قانونمندی تاریخ از منظر عقل و دین(۱)
چکیده :
دانشمندانی که حرکت تاریخ را دارای مدل خاصی دانسته اند، قانونمندی حرکت تاریخ را مسلم گرفته و در مقابل، برخی کسانی که حرکت تاریخ را اتفاقی و غیر قابل پیشبینی پنداشته اند، در حقیقت بر قانونمندی حرکت جامعه و تاریخ، مهر بطلان زده اند. دسته سومی نیز قانونمندی تاریخ را در مقام اثبات و اکتشاف غیر ممکن شمرده اند.
در قرآن مجید و روایات اهلبیت علیهم السلام نیز به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر سنتمند بودن تاریخ تأکید شده و بر همین اساس، انسان ها به عبرت آموزی از سرگذشت پیشینیان دعوت شده اند. از این رو این مسئله را علمای دینی تأیید، و امری غیر قابل تردید دانسته اند. ولی در میان مورخان، جامعه شناسان و فیلسوفان تاریخ، چه در اصل قانونمندی تاریخ و چه در نحوه قانون مندی تاریخ، اختلاف هایی دیده می شود.
نگارنده در این مقاله در بخش نخست، دیدگاه های موجود در باب قانونمندی یا تصادفی بودن تاریخ را بررسی کرده، آنگاه درباره رابطه قوانین حاکم بر تاریخ و آزادی انسان بحث نموده، سپس در بخش دوم، برخی از دلایل قرآنی را در این مقوله مطرح کرده است. در مجموع، مقاله حاضر تصادفی بودن حرکت تاریخ را نقد و بر سنّتمندی تاریخ صحّه میگذارد و رابطه آن را با آزادی انسان بررسی می کند.
گفتنی است به خاطر طولانی بودن مقاله، بخش دوم آن در شماره آینده همین نشریه منتشر خواهد شد.
کلیدواژه : قرآن، فلسفه، تاریخ، تصادف، قانون، سنّت و آزادی.