مفاهیمی همچون؛ عشق، امر جنسی و تصورات زنانه در نظام فکری جدید تغییر یافته‌اند

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، از سلسله نشست‌های علمی مجازی تحت عنوان «آینده‌پژوهی شبهات دینی در حوزه فمینیسم و خانواده» از سوی «گروه شبهه شناسی مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (حوزه های علمیه)»، امروز ۲۶ دی ماه  ۱۴۰۰ برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین مجید دهقان؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه زن و خانواده در این نشست بیان کرد: گزاره هایی که در صد سال اخیر تحت عنوان شبهه و اتفاقات حوزه زنان و امر جنسیتی رخ داده است. یکی از زمینه های آینده پژوهشی برای حوزه زنان محسوب می شود. چرا که نظم مسلط در روندهای تاریخی به معنی حضور اندیشه در حوزه معرفتی آن حوادث قلمداد می گردد.

آگاهی جنسیتی زنان پس از آشنایی ایرانیان با تحولات جدید دگرگون شده است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه زن و خانواده عنوان کرد: اتفاقات صد سال گذشته و آشنایی ایران با تغییر و تحولات کشور فرانسه فقط به معنای یک تحول سیاسی نمی تواند مدنظر قرار بگیرد. این تغییر در سطح اندیشه ای و حوزه معرفتی روی داده است. آشنایی ایرانیان با تحولات جدید یک رخداد مهم بود. نقطه کانونی پیوند میان بحث ما و تغییرات گذشته همانا موضوع آگاهی جنسیتی زنان است.

وی ادامه داد: پیش از این رویداد، زنان در یک سنت و ساختارمنظمی حضور داشتند. نقش های جنسیتی از پیش تعیین شده بود. همسرگزینی با انتخاب دختران صورت نمی گرفت. مراسم های عروسی ساختار و اجرایی کاملا معین و مشخص داشتند. تصمیم گیری بر موضوع «طلاق» به شکل امروزین نبود. باورهای اطلاق شده نظیر: «زن با پیراهن سفید به خانه بخت آمده است و با کفن سفید نیز خارج خواهد شد» تصورات غالب و گفتمان مسلط دوره های تاریخی و گذشته ما را تشکیل می داد.

دهقان با اشاره به سنت های جاری و شکل جامعه پذیری در ساحت زنانه در گذشته، تصریح کرد: عمده حضور گسترده زنان در خانه بود. حضور اجتماعی زنان صرفا در جمع های زنانه تبلور می یافت. مشارکت سیاسی زنانه به هیچ عنوان وجود نداشت. مشارکت اجتماعی نیز به ندرت رخ می داد. حضور و نقش زنان با یک نظم از پیش تعیین شده بود و چیزی به عنوان انتخاب آگاهانه وجود نداشت. فضای غیررسمی که عاملیتی برای زن قائل نبود!

وی به فضای شکل گیری گفتمان جدید و چگونگی نشر آن پرداخت و بیان کرد: ابتدا تغییرات اجتماعی در حوزه نخبگانی و بدنه اصلی اندیشمندان و طبقات بالا پدید آمد. به فرض دختران درباری و طبقه نخبگانی زنان به مرور تغییر کردند و پیشتازان این حوزه محسوب می شدند. سپس با تاسیس مجلات و نشریات دست به ترویج عقاید نوین زدند. آنان همانند یک جنبش اجتماعی عمل می کردند. نشریه ای مانند مجله شکوفه با طراحی کاریکاتور به تزریق باروهای جدید و نقد به سنت های جاری زنانه می پرداخت.

وی ادامه داد: به تعبیری، سعی می شده هر آن چه تحت عنوان «زن سنتی» وجود داشت نکوهش و طرد شود و به جای آن زنی جایگزین شود که دارای ویژگی های تازه است، زنی که انتخاب گر است، دارای تحصیلات عالیه باشند، با آرایش و پوشش و شکل جدیدی ظهور نماید.

دهقان تصریح کرد: البته چنین جنبش های تحول خواهانه در طول تاریخ شکل افراط گونه ای نیز گاهاً به خود می گرفتند. چون طراح و داعیه داران شکل و نظام جدید زنانگی به دنبال حذف تمامی زن در قالب نظم سنتی و قدیمی خود بودند. به همین دلیل گروه های مقابل چنین اندیشه هایی از خیل عظیم جماعت سنتی و توده و جامعه مدنی آن هنگام دست به مقاومت زده و به دنبال حفظ وضعیت موجود بودند. از طرفی، بدنه نخبگان دینی و قدرتمندی که پیرو تفکرات مردسالارانه بودند نیز به مخالفت های متعددی پرداختند.

وی ادامه داد: یکی از عوامل تحول زا که به شکل طبیعی پدید آمد و حاصل و زائیده آن جنبش های ترقی خواهانه زنانه بود، تربیت نسل جدید دختران در مدارس و شیوه های جدید آموزشی در آن زمان به شمار می آیند. نسل جدیدی از دل مدارس دخترانه ترقی خواه تربیت یافتند که دیگر مطالبات تازه ای داشتند. زنی که در جستجوی عاملیت خود بود. به دنبال فضایی بود تا دست به انتخاب بزند و شیوه سنتی که زن انتخاب گر به محاق می رود را تغییر دهد.

