«تشیع: دین کامل، کمال دین» به قلم دکتر حسین غفاری
به گزارش ادیان‌نیوز، کتاب «تشیع: دین کامل، کمال دین» درصدد معرفی ماهوی مکتب تشیّع به عنوان یک نگرش کاملاً متفاوت در بنیاد تفکر دینی و با رویکرد عقلی است که دارای جهان بینی و انسان شناسی کاملاً متمایز با قرائت رسمی اهل سنت از مکتب اسلام می‌باشد. حاصل این معرفی ارائه محورهای سه گانه برای ماهیت تشیّع به عنوان اجزای ذاتی این مکتب است.
کتاب به چهار بخش عمده تقسیم می‌شود: بخش اول، عهده دار تبیین اندیشه اصلی و محوری تفکر شیعی، یعنی جهان بینی و انسان شناسی عرفانی آن می‌باشد. بخش دوم، ضمن ارائۀ ادلّۀ اثبات ولایت معنوی برای پیامبران و ائمه (ع)، همچنین به مبحث مهمی در خصوص کارکرد عینی ولایت معنوی و تمایز هدایت معنوی عینی از هدایت مفهومی و عقلانی میپردازد.
بخش سوم عهده دار محور عقلانیت تفکر شیعی است و بخش چهارم که تقریباً غیرقابل انفکاک از بخش سوم است به فلسفۀ سیاسی شیعی و چگونگی و چرایی تحقق نظام امامت بعد از رسول اکرم (ص) و چالش‌های نظری و عملی آن با نظام خلافت در تاریخ و اندیشه سنّی میپردازد.
در این اثر کوشیده شده تا تمامی جهات لازم برای یک معرفی جامع و مانع از اندیشۀ شیعی ارائه شود به گونه‌ای که خواننده علاقه‌مند و دقیق النظر با مطالعه دقیق این متن از مراجعه به هر اثر دیگری برای احراز ماهیت تفکر شیعی و متقابلاً فکر سنّی غالب در تاریخ گذشته و معاصر بی نیاز باشد.
فهرست
مقدّمه
بخش نخست. تشیّع: حقیقت باطنی دین
فصل ۱. ملاک‌های ذکر شده برای تمایز تشیّع و تسنّن
فصل ۳. رابطه عمیق حیات معنوی و اجتماعی در تشیّع
فصل ۴. جایگاه مسألۀ غصب خلافت و لعن غاصب در منظومۀ تمایزات میان تشیّع و تسنّن
بخش دوم. ادلّۀ اثبات ولایت معنوی در دین
فصل ۱. نقد دیدگاه ظاهرگرایانه روشنفکر سنّی معاصر، دکتر عابد الجابری
فصل ۲. دلایل و مستندات ولایت باطنی در قرآن کریم
فصل ۳. مراتب مختلف امامت در بیانات امیرالمؤمنین(ع)
فصل ۴. فروکاستن امامت از یک حقیقت معنوی به لوازم اجتماعی‌ـ‌سیاسی آن
فصل ۵. انسان کامل بودن معصومین: و مسألۀ غلوّ
فصل ۶. نقش دیدگاه ولایی امامت در هدایت دینی
بخش سوم. بنیاد عقلانیت شیعه، حسن و قبح عقلی یا شرعی
فصل ۱. بنیاد عقلانیت شیعی
فصل ۲. موقعیت عقل و عقلانیت در احادیث شیعه
فصل ۳. رویکرد ضدعقلانی جمهور اهل سنّت به اخبار آحاد برای توجیه عدالت صحابه
بخش چهارم. رویکرد عقلی به مسألۀ امامت و برپایی نظام عادلانه
فصل ۱. رویکرد عقلی به مسألۀ امامت در تفسیر قرآن کریم
فصل ۲. نقد دلایل استنباطی بر عدم وجود نصّ بر وصایت امیرالمؤمنین
فصل ۳. بحثی در ماهیت خلافت اسلامی
فصل ۴. بازگشت به استنادات عقلی از آیات و روایات در اثبات امامت امیرالمؤمنین(ع)
فصل ۵. ادلۀ اثبات انتصاب امام با استفاده از آیۀ تبلیغ
کتاب‌نامه
نمایه
در بخشی از مقدمه این اثر آمده است: واقعیت این است که عموم مردم جهان از اسلام تصوری جز اسلام سنّی معرفی‌شده توسط نظام سلطۀ حاکم بر کشورهای اسلامی سراغ ندارند و حداکثر تصور آنها از تشیّع، اعتقاد به خلافت امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان خلیفۀ بلافصل پس از رحلت پیامبر اکرم۶ و یا وقوع درگیری نظامی توسط یکی از امامان شیعه با جریان خلافت اموی است، و متأسفانه باید گفت که این موضوع حتی در نظر عموم شیعیان نیز کم‌وبیش پذیرفته شده است که اختلاف جریان غالب اهل سنّت با جریان اقلیت شیعه، گویی اختلاف یک جناح اکثریت سیاسی با جریان اقلیت مخالف با خود است. ما بدون اینکه البته مخالف ظهور این اختلاف در بُعد سیاسی آن باشیم این موضوع را به مثابۀ معلول و ناشی از اختلاف بسیار بنیادین و عمیق‌تر در اصل تفکر دینی این دو جریان تلقّی می‌کنیم.
