمه تفاوتی مهم قائل شد. مقبره حضرت حمزه(ع) سابقاً در حاکمیت اهل سنت و اخیراً در قلمروی قدرت وهابیت قرار گرفته است. آنچه که ما در فرهنگ شیعی به راحتی با آن مواجه هستیم، اساساً در آن مکان وجود خارجی ندارد.

ابوطالبی اظهار کرد: در مقایسه با موقوفاتی نظیر مجموعه قدس رضوی و حرم امام رضا علیه السلام که بسیاری از آورده ها در مسیر کمک به ایتام، مدرسه و بیمارستان سازی، کمک های درمانی و نیت هایی از این قبیل هزینه می شود، برای مقبره بقیع و مزار حضرت حمزه (ع) چنین چیزی وجود ندارد.

دستاوردهای معنوی بشر و جایگاه فرهنگی مقبره

رئیس دانشکده زبان و فرهنگ ملل با اشاره به تعریف مفهوم فرهنگ، تصریح کرد: علی رغم تعاریف متکثری که از واژه فرهنگ و دسته بندی های مختلف انجام گرفته است. می توان گفت: فرهنگ مجموعه ای از دستاوردهای معنوی بشر و انسان ها قلمداد می شود. البته برخی دیگر، فرهنگ را به دو دسته مادی و معنوی تقسیم بندی کرده اند. باورها، اندیشه، سنت ها و آداب در طول تاریخ ناظر بر بعد معنوی فرهنگ بوده است.

وی ادامه داد: در مجموع فرهنگ به دنبال سه نظام کلان طرح ریزی شده است. نظام شناخت ها، نظام ارزش ها و نظام رفتارها و کردارها. بنابراین، هریک از این نظام و دسته بندی ها بر اساس مبانی مورد تعریف فرمول بندی می گردند. ضمن اینکه زاویه نگاه ما در نشست حاضر بر اساس ترکیب نظام شناختی و رفتاری فرهنگ تعریف خواهد شد.

وی بیان کرد: با بررسی نظام نشانه شناسی باورها و رفتارهای مسلمانان به این نتایج دست می یابیم. کتاب های مفصلی درخصوص تاریخ شهر مکه و مدینه نوشته شده است اما کمتر منبعی داده های تاریخی منسجم و کاملی در مورد این نوع زاویه نگرش(تحلیل نظام رفتاری و شناختی) ارائه کرده است.

تشرف زنان برای حضور در بارگاه حضرت حمزه(ع) برخلاف اعتقاد وهابیت

این پژوهشگر تاریخ اسلام به تحلیل نظام رفتارهای مهم و اثرگذار در تاریخ زیارت قبور پرداخت و بیان کرد: پیامبراکرم (ص) اهتمام فراوانی به زیارت حضرت حمزه (ع) داشت. بطبع آن، بسیاری از بزرگان و اصحاب رسول خدا نیز در این امر به طور جدی عمل می کردند. وجود نازنین حضرت زهرا(س) نیز در زمان نبی مکرم اسلام(ص) سالانه به زیارت حضرت حمزه(ع) مشرف می شدند. به طوری که ایشان جمع زیادی از زنان مدینه را با خود به زیارت مقام حضرت حمزه(ع) به همراه می بردند. البته ایشان بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) به صورت هفتگی به زیارت حضرت حمزه(ع) تشرف داشتند.

ابوطالبی با اشاره به سیره اهل بیت(ع) و نسبت آن در باور فقیهان، بیان کرد: در قرن های بعدی نیز، فقها و بزرگان دینی براساس سیره اهل بیت (علیهم السلام) و رخدادهای تاریخی، فتوا و توصیه های فراوانی برای حضور در بارگاه و زیارت مقبره حمزه سیدالشهدا(ع) صادر نموده اند. ضمن اینکه، برای زیارت ایشان آداب خاصی عنوان شده است. مردم و جمیع زیارت کنندگان بارگاه بر آن توجه داشتند.

وی ادامه داد: گزارش های متعددی از حضور بانوان در طول تاریخ و زیارت مقبره ایشان وجود دارد. همچنین تعیین روز زیارتی خاص برای زیارت مقام حضرت حمزه(ع) در طول هفته-روز پنج شنبه ها- از دیگر نشانه های اهمیت این موضوع قلمداد می شود. بیتوته و سکونت کنار مزار حضرت حمزه(ع) در میان مردم و رغبت آنان برای انجام چنین امری قابل تامل است.

باورها و سنت برجای مانده در طول تاریخ

ابوطالبی با اشاره به یکی از مهم ترین رسم های برجای مانده در زیارت حضرت حمزه(ع)، خاطرنشان کرد: پیامبراکرم(ص) بر جمعی از مردم مدینه که در حال عزاداری و شیون بودند، فرمودند: بعد از هر مصیبتی اول بر حمزه(ع) گریه کنید بعد به عزای اموات خودتان، چراکه حمزه سیدالشهداء اکنون گریه کنی ندارد. بنابراین چنین رویداد و اتفاق تاریخی بر اهمیت و جایگاه زیارت و حضور در مقبره حضرت حمزه(ع) افزوده است.

وی تصریح کرد: تصور مردم مسلمان بر وجود حضرت حمزه(ع) جاوید و حیّ گونه است. به بیانی دیگر، اعتقادی وجود دارد که حمزه(ع) سلام دهندگان بر بارگاه خویش را پاسخ می دهد. این گزارش ها نیز در طول تاریخ که گواهی بر پاسخ سلام از جانب ایشان می باشد، منعکس شده است.

ابوطالبی به مقوله زیارت نامه تاکید و بیان کردند: برای مقام حضرت حمزه(ع) زیارتنامه طراحی شده است. آن چه که بر اهمیت این مسئله افزوده است، تاکید هر دو گروه فقها و بزرگان اهل سنت و تشیع بر وجود زیارت نامه می باشد. در منابع هر دو گروه این موضوع ذکر شده است. ضمن اینکه سفارش بر خواندن نماز و به جا آوردن عمل زیارت بر مقبره حضرت حمزه(ع) بر اهمیت آن می افزاید.

انتقال اموات به کوه اُحد و عمل مشترک میان شیعیان و اهل سنت

ابوطالبی با اشاره به نمونه ای از رفتارهای اجتماعی مردم و مواجهه نظام فرهنگی آن با موضوع جایگاه مقبره حضرت حمزه(ع)، اظهار کرد: مسئله انتقال جنازه و اموات به اُحـد به خودی خود اهمیت موضوع را نشان می دهد. اما اهمیت موضوع آن جایی مضاعف می شود که بدانید در فرهنگ و عقاید اهل سنت مسئله انتقال جنازه حساس بوده و برخلاف باور شیعیان توصیه نمی شود. با این وجود، حرکت مردم مسلمان سنی برای اقامه چنین امری، نشانه های زیادی باخود به همراه دارد.

در پایان جلسه ابوطالبی با بیان نکته مهمی بر جنبه و عناصر تمدنی موضوع اشاره و خاطرنشان کرد: زیارتگاه حضرت حمزه(ع) دارای متولی است. داشتن متولی برای این بارگاه خود از جنبه های تمدنی و قابل تامل محسوب می شود.

خبرنگار: محمد پناه زاده