کدام «عمر» روز ۹ ربیع کشته شد؟ / آیا “حدیث رفع القلم” صحیح است؟
به گزارش ادیان نیوز، روز نهم ربیع الاول روز آغاز امامت امام
زمان(عج) و از طرفی روز کشته شدن «عمر بن سعد» از قاتلین امام حسین(ع)
است؛ لذا از دیرباز پیروان اهل بیت(ع) این روز را جشن می گرفتند.
اما در برخی نقاط نیز محافلی به نام‌هایی
همچون عمر کشان، عید الزهراء و فرحه الزهراء ــ به عنوان روز قتل خلیفه دوم
«عمر بن خطاب» ــ برگزار می‌شود؛ در حالی که بنا بر همه نقل‌های تاریخی،
وی روز بیست و سوم ذو الحجه به دست شخصی به نام «فیروز» غلام «مغیره بن
شعبه» ترور و سه روز بعد کشته شد.
دائرهالمعارف مجازی ویکی شیعه ــ که کار خود را بتازگی آغاز کرده است ــ مقاله تحقیقی زیر را درباره حوادث این روز منتشر نموده است:
آغاز امامت امام زمان(عج)
در روز هشتم ربیع الاول، امام حسن
عسکری(ع) توسط معتمد خلیفه عباسی رحلت یافت و پسر ایشان با نام مهدی به
امامت رسید. این روز برای شیعیان به عنوان روز آغاز امامت یا تاجگذاری امام
مهدی(عج) عید دانسته شده و مراسم و جشن‌هایی در این روز دایر می‌گردد.
روز قتل عمر بن سعد
عمر بن سعد پسر سعد بن ابی وقاص صحابی است
که پدرش سعد در فتوحات نقش مهمی داشت و از جمله اعضای شورای شش نفره تعیین
خلیفه سوم بود. عمر بن سعد از سوی عبید الله بن زیاد به فرماندهی سپاه
کوفیان برای مقابله با امام حسین(ع) منصوب شد و در روز دهم محرم امام
حسین(ع) و هفتاد و دو تن از یارانش را به شهادت رساند.
علامه مجلسی در زاد المعاد بیان می‌کند بنابر قولی عمر بن سعد در روز نهم ربیع الاول به دست مختار بن ابوعبیده ثقفی کشته شد.
قتل عمر بن خطاب
به نوشته منابع تاریخی عمر بن خطاب خلیفه
دوم در روز بیست و سوم ذو الحجه سال ۲۳ هجری توسط فیروز (یا پیروز) ملقب به
«ابو لؤلؤ» غلام مغیره بن شعبه مجروح شد و سه روز بعد کشته شد.
برخی از منابع معتبری که قتل عمر بن خطاب را در ماه ذو الحجه ذکر کرده اند، این کتب هستند:
مرُوج الذَهب، علی بن حسین مسعودی(متوفی ۳۴۶)، ج ۲، ص۱۳۵۲
تاریخ یعقوبی، یعقوبی(متوفی ۲۸۴)، ج ۲، ص۱۵۹
تاریخ مدینه، ابن شَبه نمیری(متوفی ۲۶۲)، ج ۳، ص۸۹۵ و ۹۴۳
تاریخ خلیفه بن خیاط، خلیفه بن خیاط عصفری(متوفی ۲۴۰)، ص۱۰۹
أخبار الطوال، ابوحنیفه دینوری(متوفی ۲۸۲)، ص۱۳۹
تاریخ کبیر، بخاری(متوفی ۲۵۶)، ج ۶، ص۱۳۸
المصنف، ابن أبی شیبه کوفی(متوفی ۲۳۵)، ج ۸، ص۴۱
تاریخ طبری، طبری(متوفی ۳۱۰)، ج ۳، ص۲۶۵
المعارف، ابن قُتَیبه دینَوری (متوفی ۲۷۶)، ص۱۸۳
فتوح، أحمد بن أعثم کوفی(متوفی ۳۱۴)، ج ۲، ص۲۳۲۹
موطأ، مالک بن انس (متوفی ۱۷۹)، ج ۲، ص۸۲۴
الآحاد والمثانی، ضحاک(متوفی ۲۸۷)، ج ۱، ص۱۰۲
المصنف، عبدالرزاق صنعانی(متوفی ۲۱۱)، ج ۱۱، ص۳۱۵
مسند احمد، احمد بن حنبل(متوفی ۲۴۱)، ج ۱، ص۵۵
طبقات الکبری، محمد بن سعد(متوفی ۲۳۰)، ج ۳، ص۳۶۴
أنساب الأشراف، بلاذری (متوفی ۲۷۹)، ج ۱۰، ص۴۳۹
المحبر، محمد بن حبیب هاشمی بغدادی(متوفی ۲۴۵)، ص۱۴
الثقات، ابن حبان(متوفی ۳۵۴)، ج ۲، ص۲۳۸
مسند ابن جعد، علی بن جعد بن عبید(متوفی ۲۳۰)، ص۱۹۵
التنبیه والإشراف، علی بن حسین مسعودی(متوفی ۳۴۵)، ص۲۵۰
استیعاب، ابن عبد البِرّ(متوفی ۴۶۳)، ج ۳، ص۱۱۵۲
المعجم الکبیر، طبرانی(متوفی ۳۶۰)، ج ۱، ص۷۰
مستدرک، حاکم نیشاپوری (متوفی ۴۰۵)، ج ۳، ص۹۲
التعدیل والتجریح، سلیمان بن خلف باجی(متوفی ۴۷۴)، ج ۳، ص۱۰۵۴
سنن کبری، بیهقی(متوفی ۴۵۸)، ج ۸، ص۱۵۰
البدء و التاریخ، مطهر بن طاهر مقدسی (متوفی ۵۰۷)، ج ۵، ص۱۹۱
تاریخ مدینۀ دمشق، ابن عساکر(متوفی ۵۷۱)، ج ۴۴، ص۱۴
صفوه الصفوه، ابن جوزی(متوفی ۵۹۷)، ج ۱، ص۲۹۱
الإنباء، ابن عمرانی (متوفی ۵۸۰)، ص۴۸
اُسدالغابه، ابن اثیر(متوفی ۶۳۰)، ج ۴، ص۷۷
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید(متوفی ۶۵۶)، ج ۱۲، ص۱۸
در مقابل، منبع تاریخی معتبری که به کشته‌شدن عمر بن خطاب در ماه ربیع الاول اشاره داشته باشد، یافت نگردید.
