چهارشنبه‌ سوری؛ پیشواز زرتشتیان و فروهر درگذشتگان

چهارشنبه‌سوری را می‌توان نخستین جشن سال نو دانست که شوربختانه در چند صدسال گذشته با تغییرات و تحریفات بسیاری در گوشه‌وکنار این مرزوبوم اهورایی به همراه آداب‌ورسوم ویژه‌ای که البته خاستگاه آنها روشن نیست برگزار می‌شود.

با توجه به اینکه در ایران‌باستان روزی با عنوان چهارشنبه نداشته‌ایم می‌توان گفت، «چهارشنبه سوری» پس از اسلام به وجود آمده ولی برگرفته از جشن «پنجه» است، جشنی که پیش از اسلام، زرتشتیان برای شادی روان نیاکان برگزار می‌کردند، چرا که باور داشتند در پنج روز پایان سال روان درگذشتگان خانواده، به خانه باز می‌گردند تا از زندگی و شادی آنها با خبر شوند.

باوری آیینی و استوره ای برای زرتشتیان

زرتشتیان از دیرباز برای پیشواز از سال نو و پیوند با «فروهر درگذشتگان» بر بام خانه‌های خود آتش می‌افروختند که باوری آیینی و استوره‌ای به همراه داشت و با آتش‌افروزی بر پشت‌بام، هر خانواده به راهنمایی فروهرهای درگذشتگان خویش می‌پرداخت تا به سرای خود فرود آیند و در روزهای خوشی و سال نو در همراه فرزندان و نوادگان خود باشند.

نیاز به یادآوری است که در اوستا «فروردین پشت بند ۹» آمده: «فروهرهای نیک توانای پاکان در هنگام همس‌پیته میدیم (از جشن‌های شش‌گانه‌ی گهنبار) از آسمان به سوی زمین فرود آیند و ده شب پی‌درپی از برای آگاهی یافتن از بازماندگان در اینجا به سر برند».

انتخاب آتش در روز شوم

به باور روانشاد استاد پورداود: آتش‌افروزی ایرانیان در پیشاپیش نوروز از آیین‌های دیرین است و شک نیست که افتادن این آتش‌افروزی به آخرین چهارشنبه سال، پس از اسلام رسم شده چون ایرانیان شنبه و آدینه نداشتند و چهارشنبه نزد تازیان روزی شوم است چنانکه در کتاب «المحاسن و الاضداد» نوشته «جاحظ بصری» آورده شده: «و الاربعا یوم ضنک و نحس» یوم الاربعا که به معنای چهارشنبه است در ادبیات عرب فحص و شوم عنوان شده است.

یاری رسانی فروهرها در فصل بهار

روانشاد دکتر بهار نیز بر این باور است که آتش‌افروزی و گذاشتن چراغ در کنار خوراک بر پشت‌بام به واسطه جشن آمدن فروهرهاست. تنها به این طریق همه فروهرها می‌آیند نه یک تنه بلکه همه با هم و به کمک هم می‌آیند و از سیل‌های بهاری جلوگیری می‌کنند و می‌توانند اگر دشمنی بخواهد به بازماندگان صدمه رساند او را دفع کنند. وی می‌افزاید در گذشته هر گاه جنگ خیلی مهمی در پیش بود سعی می‌کردند که جنگ را در بهار آغاز کنند، چون بر این باور بودند که فروهرها در بهار به یاری بازماندگان می‌آیند.