معنویت نمایشی و خدای سانتی‌مانتال!

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مسئله معنویت، کلامی آشنا، اما پدیده‌ای نوظهور است. تفحص و جستار در بیان‌های دینی، مبینِ فقدان موضع صریح پیرامون این پدیده است. بسیاری از اندیشمندان دین، معنویت را به‌مثابه عرفان و اخلاق و فقه پنداشته‌اند و چه‌بسا نیاز انسان‌های پیشین نیز، با درک و عمل به این مفاهیمِ متعالی، برطرف گشته و فقدانی برای ایجادِ مفهومی جدید، احساس نشده است.

انسان، دائماً در کش‌مکش تضادها و مفاهیم و معانی متفاوت است. از ابتدای تاریخ، پیروانِ شیطانِ رجیم در تلاشند که انسان را از جایگاه آدمیت به جایگاه حیوانیت و حتی کمتر از آن «کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» برسانند. این کش‌مکش، برای انسانِ معاصر به‍شدّت تشدید یافته و هر لحظه، در مسیر انتخابی نوپدید با جذّابیت‌های دل‌فریب یا حس هم‌زیستی و هم‌افزایی بیشتر قرار می‌گیرد. به همین جهت، در شرایط کنونی و با ایجاد دوگانه‌هایی مانند «معنویت دینی و فرادینی» تفسیر معنویت به فقه و عرفان و اخلاق، ناصواب است.

از سوی دیگر، در جهان سُنَّتی کمتر متفکری پیدا می‌شد که زندگی را تُهی و پوچ بداند، ولی امروزه شاهد نگاه‌های پوچ‌گرایانه مختلف، به زندگی هستیم. این نگاه‌ها در تقابل جدی با نگاه معنویت دینی به زندگی هستند و لازمه‌ی کنش‌و‌واکنشِ متقابلِ پیرامون پدیده‌های این‌چنینی، سخن گفتن از مسئله معنویت دینی است.

معنویت دینی، برآیند و حاصل شکلی از زیستن است که بر پایه رابطه قلبی و پیوند حبّی با خدا شکل گرفته و حالات و اعمال و زندگی فردِ معنوی را بر پایه تعالیم وحیانی تبلور می‌بخشد. معنویت دینی با افزودن عناصری به نظام باورهای ما، می‌تواند روایت ما از زندگی را معنادار سازد و ما را از چالش پوچی برهاند.

در جهان معاصر، مقابل و رویاروی معنویت دینی، مفهوم «معنویت مدرن» شکل گرفته است. معنویت مدرن، برآیند نحوه‌ای از زیستن است که بر مبنای رابطه قلبی و محبت به خودِ برتر انسان و توانایی‌های روحی او می‌باشد.

معنویت دینی قائل به عقلانیت، وحیانیت، وجود خدا، هویت ربطی مخلوقات نسبت به خدا، وجود و اصالت روح، اصالتِ فطرت، همچنین آخرت‌گرا، شریعت‌گرا، اعتدال‌گرا، و قائل به اخلاق و معرفت‌شناختی است. در حالی که معنویت مدرن شریعت‌ستیز، غیروحیانی، اومانیست، ساینتیسم، تجربه‌گرای افراطی و قائل به نسبیت اخلاقی، ماتریالیسم روشی، راسیونالیسم، آمپریسم، پوزیتویسم، ولیبرالیسم الهیاتی می‌باشد.

معنویت دینی دربردارنده معرفت، نیت الهی، و رفتار مطابق با شریعت الهی است؛ در حالی که معنویت مدرن در غیاب خدا و تقلیل تفکر، بر عشق انسان به خود و عالم استوار می‌باشد.

معنویت فرادینی، مدرن یا «دین نوین جهانی» برخاسته از مبانی نظری سکولاریسم و زمینه‌های عملی لیبرالیسم و غرب جدید است. طبیعتاً مبلّغِ این تفکر، ابزارهای چندرسانه‌ای هستند که در کل جهان، مروجِ تفکر لیبرالیسم می‌باشند. گرچه اساساً ابزارهای چندرسانه‌ای  و رسانه‌های مکتوب، خصوصاً کتاب و مجلات تخصصی نقش به سزایی در تعمیق و تثبیت این اندیشه‌ها داشته‌اند، اما شاید بتوان گفت: «مهم‌ترین ابزاری که در راستای همگانی‌سازی مبانی و مؤلّفه‌های دین نوین جهانی استفاده شده، آثار سینمایی بوده‌است.» برخی از این آثار عبارت‌اند از: بچه رُزماری، دروازه نهم، شاگرد جادوگر، آواتار، ارباب حلقه‌ها، جادوگر شهر بلر، ماتریکس، آگاهی، درخت زندگی، ناین، جنگ اژدها، ترانسفورمرز، گولم فرانکشتاین، ترمیناتور، سَفر تک‌شاخ، وَن هِلسینگ، و… .

دولت‌ها و حاکمانِ اسلامی و نهادهای دینی، مُتولّی مقابله‌ی صحیح با معنویت مدرن و مُروج و مُبلغ معنویت دینی هستند. با وجودِ هجمه‌های بی‌سابقه فرهنگی غرب، کوشش نهادهای متولی در این حوزه، کم‌اثر نبوده است، اما به جهت عدمِ بسط نظریه‌های تربیتی، فقرِ تئوریک و عدم توجه کافی به ظرفیت‌های چندرسانه‌ای، مواجهه‌ی کامل و پایاپایی شکل نگرفته است.

در دوازدهمین شماره از مجله تخصصی «خردورزی» قصد داریم به اندیشه‌ها، مسائل، انگاره‌ها، و چالش‌های «معنویت دینی و فرا دینی» بپردازیم. در این شماره تلاش کرده‌ایم که از دریچه و نگاه‌های مختلف، مسئله معنویت را به بحث و گفتگو بگذاریم. همچنین باتوجه به بحث‌های متعدد استاد مصطفی ملکیان، پیرامون پروژه‌های «معنویت عقلانی» یا «عقلانیت معنوی» و یا «معنویت و عقلانیت»، تلاش شده که ابعاد و زمینه‌های فکری و شناختی مباحث نظری ایشان نیز، مورد بحث و بررسی و نقد قرارگیرد.

برخی از مهم‌ترین موضوعاتی که در این ویژه‌نامه به آن پرداخته‌ایم، عبارت‌اند از: معنویت و عقلانیت خودبنیاد، تحقق معنویت در جهان مدرن، انسان و جهان معنوی، تبارشناسی معنویت‌گرایی نوین، معنویت و رفاه ذهنی، نقش نهاد دین در ترویج معنویت، جایگاه سینما در رشد معنوی انسان معاصر، نسبت معنویت و روح مصنوعی در جهان معاصر، هستی‌شناسیِ زیست سایبری و مسیر رشد معنوی و… .

برای دانلود از طریق لینک زیر می توانید اقدام نمایید:

دانلود شماره دوازدهم نشریه خردورزی