روزه در ادیان توحیدی و مکاتب شرقی چگونه فهم می‌شود؟
درخصوص جایگاه و منزلت روزه در ادیان توحیدی، مکاتب مذهبی و ادیان شرقی در روایات اسلامی آمده که کتاب‌های بزرگ آسمانی همچون تورات، انجیل، زبور، صحف و قرآن در رمضان نازل شده‌اند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، درباره روزه در ادیان توحیدی و سایر مکاتب مذهبی ابتدا باید تبارشناسی و واژه‌شناسی کرد، بطوری که «صوم» در لغت به معنای خودداری از عمل است البته در معنای آن این قید را اضافه کرده‌اند که به معنای خودداری از کارهای مخصوصی است که دل آدمی مشتاق آن باشد و اشتهای آن را داشته باشد. اما صوم در فرهنگ و شریعت دینی عبارت از خودداری و پرهیز از چیزهایی خاص در زمان معین است. خداوند در قرآن می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر شما روزه نوشته شد همانگونه که بر اممی که پیش از شما بودند، نوشته شد.
این آیه نشان می‌دهد که روزه بر مسلمانان و بر امت‌های پیش از آنان نیز واجب بوده است. در روایات اسلامی آمده که کتاب‌های بزرگ آسمانی همچون تورات، انجیل، زبور، صحف و قرآن در رمضان نازل شده‌اند.
روزه ضمن وجوب در ادیان الهی، انگیزه فطری نیز داشته زیرا بشر تعالی‌طلب که نمی‌خواست تا سطح حیوانات پایین بیاید و یکسره محکوم تمایلات و شهوات حیوانی گردد، روزه را وسیله و سپری برای مقاومت در برابر این گونه تمایلات قرار داده تا خود را به کمال برساند.
تفاوت روزه در ادیان از جهت تعداد روزها و چگونگی روزه‌هاست، هرچند در ادیان مختلف جزئیات و کیفیت روزه تفاوت دارد اما اصل حکم روزه وجود دارد و هدف آن بطور کلی تهذیب نفس و ایجاد طهارت و پاکی معنوی و رفع رنج و بلاست.
روزه در زرتشت
در آیین زرتشت روزه گرفتن و نخوردن آب و غذا بخاطر اینکه باعث سستی بدن و عدم فعالیت مفید و کار روزانه می‌شود ناپسند می‌باشد. چون این موارد در آیین زرتشت نکوهیده شده و بی‌کاری و تن‌پروری بشدت نهی شده‌است و در وندیداد، فرگرد سوم فقره ۳۳[۴۷] نوشته شده: «… آن کس که سیر غذا می‌خورد، توانایی می‌یابد که نیایش بکند، کشاورزی کند و فرزندان به وجود آورد. جاندار از خوردن زنده می‌ماند و از نخوردن می‌میرد».
در آیین زرتشت، زرتشتیان باید در سه بخش معنوی”شنوایی”، “اندیشه” و “احساس” همیشه روزه باشند؛ به آن معنا که از طریق این سه حس از نیکی دور نشوند و “اندیشه و احساس و شنوایی”شان همیشه سرشار از نیکی باشد. با این‌حال زرتشتیان برای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات روزهای دوم و دوازدهم و چهاردهم و بیست و یکم هر ماه زرتشتیان از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. همچنین زرتشتیان پس از مرگ یکی از نزدیکان، به مدت سه شب از پختن یا خوردن گوشت پرهیز می‌کنند.
روزه در یهودیت
در آئین یهود روزه جزئی از مجموعه اعمالی است که یک یهودی برای ذلیل ساختن تن و رنجور ساختن آن انجام می دهد.
