مفهوم «امام» در گذر زمان (تا نیمه سده دوم)

چکیده :

امامت، یکى از مهم‏ترین مباحث مطرح در میان مسلمانان است و اختلاف در این زمینه را مى‏ توان اصلى‏ ترین دلیل پیدایش فرقه‏ هاى اسلامى دانست. در پى چنین اختلاف ‏هایى، واژه «امام» نیز در عمل، معانى متفاوتى یافت و به اصطلاح معناشناسى، «مؤلفه‏ هاى معنایى آن تغییر کرد». این تفاوت‏ ها را، هم در سیر تاریخى و هم در گستره فرقه ‏ها و اندیشه ‏هاى گوناگون مى ‏توان پی‏گیرى کرد.
محور بودن این موضوع در منظومه فکرى شیعیان امامى، بر اهمیت آن مى‏ افزاید؛ به ‏ویژه آنکه بررسى دگرگونى ‏هاى معنایى این واژه، در آشنایى با سیر تکاملى موضوع امامت در باورهاى شیعیان نیز بسیار اثرگذار است. البته چنین جستارى، غیر از داورى درباره درستى هر یک از معانى آن است و اساساً هدف این نوشته، ارزش‏ گذارى بر این کاربردها نیست. زوایاى کلامى این بحث نیز خارج از موضوع این مقاله است؛ گرچه نمى ‏توان از رابطه تنگاتنگ آن با مباحث کلامى چشم پوشید.

در این مقاله، با کمک برخى آموزه ‏هاى معناشناسى نوین، به نمونه ‏اى از دگرگونى ‏هاى معنایى و ریشه‏ هاى آن اشاره شده است. نیز به نقش حوادث تاریخى در تحول معنایى یا تکمیل و دگرگونى مفاهیم، اشاره کرده ‏ایم.

کلیدواژه : امام، معناشناسى، مؤلفه ‏هاى معنایى امام، گفتمان امامت، فرقه‏ ها.