آشنایی با کتاب تعاملات اقلیت‌های دینی یزد در دوره قاجار
در کتاب “تعاملات اقلیت‌های دینی یزد در دوره قاجار” تلاش بر این است که تعاملات ادیان اسلام، زرتشت، یهود و مسیحیت با محدوده جغرافیایی و تاریخی خاص یعنی در سرزمین یزد و در دوره قاجار مد نظر باشد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، تاریخ یزد در دوره قاجار، شاهد رخدادهای سیاسی- اجتماعی متعددی بوده است که در مقاطع مختلف به وقوع پیوسته و حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و حتی حیات فیزیکی (آثار و ابنیه) آن را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است. مسلم است روابط و تعاملات و حتی مواجهات اقلیت‌های دینی ساکن در یزد، در این دوره، فرازوفرود بسیاری را پشت سر گذاشته است. اگرچه به لحاظ کلی شباهت‌هایی در نوع تعاملات مردم مسلمان یزد با اقلیت‌های سه‌گانه زرتشت، یهود و مسیحیت وجود دارد اما برخی حوادث خاص در دوران پادشاهی هرکدام از قاجارها، تأثیری خاص بر این تعاملات داشته است.
دوره قاجاریه نسبت به زمان ما دوره‌ای است که آغاز تاریخ معاصر محسوب می‌گردد و سراسر فرازوفرودش کاملاً به‌طور محسوس و ملموس نمایان است.
شاید بتوان گفت از مهم‌ترین خدمات قاجار به ایران و ایرانیان، استمرار و تداوم مذهب تشیع بود که رسماً از دوره صفویه آغازشده بود. آقا محمدخان قاجار به‌عنوان موسس این سلسله، علیرغم چهره‌ای که از او در اذهان عوام و خواص شکل‌گرفته، دارای تعصب شیعی بود.
همچنین درباره تحولات عصر قاجار، اساساً گفتنی است که وضعیت ایران در ابعاد مختلف در این دوران حائز ویژگی‌هایی است که شاید در طول تاریخ این کشور سابقه‌ای این‌گونه نداشته باشد، چراکه در این مقطع از یک‌سو زمام امور در کف ایل‌نشینانی قرار می‌گیرد که از زندگانی ایلیاتی به اریکه حکمرانی بر مملکتی چون ایران تکیه زده و با عدم آگاهی نسبت به جریانات جهانی، گاهی بازیچه نیروهای بیگانه‌ای می‌شوند که با آمال و آرزوهای متنوع خود، شرق و به‌ویژه ایران را کلید فتح سیاسی می‌شمردند و از سوی دیگر این دوران، صحنه حرکت نیروهای درونی اجتماعی هست که در اثر تضاد و تلاقی میان باورهای اعتقادی و افکار نوین با استبداد و بی‌لیاقتی سلاطین، جنبش‌های پرمایه‌ای چون: تنباکو، مشروطیت و… را شکل می‌دهند.
مسلمان شدن یزدی‌ها که از زمان خلافت عثمان شکل‌گرفته بود باروی کار آمدن دولت قدرتمند صفوی به علت نزدیکی یزد به پایتخت آنان، رنگ و لعاب شیعه اثنی عشری گرفت. تا آنجا که یزد از آن زمان تاکنون به یک شهر مذهبی تقریباً به‌طور کامل با گرایش شیعه دوازده‌امامی شهرت یافته است. به‌موازات رشد، گسترش، تداوم و تثبیت اسلام شیعی در یزد دوره قاجار، اقلیت‌های دینی زرتشتی، یهودی و مسیحی نیز نه‌تنها منفعل نبودند که فعالانه به حیات و نفوذ و بعضی به تبلیغات خود ادامه می‌دادند.
در کنار هم زیستن پیروان ادیان مزبور خودبه‌خود، تعاملات و ارتباطات و حتی مواجهه زیادی را موجب گردید که بررسی آن‌ها موضوع موردبحث این کتاب هست.
در این کتاب می‌خوانیم:
فصل اول: کلیات
– نگاهی گذرا به موقعیت اهل ذمه در فقه و احکام اسلامی
– ضرورت های خاص انجام پژوهش حاضر
فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق
– نقد و بررسی برخی از شاخص ترین منابع مورد استفاده
– پیشینه پژوهش
فصل سوم: مختصری از تاریخ و جغرافیای یزد
جغرافیا ، بستر تاریخ
– مختصری از جغرافیای طبیعی و تاریخی یزد
– سیر تکوین شهر نشینی در یزد در گستره تاریخ
– تاریخ اجتماعی یزد در دوره قاجار
فصل چهارم: دین زرتشت در یزد
– سوابق و دیرینگی ارتباط متقابل مسلمانان صدر اسلام و زرتشتیان در ایران
– اوضاع و احوال زرتشتیان از منظر سفرنامه های خارجیان
– بزرگان زرتشتی و اقدامات ایشان
– انجمن ها و موسسات زرتشتیان
فصل پنجم: یهودیت در یزد
– درآمدی بر واژه دین یهود
– پیشینه تاریخ یهودیان در ایران از ابتدا تا دوره قاجار
– تغییر اوضاع یهودیان ایران پس از دوره قاجار
– یهودیان ایرانی مشهور
-گفتارهایی در مورد نحوه تعاملات و تقابلات یهودیان یزد در دوره قاجار
فصل ششم: مسیحیت در یزد
– معرفی مسیحیت ایران در آستانه اسلام
– تاریخچه مسیحیت د رایران
– فعالیت انجمن تبلیغی کلیسا در یزد دوره قاجار
– بررسی کیفیت کارکرد مبلغان تبشیری در یزد عهد قاجار
– شیوه و راهکارهای تبلیغی انجمن
– راهکارهای انجمن در جذب مسلمانان
– تاسیس دبیرستان دخترانه یزد و ادامه سیاست های تبلیغی انگلیسی ها
– گفتارهایی در مورد کیفیت تعاملات و تقابلات مسیحیان یزد دوره قاجار
– مطلبی از سفرنامه سر پرسی سایکس
– نتیجه گیری
– ضمائم
تعاملات اقلیت های دینی یزد در دوره قاجار/ حمیدرضا شمس اسفندآبادی. یزد: اندیشمندان یزد، ۱۳۹۶.