کتاب «ریشه‌ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا» منتشر شد

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، کتاب «ریشه‌ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا» اثر سعید ضیایی فر است که به همت پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۳۲۱ صفحه منتشر شد.

پژوهشکده فقه و حقوق در چارچوب اهداف و فعالیت‌های تعریف شده خود فراهم آوری مجموعه چند جلدی از گفتگو با استادان و صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی را به عنوان «فقه، حقوق و جامعه» وجهه همت خود قرار داد. این مجموعه در راستای سیاست یادشده گام‌هایی در مرحله طرح و دریافت ایده برمی دارد.

پژوهش حاضر به عنوان ریشه‌ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتاء یکی از اعضای این مجموعه است، احتیاط در ساختار اصول فقه موجود معاصر امامیه عنوان یکی از اصول عملیه است اما ریشه‌ها پیامدها و حتی همه مباحث آن در این جایگاه نیست.

احتیاط هم در سراسر فقه استدلالی و فقه فتوایی به عنوان دلیل، اصل یا موضوعی، با قابلیت بارشدن احکام شرعی بر آن مطرح است.

در این اثر، ضمن بررسی تأثیرات احتیاط در دوره اخباری‌ها، قبل و بعد از آنان، تلاش شده تا تطورات احتیاط در ادوار گوناگون نشان داده شود، علل و عوامل احتیاط شناسایی گردد و بازتاب پیدا و پنهان آن واکاوی شود و در یک کلام، علم فقه از منظر احتیاط گرایی تا حدی آسیب شناسی شود که فقیه از بازتاب‌های مثبت آن استفاده کند و از بازتاب‌های منفی آن در امان بماند.

ساختار اثر

اثر در سه فصل تعریف شده و در ادامه، متن گفتگو در حوزه و دانشگاه آمده است؛ فصل اول این اثر در سه گفتار تدوین شده و ضمن بیان معنای احتیاط و بررسی آن از جوانب مختلف، پیشینه آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

نویسنده در فصل دوم در ۱۰ گفتار به بیان «علل و عوامل احتیاط» پرداخته است. همچنین سومین فصل از اثر مذکور که با عنوان «پیامدهای احتیاط» نگارش یافته، در ۱۴ گفتار این مهم را بررسی کرده است.

در ادامه این اثر نیز حاصل گفتگو با آیت الله استادی، آیت الله گرامی، آیت الله معرفت و حجت الاسلام والمسلمین مبلغی تنظیم شده است که از جمله مباحث مطرح شده در این گفتگوها می‌توان به احتیاط در استنباط و فتوا دادن، احتیاط در زمان استقرار حکومت اسلامی، احتیاط ریشه پیدایش شهرت و اجماع، نقش خصلت‌های فقیه در احتیاط، رابطه احتیاط و اجماع، تفاوت شیعه و اهل سنت در احتیاط، عوامل تحول بخش احتیاط در تاریخ، معنا و اقسام فتوای به احتیاط، احتیاط در مقام افتا، عوامل احتیاط، نمونه‌هایی از مسائل فقهی ملاک احتیاج استفاده شده، مبانی عدم احتیاط.

‌پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا

یکی از امور مهم بررسی پیامدهایی است که رویکرد احتیاطی در استنباط فقهی دارد؛ چرا که شناخت و توجه بیشتر به پیامدهای منفی یک امر و خسارات جبران ناپذیری که ممکن است به همراه داشته باشد، افراد و بیشتر ترغیب می‌کند تا از آن پرهیز کنند یا دست کم آن را کاهش دهند؛ همچنین توجه به پیامدهای مثبت، افراد را بیشتر ترغیب می‌کند تا به آن روی آورند.

ناگفته نماند برخی از پیامدهای احتیاط جنبه علمی دارند؛ یعنی در دیدگاه‌های فقهی یا اصولی تأثیر گذاشته اند و برخی دیگر جنبه عملی دارد؛ یعنی عمل مکلفان ظاهر می‌شوند. پیامدهای عملی هم گاهی تنها جنبه شخصی دارند و گاهی افزون بر آن، ابعاد اجتماعی می‌یابند و باعث وهن یک مکتب و مذهب و پیروانش در دیدگاه جهانیان می‌شوند، به ویژه در عصر حاضر که وسایل ارتباط جمعی به شکل چشم گیری گسترش یافته است و هر کار نامتعارفی را به سرعت انتشار می‌دهند و باعث وهن و تمسخر یک فرد یا گروه یا پیروان یک مذهب در سطح جهان می‌شوند.

پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا عبارتند از: کاهش تفسیرهای ناصواب، کاهش استفاده از قرآن در استنباط، کاهش استفاده از عقل در استنباط، کاهش نوآوری در فقه، کاهش استفاده از علت و مناط در استنباط، گسترش احتیاط در فتوا، کاهش توجه به فقه مقارن، کم توجهی به اصول فقه مقارن، کاهش تدوین کتاب‌های اصولی، تقویت نگاه تعبدی به علم اصول و تضعیف نگاه عقلانی، رواج تمسک به اجماع، مخالفت با تدوین فقه تفریعی و تأخیر افتادن در تبیین آن، جمود گرایی و ظاهر گرایی، وهن مذهب و طرفداران آن.