توکل کریمانه چگونه است؟
تا ۶۷ سوره «زمر» روز سه شنبه، ۱۶ دی ماه، بیان کرد: سوره مبارکه زمر چون
در مکه نازل شده است اصول کلی دین همچون توحید، وحی، نبوت و برخی از اصول
کلی اخلاق و حقوق را به بیان‌های گوناگون حکمت، موعظه و جدال احسن افاضه
می‌فرماید. در جریان توحید قبلاً فرمود: «وَإِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ
اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَهِ وَإِذَا
ذُکِرَ الَّذِینَ مِنْ دُونِهِ إِذَا هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ» که هم به مبدأ
اشاره دارد و هم به مقصد، اما در آیه مورد نظر هم به «کان تامه» اشاره دارد
هم به «کان ناقصه» «اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ عَلَى کُلِّ
شَیْءٍ وَکِیلٌ» یعنی هر چیزی که شی است آن مخلوق خداوند است و خداوند نیز
خالق اوست. قبلاً بیان شد که قرآن کریم در مورد ذات اقدس اله سخن نمی‌‌گوید
که آن ذات سرمدی و حقیقت نامتنهای بین الرشد است و اصلاً قابل انکار نیست و
قرآن آن را مفروق عنه می‌گیرد و حتی آن‌هایی که ملحد هستند نمی‌دانند چه
چیز را انکار می‌کنند. مرحوم کلینی در جلد اول کافی در بحث توحید نقل
می‌کند که خداوند نزد هر منکر و ملحدی شناخته شده است اگر چه برخی از افراد
جاهل او را انکار می‌کنند. بنابراین انسان فطرتاً به او وابسته است و در
این آیه نیز الله و خداوند مفروغ عنه است. یعنی خداوندی که دلپذیر است و
ثابت شده است خالق و مدبر همه می‌باشد
وی ادامه داد: از وجود مبارک
امام حسن عسگری نقل شده است که کسی از ایشان برای توحید دلیل خواست و حضرت
فرمود: آیا مسافرت‌کرده‌ای؟ سوار کشتی شده‌ای؟ اتفاق افتاده که کشتی غرق
شود؟ اتفاق افتاده است که کسی از حالت با خبر نباشد؟ طرف پاسخ داده است بله
بعد حضرت به فرموده است در آن لحظه به فکر چه بودی؟ گفته است به فکر کسی
بودم که بیایید و من را نجات دهد، حضرت فرموده است همان خدای توست. یعنی
کسی که قدرتش نامتناهی است و یاس بردار نیست. بنابراین یاس از روح الله و
خدا کفر است چرا که او خالق و قادر علی کل شی است و اینطور نیست که نتواند
مشکل و کار کسی را حل کند. اما اگر کسی به جایی رسید که از خودش مأیوس شد و
گفت من دیگر استحقاق بخشش را ندارم این کفر نیست.
آیت‌الله جوادی
آملی اظهار کرد: قرآن علوم فراوانی دارد اما علوم قرآنی که در تفسیر مطرح
است مربوط به هر علمی می‌شود که به قرآن برگردد مانند اینکه مکی چیست؟ مدنی
چیست؟ محکم چیست؟ متشابه چیست؟ انزال چیست؟ تنزیل چیست؟ آیه چیست؟ تدریج
چیست؟ ناسخ و منسوخ چیست؟ طویل چیست؟ و … اما علومی که در قرآن مطرح است
بسیار است علومی که به مسائلی چون توحید، وحی، امامت، رسالت و احکام، قصص،
فقه، اخلاق و حقوق است و حتی بخشی دیگر که مربوط به اجتماع و سیاست است که
همه این‌ها علوم قرآنی هستند قسم دیگری از علوم قرآنی مربوط به چگونگی خلقت
آسمان و زمین، اصل اشیاء و امثال این است که علوم تجربی قرآن است. از
بیرون نیز علومی در مورد قران مطرح است مانند اینکه چه کسی قرآن را کتابت
می‌کرد؟ چگونه کتابت شده است؟ در چه زمانی کتابت شده است؟ و اینگونه مسائل
نیز از دیگر علوم قرآنی هستند.
وی افزود: خداوند بر اساس دو آیه
«الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ» و «أَعْطَى کُلَّ شَیْءٍ
خَلْقَهُ» هر چیزی را که آفرید زیبا آفرید و کمبودی در آن راه نداد، یعنی
هر چیزی را به بهترین نحو خلق کرد به نحوی که بهتر از آن نمی‌شد خلق شود.