هدف از روزه در یهودیت، استغفار از گناهان یا درخواست حاجت خاصی از خداست؛ قوم یهود برای اظهار عجز و تواضع در حضور خدا، روزه می گرفتند تا بدین وسیله به گناهان خود اعتراف کنند و با توبه، رضای حضرت اقدس الهی تحصیل نمایند
در کتب عهد قدیم، از روزه داشتن انفرادی افرادی هم چون داود، عزرا، الیاس، دانیال و دیگران سخن گفته که بیان گر یک اعمال دینی، برای نیل به هدف مورد نظر درمیان یهودیان بوده است. در کتاب عهد قدیم آمده است که موسی پیش از دریافت الواح عهد از یهوه، چهل شبانه روز در کوه سینا روزه گرفت و از خوردن و آشامیدن پرهیز کرد. داوود در هنگام بیماری پسرش از بت شابع زن اوریا، روزه گرفت.
براساس یک طبقه بندی روزه های مرسوم در آیین یهود را می توان به سه طبقه اصلی تقسیم کرد:
۱. روزه های حکم شده در کتاب مقدس یا روزه های ایجاد شده به مناسبت یادآوری وقایع مطرح شده در کتاب مقدس. مانند روزه یوم کیپور، روزه نهم آو، روزه ۱۷ تموز و … .
۲. روزه های تعیین شده از سوی ربیه. مانند روزه اولین دوشنبه پس از عید فصح، روزه آخر هر ماه موسوم به یوم کیپور کوچک و … .
۳. روزه های شخصی که اشخاص در مناسبت های مختلف خصوصی به آن مبادرت می کنند. این روزه ها وقت مشخصی ندارد و در زمانی که رخدادی برای کسی پیش می آید روزه می گیرد. مانند روزه برای فوت والدین یا معلم، روزه عروس و داماد در روز ازدواجشان و … .
روزه یهودیان در بعضی روزها مثل کیپور، از غروب آفتاب تا شامگاه روز بعد است، ولی مدت روزه در روزهای دیگر از هنگام طلوع آفتاب تا شامگاه همان روز است. هم چنین اگر یکی از روزه ها به استثنای روزه یوم کیپور با روز شنبه مصادف شود، روزه به یکشنبه موکول می شود.
یوم کیپور تعطیلی مذهبی یهودیان در ماه سپتامبر یا اکتبر است که مردم در آن روز روزه می‌گیرند و در کنیسه، دعای صبر می‌خوانند. آن روز را، روز کفاره هم می‌گویند.
بر اساس یک طبقه‌بندی دیگر، روزه‌های آیین یهود به واجب و مستحب تقسیم می‌شود، روزه‌های واجب این دین عبارت است از:
۱. روزه یوم کیپور: این روزه که مهم‌ترین و معروف‌ترین روزه‌ها است، در روزهای نهم و دهم ماه تشرین(نخستین ماه یهودی از سال یهودی) به مدت ۲۵ ساعت است. هدف از این روزه بخشش گناهان است که دستور مستقیم خداوند در تورات درباره آن صادر شده است.
برای شما قانون ابدی باشد که در دهمین روز از ماه هفتم(عبری) جان‌های خود را رنج دهید(روزه بگیرید) … زیرا در این روز برای شما طلب عفو می‌شود …. (و در صورت توبه) از تمام خطاهایی که نسبت به خداوند مرتکب شده‌اید، مبرا می‌شوید.
ریشه این روزه، به عفو بنی اسرائیل از جانب خداوند در صحرای سینا باز می‌گردد، حضرت موسی(ع) پس از میقات چهل روزه در کوه سینا وقتی از تمرد گروهی از بنی اسرائیل آگاه شد، چهل روز دیگر در بالای کوه برای قوم خود طلب عفو کرد. وقتی موسی در دهم ماه هفتم از کوه پایین آمد، این روز به عنوان روز کیپور یعنی روز بخشش گناهان تعیین شد.
۲. روزه سوگواری: این روزه در ۴ نوبت است که پس از ویرانی معبد بیت‌المقدس از طرف انبیا و علمای بنی اسرائیل به نشانه سوگواری برای یهود واجب شد.