عید الزهراء
در ایران گاه در نهم ربیع الاول به تصور
سالروز مرگ خلیفۀ دوم محفل‌هایی برگزار می‌شده است که این مراسم از سوی
حکومت جمهوری اسلامی ایران غیرقانونی اعلام شده است. این مراسم با نام‌های
عیدالزهراء، فرحه الزهراء، عمر کشان یا عمر کشون معروف شده است. به نظر
می‌رسد این مراسم از قرن هفتم هجری به بعد در بین شیعیان وجود دارد و در
عصر صفویان در بین مردم رایج بوده است.
برگزاری این مراسم تفرقه افکنانه در ایران
ممنوع است و در سال‌های اخیر توسط نیروهای انتظامی از برگزاری آن جلوگیری
می‌شود. این مراسم در زمان رهبری امام خمینی(ره) ممنوع شد و «علی‌اکبر
محتشمی‌پور» وزیر کشور وقت بشدت با برگزارکنندگان این مراسم مقابله کرد.
همچنین در سال ۱۳۸۶ آرامگاه ابولؤلؤ در کاشان به دلیل برگزاری چنین مراسمی
تعطیل شد.
حدیث رفع القلم
در برخی مجالسی که به مناسبت عیدالزهراء
برگزار می‌شود، روایتی بیان می‌شود که به رفع القلم معروف شده و می‌گویند
این روز «روز رفع القلم»» است و گناهان این روز در روز قیامت محاسبه
نمی‌شود و می‌توان در این مراسم هر حرفی را زد و این کار گناه نیست. مسائلی
در کتاب خود (نهم ربیع، جهالت‌‌ها و خسارت‌ها) بیان می‌دارد این روایت با
برخی آیات قرآن مانند آیه «و من یعمل مثقال ذره شراً یره» و روایاتی مانند
«لا تنال ولایتنا الا بالعمل و الورع» در تضاد است.
مخالفت مراجع
«آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی» در
استفتائی درباره حدیث رفع القلم بیان داشته است: اوّلًا: روایتی با عنوان
رفع قلم در آن ایام مخصوص، در منابع معتبر نداریم. روایت مزبور از نظر سند
اعتباری ندارد. ثانیاً: بر فرض، چنین چیزی باشد (که نیست) مخالف کتاب خدا و
سنّت است، و چنین روایتی قابل پذیرفتن نیست، و حرام و گناه در هیچ زمانی
مجاز نیست، و نباید به نام مقدّس اهل بیت (علیهم السلام) مجالس مشتمل بر
گناه تشکیل داد. رفع قلم مخصوص به کودکان نابالغ و دیوانه‌ها و حالت خواب
است، و معاذ الله که ائمه معصومین (علیهم السلام) اجازه ارتکاب گناه به
افراد در این ایام یا غیر این ایام داده باشند. و بر فرض اعتبار، معنای
حدیث این است که اگر کسی لغزشی از او سر زد خداوند او را می‌بخشد، نه این
که عمداً آلوده گناه شود. ثالثاً: تولّی دوستان اهل بیت عصمت (علیهم
السلام) و تبرّی از دشمنان آنها، جزء ارکان مذهب ماست؛ لکن تولّی و تبرّی
راههای صحیحی دارد، نه این راههای خلاف، و نباید کاری کرد که شکاف در صفوف
مسلمین بیفتد.
«مرحوم آیت الله العظمی جواد تبریزی(ره)»
هم در مورد این روایت معتقد است: روایت مزبور صحیح نیست و فرقی بین ایام
نیست و معصیت، معصیت است.
«آیت الله العظمی صافی گلپایگانی» نیز در
مورد روز ۹ ربیع معتقد است: این روز با سایر ایام در این جهت فرقی ندارد و
مورد رفع القلم نیست.
منبع : ابنا