مسجد مرمر | جواهری در تاریخ هنر قاهره +فیلم

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مسجد مرمر یا مسجد محمدعلی یکی از معروف‌ترین و زیباترین مساجد تاریخ قاهره است که به دلیل استفاده از سنگ مرمری خاص در نمای آن به مسجد مرمر یا مسجد آلابستر نیز مشهور است.

در سال ۱۸۲۰ محمدعلی پاشا (مؤسس و بنیان‌گذار مصر نوین، والی عثمانی مصر از سال ۱۸۰۵ تا سال ۱۸۴۹ ) از «پاسکال کاست»، مهندس معمار فرانسوی خواست تا مسجدی را در قلعه طراحی کند، اما این طرح به سرانجام نرسید. در سال ۱۸۳۰ محمدعلی پاشا، یوسف بوشناق، معمار عثمانی را مأمور ساخت تا این کار را بر عهده بگیرد. وی با اقتباس از طرح مسجد سلطان احمد در استانبول و تغییراتی جزئی در آن طرح مسجدی را به همراه صحن و آب‌نما آماده کرد.

کار ساخت بلافاصله آغاز شد، معماران و هنرمندان سازنده این بنا عموماً مصری و یا اهل استانبول بوده‌اند. تزئینات مسجد، ساخت پنجره‌های مسی، ساخت بنای مسجد و همچنین تزئینات به صورت عمده کار معماران مصری ولی گنبد و مناره‌ها را معماران و استادانی از اهالی استانبول ساختند.

ساخت مسجد بیش از بیست سال به طول انجامید و بر خرابه‌های «کاخ ابلق و ایوان» قصر ناصر محمد بن قلاوون و ایوان اشرفیه منسوب به اشرف خلیل بن قلاوون ساخته شده است. آرامگاه محمدعلی پاشا نیز در این مسجد قرار دارد.

عباس حلمی پاشا، جانشین محمدعلی دستور تکمیل تذهیب‌ها و همچنین پاره‌ای از تزئینات مرمری در مسجد را صادر کرد. او همچنین قاریانی را موظف به قرائت قرآن در این مسجد ساخت و علاوه بر این موقوفاتی را نیز برای هزینه‌های مسجد به آن اختصاص داد.

او همچنین دستور برگزاری جشن‌های مذهبی در این مسجد را صادر کرد. این جشن‌ها هر سال در ۵ شب که از شب معراج پیامبر اکرم(ص) آغاز می‌شد و همچنین شب نیمه شعبان و سه شب از ماه رمضان؛ شب درگذشت محمدعلی پاشا و شب دفن او در مسجد و شب قدر را شامل می‌شد.

بخش‌های مختلف مسجد محمدعلی پاشا

مسجد محمدعلی شامل محوطه‌ای مستطیل شکل است که به دو قسمت تقسیم شده است، بخش اول به اقامه نماز اختصاص و در ضلع شرقی قرار دارد و قسمت غربی شامل صحن مسجد است که در میان آن وضوگاه زیبایی ساخته شده است. قسمت شرقی مسجد شامل محوطه‌ای مربعی شکل است که طول هر یک از اضلاع آن به ۴۱ متر می‌رسد، در وسط هم گنبدی به ارتفاع ۵۲ متر از سطح کف مسجد بر روی چهارطاق بزرگ قرار گرفته است، این گنبد با چهار نیم گنبد در اطراف و همچنین نیم گنبدی در سطح پایین‌تر احاطه شده که بر فراز محراب قرار دارد.

چهار گنبد دیگر نیز در چهارگوشه مسجد قرار دارد. نمای بیرونی و گنبدهای مسجد با سنگ مرمر خاصی پوشانده شده که از معادن بنی سویف استخراج شده است و از این‌ روست که مسجد را مسجد مرمر نیز می‌نامند.

بر فراز در ورودی غربی منتهی به صحن مسجد جایگاه مؤذنان قرار دارد که بر روی هشت ستون مرمری با طاق‌نماهای بالای آنها ساخته شده است. بر دور مسجد از پایین پنجره‌ها ابیاتی از قصیده «برده» ابن بوصیری ـ مشهورترین قصیده عربی در مدح پیامبر(ص) ـ نقش بسته است. محراب مسجد از جنس مرمر آلبستری ساخته شده و در مجاورت آن منبری از جنس مرمر ساخته شده است.

این منبر در زمان ملک فاروق ساخته شده است اما منبر اصلی از چوب ساخته شده و قدمت ساخت آن به زمان محمدعلی پاشا می‌رسد. این منبر یکی از بزرگ‌ترین منابر مصر است. این منبر دارای تزئینات طلاکاری بوده و ساخت آن در سال ۱۳۶۰ هجری قمری به پایان رسیده است.

سبک تزئینات مسجد، تزئینات رایج به سبکی است که در قرن هجدهم در عثمانی به‌ویژه در استانبول رایج بوده و به سبک باروک و روکوکو مشهور است. این سبک با تأثیرپذیری از تزئینات اروپایی شامل نقوشی از قبیل گلدان‌های رنگی، میوه‌ها و خوشه‌های انگور بود. گوشه گنبدها نیز با نام حضرت محمد(ص) و خلفای راشدین به خط خطاط عثمانی «امین ازمیرلی» تزئین یافته است.

برج ساعت در وسط رواق شمال غربی مسجد قرار دارد. این برج فلزی با کتیبه‌ها تزئین شده است و داخل آن ساعتی قرار دارد که توسط لوئی فیلیپ، پادشاه وقت فرانسه به محمدعلی پاشا هدیه شده است. این ساعت در سال ۱۸۴۶ در قصر محمدعلی پاشا در شبرا قرار داده شد و در کاخ نگهداری می‌شد تا اینکه در زمان خدیو عباس اول در سال ۱۸۵۶ در مسجد قرار گرفت.

ویژگی‌های معماری مسجد محمدعلی پاشا

مسجد محمدعلی پاشا دارای ویژگی‌های معماری خاصی است که آن را از دیگر مساجد مصری متمایز می‌کند. دو مناره این مسجد به ارتفاع ۸۴ متر بلندترین مناره‌ها در میان مساجد تاریخی هستند. از سویی اگر ارتفاع ۸۰ متری ارگ را نیز به این ارتفاع بیفزاییم ارتفاع آنها از سطح دریا به ۱۶۴ متر می‌رسد. این مسجد دارای ۳۶۵ چراغدان به تعداد روزهای سال است و همچنین چهلچراغ‌های نفیسی این مسجد در مصر بی‌نظیر است.

مسجد محمدعلی پاشا به روایت عکس