حجت الاسلام شریعتمداری: جریان‌های بزرگ کلامیِ قرن دوم در جهان اسلام شکل گرفت

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، حجت الاسلام دکتر حمیدرضا شریعتمداری، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در چهارمین جلسه دوره آشنایی با رشته شیعه شناسی با موضوع «تاریخ کلام امامیه» اظهار کرد: اگر امروز از کلام به عنوان یک رشته علمی سخن می گوییم، مقصود دانشی که محدود به عقاید است و احیانا برخی گزاره های تاریخی که نسبت روشن و تعیین کننده ای با باورهای اعتقادی داشته و جنبه استنباطی تولیدی و دفاعی دارد.

وی افزود: فارابی اولین متفکری است که در جهان اسلام طبقه بندی علوم را مطرح و به فقه و کلام در علوم هشت گانه اشاره کرده است، در آن زمان کلام محدود به عقاید نیست و از طرفی دیگر محدود به جنبه دفاعی است.

حجت الاسلام شریعتمداری عنوان کرد: طبق تعریف فارابی می توان گفت که کلام، عبارت است از نصرت یا دفاع از مسلمات و مسرحیات دینی در حوزه عقدالقلب آرا و یا افعال و آنچه مربوط به جوارح می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: اگر به قرن های اولیه برگردیم به زمانی که ساماندهی علمی در حوزه علوم اسلامی شکل می گیرد و یا شکل نهایی خود را پیدا می کند؛ می توان گفت که کلام همان دانش دفاعی بوده و محدود به عقاید نمی شود.

کلام در مقابل سکوت

وی ادامه داد: امروز علم کلام فقط با عقاید در ارتباط است و به فروع عملی کار ندارد و محدود به جنبه دفاعی نیست بلکه جنبه استنباطی نیز دارد، در میان رجوع مختلفی که برای نام گذاری کلام مطرح شده شاید بهترین وجه این باشد که بگوییم کلام در مقابل سکوت است.

حجت الاسلام شریعتمداری با بیان اینکه دو منبع معرفتی عقل و سمع برای دریافت حقایق دینی مطرح است؛ البته ممکن است شهود قلبی نیز از سوی برخی مطرح شود، خاطرنشان کرد: مبنا بودن عقل مورد توجه است و باید گفت که نه فقط دانش کلام بلکه همه دانش های اسلامی محصول عقل و عقل گرایان هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب عنوان کرد: جریان‌های بزرگ کلامی قرن دوم در جهان اسلام شکل گرفت و در کنار شکل گیری جریان معتزله، «شیعه» ظهور و بروز قوی اجتماعی و در عین حال کلامی پیدا می کند. در قرن دوم جریان تشیع اعتقادی رونق و گسترش پیدا کرده و تکلیف عقاید شیعه معلوم می شود و در شیعه شاهد قوه عددی و جمعیتی شدیم و متکلمانی در شیعه پیدا شد.

وی افزود: اوج کلام شیعه در عصر دوم و بالاترین متکلم کلام هشام ابن حَکم است که از او به عنوان برترین متکلم قرن دوم نیز یاد می شود، این قرن را می توان دوره رونق کلام و بحث های کلامی و دوران اقبال به کلام عنوان کرد؛ مرکزیت ائمه مدینه است اما در این دوره مرکزیت فکری و علمی شیعه به معنای جدی جمعیتی کوفه است.

حجت الاسلام شریعتمداری ادامه داد: قرن سوم بعد از امام شهادت امام رضا(ع) دوران افول کلام در شیعه است و کوفه رونق خود را از دست می دهد، ائمه اطهار(ع) در محدودیت هایی قرار می گیرند و حاکمانی روی کار می آیند که با بحث های عقلی مخالف هستند و مرکزیت فکری شیعه از عراق و مدینه به قم منتقل می شود.

احیای کلام شیعی در قرن چهارم

وی با اشاره به اینکه قرن چهارم و پنجم زمان اقتدار شیعه جریان عقل گرا در بغداد است، افزود: در قرن چهارم کلام شیعی زنده و احیا شد و قرابتی با معتزله پیدا کرد و جریان عقل گرا رونق گرفت.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب خاطرنشان کرد: پس از قرن نهم شاهد رونق فلسفه هستیم که می خواهد در عین حال که فلسفه است، نقش کلامی ایفا کند و جایگزینی برای کلام باشد؛ در کنار آن جریان اخبارگری را داریم که در این راستا زمینه ای فراهم می شود عقل گرایی در شیعه زمین گیر شود و قوت خود را از دست می دهد.

یادآور می شود، دوره آشنایی با رشته شیعه شناسی از سلسله نشست‎ های «کلمه سواء» از سوی هیئت اندیشه ورز اسلام، ادیان و ارتباطات میان فرهنگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان با همکاری واحد دانشگاه ادیان و مذاهب در مشهد در چهار جلسه برگزار شد.

سایر دیدگاه های دکتر حمیدرضا شریعتمداری را در صفحه اندیشمندان بخوانید