دهقان در ادامه افزود: مطالباتی که در زمینه عاملیت زنان در دهه ۳۰ و ۴۰ برای حق انتخاب زنان و مشارکت های سیاسی آنان دایر شد. از نمونه های دیگر این تغیییرات محسوب می شود. در مقابل البته مخالف کنندگان نیز دست به فعالیت زدند. به عنوان نمونه کتاب زن و انتخابات که به دنبال نگرش دینی نویسندگان آن طرح ریزی شده است. از اتفاقات مهم کشاکش میان این دو نسل و روایت میان آنان محسوب می شود. در حوزه بین نظم جدید و قدیم (سنت و مدرنیته) و در حوزه زنان، محل نزاع خود زنان هستند. زنی که در مقابل تفکر سنتی قرار می گیرد و منتقد می گردد، این زن تحولات معرفتی و فکری گسترده ای را پشت سر خود گذرانده است.

مفهوم «خانواده» محصول تفکری بود که جایگزین واژه «عائله» شد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه زن و خانواده بیان کرد: مفهوم خانواده که امروزه آن را بسیار مهم می شماریم. در گذشته نام دیگری داشت که این نام برگرفته از شکل اندیشه ای و نظام معرفتی مردسالارانه پدیدار شده است. واژه خانواده از پس تغییر مفاهیم مردسالارانه تاریخی پدید آمد که عناوینی چون تدبیر المنزل(یعنی در راس هرم مرد قرار می گیرد) و عائله(یعنی مرد و اهل خانه) در آن قرار داشت. خانواده در گذشته یک رابطه منحصربه فردی بود که هیچ بدیلی برای آن وجود نداشت. خانواده کاملا خودمختار بود و حتی به مخیله حکومت نیز نمی رسید که فی المثل دولت در حوزه خانواده بخواهد دخالت نماید. بنابراین حوزه ای بود که کاملا مستقل و خودمختار و دارای سلسله مراتب و جایگاه و قدرت بود و اکثریت جامعه این نظم را پذیرفته بود.

مفاهیمی همچون؛ «عشق»، «امر جنسی» و تصورات زنانه در نظام فکری جدید تغییر یافته اند

دهقان با اشاره به تغییرات روند امر جنسی و امور جنسیتی، اظهار کرد: از آگاهی زنان با افزایش روزمره خود تا عناصر و جزئیات فرهنگیِ اثرگذاری نظیر وسایل جلوگیری از بارداری و.. بر این تحولات اثرگذارده است. به طوری که به فرض زن امروزی می تواند به خود بگوید: «… پس می توان با دیگری ارتباط برقرار نمود اما باردار و بچه دار نیز نشد». بنابراین این گزاره ها و تصورات غالبی به مرور شکل گرفته است و صنایع و تحولات فکری و عصر جدید مفاهیم را دستخوش تغییر کرده است.

به طوری که حتی مفهوم عشق نیز تحول یافته است. تعلق داشتن در معنای «عشق قدیمی» و عاملیت و شکل و نوع برقراری ارتباط زوجین با مفهوم «عشق معاصر» دگرگون شده است. همچنین مفهوم مردانگی نیز تغییر یافته است.

مخفی ماندن امر جنسیتی زنان به دلیل امر جنسی

وی ادامه داد: مسئله بسیار حائز اهمیت این است که، رابطه بین «امر جنسی» و «امور جنسیتی» با ساختار و نسبت دیگری مواجه شده است.  ما و هر آنچیزی که تفکری اینگونه داشته اند، در گذشته «جنسیت» را با «امر جنسی» پوشانده است. به دیگر سخن، امر جنسی یعنی رابطه خاص میان زن و مرد که منجر به بچه می شود، ویژگی های جنسیتی زنانه را که بسیاری از آن ها دارای ظرافت ها و زیبایی هایی است، پنهان و مخفی نموده.

دهقان ادامه داد: نمود این جهان بینی در نگرش ما دینداران اینگونه اتفاق افتاد. به طوری که نشان دادن ویژگی های زنانه از جانب برخی دیندارن مطلوب واقع نشده است. امر جنسیتی را پنهان می کردند چرا که از نظر آنان ویژگی زنان مطلوب کسی هست که با چادر و پارچه ای سیاه تمامی روی خود را بپوشاند! عفت و کمالات زن در ویژگی های جنسی و جنسیتی زن پوشانیده شده است! این اعتقادات باعث شد، به مرور ویژگی های جنسیتی زنان نادیده گرفته شود.

وی بیان کرد: آن برداشت دینی که زن را به مثابه عورت می پندارد، به دلیل فساد احتمالی به دنبال پوشاندن آن است. این عقیده به مرور لطمه و آسیب فراوانی به همراه خواهد داشت، از جمله؛ باعث حذف احتمالی امر جنسیتی زنانه خواهد شد. چرا که ساختار تاحدود بسیار زیادی به شکل «مردانه» تعریف شده است. در ساختار مردانه، امر جنسیتی زنانه پوشیده و پنهان مانده است. اگر عجله نکنیم، زنان انقلابی نیز مقابل ما خواهند ایستاد! بایستی نوع نگاه ما نسبت به «زنان در جامعه» یک تجدید نظری صورت بگیرد.

دهقان با رویکردی آینده پژوهانه ذیل ادامه روندهای کنونی، خاطرنشان کرد: عقلانیت ساختار خانواده ما در آینده با چالش های جدی مواجهه خواهد شد. انگاره هایی مانند اینکه زن به خود بگوید من چرا باید مادری کنم؟ من چرا باید ازدواج نمایم؟ این گونه پرسش ها اکنون نیز رخداد است اما باید با تغییر رویکردها به ترمیم ساختار خانواده بپردازیم.