کتاب حاضر درصدد معرفی ماهوی مکتب تشیّع به‌عنوان یک نگرش کاملاً متفاوت در بنیاد تفکر دینی است که دارای جهان‌بینی و انسان‌شناسی کاملاً متمایز از قرائت رسمی اهل سنّت از مکتب اسلام می‌باشد، که حاصل این معرفی ارائه محورهای سه‌گانه برای ماهیت تشیّع به‌عنوان اجزای ذاتی این مکتب است.
محوری‌ترین این ابعاد، انسان‌شناسی عرفانی شیعی است که مطابق است با جهان‌بینی ذوبطون و لایه‌لایه نظام هستی؛ از عالم مجردات محضه (عالم عقول و جبروت) گرفته تا عالم نیمه‌مجرد و ملکوتی هستی (عالم مثال) و سرانجام عالم طبیعت و محسوسات که بر اساس آن وظیفه یک دین کامل، سامان‌بخشی به همۀ این عوالم است. بدین ترتیب که در وهله اوّل متناسب با ابعاد ظاهری و محسوس عالم طبیعت، نسبت به برقراری یک نظام اجتماعی اخلاقی عادلانه و عقلانی در سطح وظیفۀ اوّلیه رسالت انبیاء هدف‌گذاری و جهت‌گیری نموده و سپس متناسب با مراحل میانی و بالاتر هستی، زمینه را برای سیر معنوی و باطنی انسان در مراحل میانی و عالی وجود که عبور از عالم ملکوت و وصول به لقاءاللّه است فراهم سازد.
در این میان نقش انبیاء و امامان معصوم: به‌عنوان انسان‌های کامل، ضمن ایجاد نظام اخلاقی و اجتماعی عادلانه در سطح لایه اوّل، که از طریق اندیشه و تفکر و انذار و تبشیر صورت می‌گیرد، دستگیری باطنی و معنوی و سلوک عینی در صراط مستقیم الهی است که از طریق هدایت باطنی انسان کامل (نبی یا امام معصوم) در جهت نیل به لایه‌های بالاتر تحقق می‌یابد.
لازمۀ تحقق کمال انسانی در بالاترین درجه خود، به فعلیت رسیدن تمامی ظرفیت عقلانی انسان در سطح انسان‌های طراز انبیاء و ائمه معصومین: و سپس پیروان حقیقی آنها می‌باشد. بنابراین محور دوم تشیّع غلبه جنبه عقلانیت است که به مدد انسان کامل (امام) در همه ابعاد فکر دینی شیعی گسترش می‌یابد.
محور سوم از مثلث فرهنگ شیعی، توجه و حرکت در جهت برقراری حاکمیت نظام عادلانه سیاسی در جامعه اسلامی است. برپایی عدالت، چه در زمینه فردی و چه در سطح اجتماعی، اصولاً به‌عنوان هدف‌گذاری اصلی و اوّلی برای رسالت اجتماعی پیامبران الهی در قرآن کریم معرفی شده است،[۱] ولی تحقق آن، یعنی تحقق یک نظام عادلانه اجتماعی، اوّلاً در گرو تحقق عدالت وجودی در نفوس انسان‌های کامل است، یعنی تحقق عدالت اجتماعی بدون رسیدن به عدالت وجودی، در نفس آدمی امکان‌پذیر نمی‌باشد، که مظهر نخستین آن هماهنگی تمامی مراتب قوای نفسانی انسان در تحت نفس جامع انسان امام یا همان انسان کامل، «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ»،[۲] و سپس و در مرحلۀ بعد، تأسی جامعه ایمانی به آنهاست: «… وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً…»[۳].
در این کتاب به شیوه‌ای تحلیلی، ضمن معرفی ابعاد سه‌گانۀ مثلث هویت شیعی، به تبیین و اثبات منطقی هر یک از این محورها بر اساس نصوص قطعی مورد قبول همۀ مسلمانان، یعنی قرآن کریم، پرداخته شده است و در ضمن آن موارد تقابل آن با فکر حاکم رسمی بر جهان اهل سنّت به روشنی ابراز گردیده است.
* «تشیع: دین کامل، کمال دین» تألیف حسین غفاری استاد دانشگاه تهران در زمستان ۹۷ به همت انتشارات حکمت به بهای ۹۵هزار تومان منتشر شد.
پی نوشتها:
[۱]. «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ» (حدید: ۲۵).
[۲]. انبیاء: ۷۳.
[۳]. فرقان: ۷۴.