۳. روزه استر: استر نوعی روزه است که به منظور طلب حاجت و استجابت دعا صورت می‌گیرد. ریشه این روزه به ۲۳۰۰ سال پیش در زمانی که یهودیان در ایران ساکن شده بودند، بر می‌گردد. در آن دوران یکی از وزرای خشایار شاه نقشه قتل عام یهودیان را طرح کرد که با هوشیاری استر و یکی از انبیای یهود به نام مُردخای این نقشه باطل شد، استر برای موفقیت در ابطال این توطئه، از یهودیان ایران خواست که سه روز روزه بگیرند و از خداوند طلب بخشش و کمک کنند، پس از آن، روزه استر به یادبود این واقعه بر یهودیان واجب گشت.
۴. روزه پوریم: این روزه به شکرانه نجات از قتل‌عام گرفته می‌شود.
۵. روزه کدلیا: روز سوم ماه تشرین، روزی است که کدلیا حاکم بیت‌المقدس با ۸۲ تن از یهودیان در آتش سوخت.
۶. روزه عقیبیا: در روز پنجم ماه تشرین که به پاس گرامیداشت خاطره خاخام عقیبا است، روزه واجب است. خاخام عقیبا کسی است که او را مجبور به پرستش بت کردند و او زیر بار نرفت و آن قدر مقاومت کرد تا از گرسنگی درگذشت.
۷. روزه عذاب: در زمان داوود پیامبر، خداوند بر بنی اسرائیل غضب کرد، ایشان را به مرگ و قحطی تهدید کرد، یهودیان از ترس، آن روز را روزه می‌گیرند.
۸. روزه صدقیا: روز ششم از ماه حسوان، پس از آنکه بخت النّصر اورشلیم را تصرف کرد، فرزندان صدقیا را کشت و او صبر و تحمل کرد، یهودیان به پاس همدردی با صدقیا (پادشاه یهود) روزه می‌گیرند.
۹. روزه یهویاقیم: در بیستم ماه کلیو ارمیای نبی پیشگویی اسارت یهود و ویرانی بیت‌المقدس را کرد و توسط یهویاقیم پادشاه یهود به زندان افتاد.
روزه‌های مستحب
۱. روزه آدینه پسح: این روزه مختص پسران و مردان اول زاد خانواده است که به یادبود ضربت خداوند به اول زادهای مصریان، در آستانه خروج بنی اسرائیل از مصر و مصونیت عبرانیان از این ضربت صورت می‌گیرد.
۲. در ایام خاص از سال به ویژه ماه الول، روزهای دوشنبه و پنجشنبه روزه گرفته می‌شود.
۳. روزهای آدینه ماه نو عبری(روز قبل از حلول ماه قمری).
۴. عروس و داماد در روز عروسی یا روز قبل از آن به مناسبت شروع زندگی جدید و به منظور توبه از گناهان گذشته در صورت امکان روزه می‌گیرند.
۵. کسی که خواب آشفته‌ای دیده است و آن را نشان بدی می‌داند، روز بعد به خاطر کفاره گناهان و رفع مصیبت روزه می‌گیرد.
۶. برخی رسم دارند که در سال روز درگذشت والدین خود یا سال روز درگذشت علمای عالی رتبه دینی روزه بگیرند.
۷. در مواقع خاصی مانند احتمال وقوع بلایای طبیعی یا بروز خشکسالی و نظایر آن، بنا به حکم مرجع دینی، روزه جماعتی، بر یهودیان منطقه ای خاص مقرر می‌شود.
روزه در مسیحیت
مسیحیت فرقه‌های زیادی دارد که شاید به دلیل عدم تفاهم بر روی اصول دینی، فرهنگ متفاوت مسیحیان و سلیقه‌های شخصی بوده است. گاهی تفاوت اعتقادی بین این فرقه‌ها آنقدر زیاد است که شاید هر کدام دین متفاوتی به نظر آیند.
