تحولات ازدواج و فرزندآوری در ایران به میزان زیادی ناشی از تغییرات ارزشی و نگرشی افراد است

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، نشست «فرزندآوری و واقعیت‌های متحول ارزش‌های خانواده» با همکاری دانشکده زن و خانواده دانشگاه ادیان و مذاهب در تاریخ چهارشنبه ۱۱ اسفند ماه ۱۴۰۰ با حضور شهلا کاظمی پور، دانشیار جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و خدیجه برزگر «عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب»برگزار شد.

کاظمی پور با اشاره به دیدگاه رایج نسبت به سوژه مورد نظر در ایران، بیان کرد: بسیاری از کارشناسان در ایران، عامل اصلی شرایط کنونی را وضعیت اقتصادی برآورد کرده اند. بنده برخلاف این جریان، معتقد هستم که اصلی ترین و عمده دلیل عامل فرهنگی محسوب می شود. چرا که تغییرات نهاد خانواده، تنها نتیجه تغییر در وضعیت اقتصادی و ساختار نهادی جامعه نیستند، بلکه از دگرگونی در روند ارزش ها و سنت ها سرچشمه می گیرند.

وی ادامه داد: باید عوامل و دگرگونی های فرهنگی نیز همچون عوامل اقتصادی، در توضیح تغییرات اخیر در الگوهای ازدواج و باروری وارد نمود. چرا که مهم ترین تغییر فرهنگی در مورد خانواده «گسترش فردگرایی و تضعیف ارزش های خانوادگی» به شمار می آید.

دانشیار جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران عنوان کرد: نتایج بسیاری از تحقیقات انجام شده در جامعه ایران، حاکی از ارزش ها و نگرش های ایرانیان به خصوص جوانان است، تا آنجایی که برخی معتقدند ارزش ها و نگرش های ایرانیان در حال شکل گیری مجدد هستند. درمیان تمامی نهادها و سازمان های حاضر در جامعه، نهاد خانواده نقش اساسی را دارا می باشد. به طوری که خانواده در وضعیت حاضر در حال تجربه ارزش های متفاوتی است. نهاد خانواده از ارزش های سنتی خارج شده و در حال تجربه ارزش های مدرنیته می باشد.

رئیس مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه تصریح کرد: ارزش های پدیدار در نهاد خانواده تحولاتی را فراهم آورده است. مهم ترین تغییرات رفتارها و ارزش های خانواده را می توان اینگونه دسته بندی و طرح نمود؛ حرکت خانواده از شکل گسترده به خانواده هسته ای از نخستین اشکال این تغییر محسوب می شود. از ازدواج های از پیش ترتیب داده شده به ازدواج های بر اساس عشق و انتخاب نوعی از شیوه های همسرگزینی مدرن در خانواده های ایرانی قلمداد می شود. ازدواج در سنین جوانی به ازدواج در سنین بالا تغییر یافته است.

کاظمی پور خاطرنشان کرد: ازدواج به مثابه امری عمومی در باور و رسوم عرفی و سنت های اجتماعی افراد جامعه تبدیل به داشتن پتانسیل برای تجرد گسترده از دیگر تغییرات رایج در نهاد خانواده و رفتارها و ارزشهای خانوادگی محسوب می شود. ضمن اینکه، خانواده از باروری طبیعی به فرزندآوری کنترل شده حرکت کرده است. سنتی که علاقمند به تعداد فرزندان کمتری است. این شرایط پدیدآورنده گرایش های فردگرایانه و از بین رفتن روحیه خانواده گرایی شده است. تاکید بر برابری جنسیتی و حقوق زنان، هم در خانواده و هم در حوزه عمومی یکی دیگر از مهم ترین تغییرات شکل گرفته در رفتارها و باورهای خانواده به حساب می آید.

وی ادامه داد: خانواده تحت تاثیر تحولات ساختاری، ساختار سنتی ازدواج و خانواده در جوامع کمتر توسعه یافته، تغییر کرده و خانواده های جدید با ویژگی هایی نظیر هسته ای بودن، فردمحوری، آزادی در انتخاب همسر، ازدواج در سنین بالا، باروری پایین و برابری جنسیتی توسعه می یابد. روند تحولات شاخص های ازدواج و فرزندآوری نشان می دهند که میانگین سن ازدواج پسران و دختران، میزان باروری کل و میاانگین سن فرزندآوری زنان کشور در سالهای ۹۸ – ۱۳۶۵ از وضعیت نابسامانی برخوردار است. می توان گفت که میانگین سن ازدواج پسران و دختران در ۴ دهه اخیر به ترتیب با ۴/۳ و ۴/۷ سال افزایش همراه بوده است.

این جامعه شناس برجسته در حوزه خانواده در انتها اظهار کرد: با توجه به این وضعیت، می توان گفت که تحولات ازدواج و فرزندآوری در ایران به میزان زیادی ناشی از تغییرات ارزشی و نگرشی افراد است. بنابراین صرفاً تاکید بر تاثیر شاخص های اقتصادی و اجتماعی بر تغیرات ازدواج و فرزندآوری و برنامه ریزی و سیاست گذاری بر مبنای آنها جوابگو نیست. و می بایست سیاستهای مربوط به کاهش سن ازدواج و افزایش فرزندآوری، بیشتر مبتنی بر معیارهای فرهنگی باشد.

در ادامه این نشست، خدیجه برزگر، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و معاونت پژوهشی دانشکده زن و خانواده بیان کرد: خانواده شاهکار تمدن و مهمترین پایگاه انتقال ارزش ها محسوب می شود. بایستی بر جایگاه و روابط میان نهاد خانواده، فرد و جامعه توجه ویژه ای داشت. روند جمعیتی جامعه در بستر خانواده تعریف می شود.

برزگر در تبیین شرایط فرزندآوری و معضلات سوژه مورد نظر در ابعاد جهانی آن اشاره و تصریح کرد: ارزش ها و هنجارها در حوزه فرزندآوری به دلیل درک تحولات مدرنیته و عبور از ساختارهای سنتی از این حیث تاثیرپذیری فراوانی دارد. درست به همین دلیل، روند یا پدیده مورد نظر فقط مختص جامعه ما نبوده بلکه امروزه در عرصه های بین المللی و تمام کشورها این معضل وجود داشته و قابل ردگیری است.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب خاطر نشان کرد: ما می توانیم این ادعا را داشته باشیم که بنابراین جمعیت در سویه فرزندآوری یک مسئله جهانی است. چرا که فرایند مدنظر برای تبدیل شدن به یک سوژه جهانی و مسئله اجتماعی پنج مرحله و گام مهم را طی نموده است: تحولات نقشی، تحولات ساختاری، مناسبات خانواده و دولت، مناسبات خانواده و سایر نهادهای اجتماعی و مسائل و آسیب های نوظهور.

معاون پژوهشی دانشکده زن و خانواده اظهار کرد: نهایتا تحولات پنجگانه در نهاد خانواده در دوران مدرن، این تلقی را به وجود آورده که خانواده ساختاری در برابر جامعه قلمداد می شود. به بیانی دیگر، تغییرات ارزشی در حوزه خانواده، فردگرایی را در اولویت قرار داده و منفعت جمعی خانواده را مورد تهدید قرار داده است. در نتیجه تنازع میان خانواده، فرد و جامعه، می توان گفت نهاد خانوده قلمرو و حوزه و نقش اصلی خویش را از دست داده و افراد در روابط درون فردی خانواده، فردمحورتر می شوند.

خبرنگار: محمد پناه زاده