نقش ایرانیان در تشکیلات مالی و دیوانی دولت خلفا

چکیده :

سرزمین‌هایی که مسلمانان در خارج از شبه جزیره عربستان گشودند، در حوزه‌های گوناگون ازجمله نهادهای تمدنی و مقررات مالی با هم تفاوت‌هایی داشت. مسلمانان ضمن اجرای احکام کلی اسلام در حوزه‌های اداری و مالی، به مصلحت حکومت خود دیدند که مقررات بومی و سرزمینی را در جهت پیشبرد اهداف و مقاصد خویش به‌خدمت گیرند.
حکمرانان مسلمان در ایران به لحاظ سابقه تمدنی با نظام بالنسبه جامعی در امور مالی و اقتصادی مواجه شدند که از پیچیدگی‌های خاص برخوردار بود. تغییر نظام مالیاتی ایران لااقل در کوتاه‌مدت به سود آنان نبود. ازاین‌رو، نظام مالیاتی ساسانی را به‌خصوص در دو بخش، حفظ و از آن تأثیر آشکار پذیرفتند: ۱. نظام دیوانی و مستوفی‌گری حقوق دولتی ۲. مالیات بر اراضی به‌ویژه خراج اعم از میزان، چگونگی و زمان اخذ.
در این مقاله، تأثیرپذیری نظام مالی دولت خلفا از نظام مالیاتی و دیوانی ساسانی و نقش ایرانیان در اداره سازمان مالی و اداری مسلمانان مورد بررسی قرار می‌گیرد و خواهیم دید که لااقل تا اواخر قرن نخست هجری، نه‌تنها کارگزاران مالی ایرانی عهده‌دار اخذ حقوق دولتی و تنظیم دیوان‌های مالی بوده‌اند بلکه این مهم را تا اواخر این قرن به زبان فارسی ثبت و ضبط می‌کردند و در نهایت به پیشنهاد خود ایرانیان و توسط آنها دیوان‌ها به زبان عربی ترجمه شد.

کلید واژه : دولت خلفا، منابع مالی، ایرانیان، نظام دیوانی، دبیران و مستوفیان.