بر این اساس نمی‌توان گفت که فلان خاک اگر بخواهد طلا شود فلان چیز را باید
داشته باشد که ندارد این طور نیست چرا که آن خاک اگر قرار بود طلا بشود
خداوند همه چیز مورد نیازش را در او قرار می‌داد. بنابراین اگر قرار باشد
چیزی نفت شود، گاز شود، سنگ مرمر بشود همه معادن هر چه لازم دارند خداوند
به آن‌ها داده‌است و چون اینچنین است پس باید به او توکل کرد. اما توکل دو
نحوه است یک بار انسانی است که آن طبع بزرگ منشی، آن روح بزرگ و آن کرامت
انسانی در اوست لذا به خداوند عرض می‌کند که من به تو توکل کردم و تو را
وکیل گرفتم و کل نظام هم سپاه و ستاد تو هستند و کارها را نیز تو انجام
می‌دهی و اعضا و جوارح من نیز ماموران تو هستند و زمانی که تو هم بخواهی
کار کنی یا با دستان دیگران کاری می‌کنی و مشکل من را حل می‌کنی که این با
کرامت من سازگار نیست و یا با دست من مشکلم را حل می‌کنی که این با کرامت
من سازگار است. یک انسان کریم، توکلش هم کریمانه است چرا که حاضر نیست سر
سفره دیگری بنشیند چرا که بدتر از دست بگیر دستی نیست. آدم اگر نتواند دست
برتر داشته باشد چرا دست زیر تر داشته باشد. دعای کریمانه این است که انسان
از خداوند قدرتی را طلب کند که بتواند به وسیله آن طرزی زندگی کند که حتی
محتاج بچه‌هایش هم نباشد این دعایی است که حضرت امیر در نهج‌البلاغه بیان
کرده است، در دعای عرفه هم هست از حضرت رسول (ص) نیز نقل شده است. همچنین
این دعا که خداوندا تو همه چیز را به امانت به ما دادی و هر زمانی که
بخواهی می‌توانی بگیری ولی اولین چیزی که از ما می‌گیری جان ما باشد نه
اینکه اول چشم و گوش یا قسمت‌های دیگر بدن ما را بگیری و ما را محتاج
دیگران بکنی و بعد جان ما را بگیری. بنابراین دعای کریمانه اینطور است که
انسان به احدی محتاج نباشد به غیر از خدا و این توکل کریمانه و دعای
کریمانه است. این دعا اگر کریمانه بود پاسخش هم کریمانه است اما اگر دعا
عادی بود پاسخ هم عادی خواهد بود.
این مفسر قرآن کریم بیان کرد:
خداوند بعد از اینکه به ربوبیت و خالقیت خود در این آیات اشاره کرد
می‌فرماید: «لَهُ مَقَالِیدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِینَ
کَفَرُوا بِآیَاتِ اللَّهِ أُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ؛ گنجینه‌های
آسمان‌ها و زمین و کلیدهاى آن‌ها فقط از آنِ اوست، و کسانى که به آیات الهى
کافر شده و با وجود دلایل روشن، ربوبیّت خدا و یکتایى او را انکار
نموده‌اند، آنانند زیانکاران» بعد خداوند به وجود مبارک پیامبر می‌فرماید
به آن‌ها بگو شما به من می‌گویید که مانند افراد جاهلی بت پرست باشم «قُلْ
أَفَغَیْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّی أَعْبُدُ أَیُّهَا الْجَاهِلُونَ» این
جهل هم می‌تواند در مقابل علم باشد و هم می‌تواند جهالت در مقابل عقل باشد.
علم چیز مهمی نیست، علم مقابل ندارد و آن چیزی که در مقابل جهل قرار دارد
عقل است. انسان یا وارد بهشت می‌شود یا جهنم، آنانی که وارد بهشت یا جنهم
می‌شوند یا درس خوانده‌اند یا نیستند بنابراین عالم هم می‌تواند در بهشت
باشد هم در جهنم اما آن چیزی که انسان را بهشتی یا جهنمی می‌کند عقل و جهل
است. عقل است که دشمن دارد و آن چیزی است که به وسیله آن بهشت به دست
می‌آید. تحصیل زمینه را فراهم می‌کند و تعیین کننده نیست. همه فساد‌ها در
جهان از طرف تحصیل کرده‌هاست آن‌هایی که در مقابل پیامبران می‌ایستادند
تحصیل کرده‌ها بودند، آن‌هایی که جنگ‌های بزرگ جهان مانند جنگ جهانی اول و
دوم را راه انداختند تحصیل کرده‌ها بودند. کارخانه‌های اسلحه سازی آدم کشی
برای تحصیل‌کرده‌هاست.
منبع : شفقنا