روزه در آیین مسیحیان کاتولیک
کاتولیک‌ها در روزهای چهارشنبه خاکستر «ASH WEDNESDAY» (اولین روز ایام روزه مسیحیان) و جمعه‌های ایام روزه «LENT» و جمعه پاک «GOOD FRIDAY» روزه می‌گیرند و از خوردن گوشت خودداری می‌کنند. کاتولیک‌ها قرن‌های متمادی از خوردن این ماده غذایی در تمام جمعه‌ها منع شده بودند، اما از اواسط دهه ۱۹۶۰ خودداری از مصرف گوشت در جمعه‌های خارج از ایام روزه، به نظر محلی و شخصی افراد واگذار شد.
در روز چهارشنبه خاکستر و جمعه پاک، خوردن دو وعده غذایی کوچک و یک وعده غذایی عادی جایز است، اما خوردن گوشت ممنوع است. در سایر جمعه‌های ایام روزه نیز مصرف هر نوع گوشتی حرام است. برای روزه‌های اختیاری در روزهای جمعه، برخی افراد به جای خودداری از غذا خوردن، ریاضت دیگری را برای تقرب در نظر می‌گیرند یا نماز مخصوصی را می‌خوانند.
هدف از این روزه کنترل هواهای نفسانی و ریاضت کشیدن برای بخشایش گناهان و همدردی با فقراست.
آیین ارتدوکس
در این فرقه، دوره‌های متعددی برای روزه وجود دارد که شامل ایام روزه «LENT»، روزه‌های رسولان «APOSTELS»، روزه آسودن یا دورماسیون «DORMITION»، روزه تولد مسیح «NATIVITY» و روزه‌های دیگر است. هر چهارشنبه و جمعه، روزهای روزه به شمار می‌آیند به غیر از آنهایی که در هفته‌های خالی از روزه واقع می‌شوند.
در روزه این آیین به طور کلی مصرف گوشت، لبنیات و تخم مرغ ممنوع است. ماهی در برخی روزهای روزه ممنوع است و در بعضی روزها مجاز.
ارتدوکس‌ها به این دلیل روزه می‌گیرند که معتقدند پرهیز از شکم پروری، رحمت خدا را برای آنها به ارمغان می‌آورد.
آئین پروتستان
روزه در این آیین، قانون جامعی ندارد، بلکه به انتخاب و صلاحدید افراد، کلیساها، مؤسسات یا انجمن‌هاست.
برخی از افراد کلاً از مصرف غذا و نوشیدنی امتناع می‌کنند؛ بعضی دیگر فقط آب یا آب میوه می‌نوشند؛ یا اینکه فقط غذاهای مشخصی را می‌خورند و از غذاهای خاصی امتناع می‌کنند و با هر وسوسه‌ای مقابله می‌کنند.
هدف از روزه در این آیین، تقویت روح یا به کرسی نشاندن یک سخن حق در جامعه مدنی یا سیاسی است.
آیین مورمن
در آیین مومن که آیینی نو ظهور در میان مسیحیان است، اولین یکشنبه هر ماه، زمان روزه است. افراد و خانواده‌ها در صورت تمایل ممکن است روزهای دیگری نیز روزه بگیرند. خودداری از خوردن و آشامیدن برای دو وعده متوالی و نیز بخشیدن غذا یا پول به نیازمندان روزداری این فرقه است. بعد از روزه اعضای کلیسا در جلسه روزه و شهادت دادن شرکت می‌کنند.
روزه در هندوئیسم
هندوئیسم یکی از قدیمی ترین دین هاست که ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد ،از تمدن دره ی ایندوس برخاسته است. هندوئیسم دین خدایان است که اساس آن اعتقاد بر یگانگی هر چیز است. این کلیت، برهمن نامیده می شود. هندوها معتقدند هدف از زندگی این است که ما درک کنیم بخشی از خدا هستیم که می توانیم این سطح حیات را ترک کرده و به خدا بازگردیم. این آگاهی حقیقی فقط با ورود به چرخه ” تولد ، مرگ و زندگی که سمسره «SAMSARA» خوانده می شود امکان پذیر است.
موفقیت هرکس در این راه با مقدار اعمال خوب و بدش «KARMA» ارزیابی شده و تعیین کننده تناسخ بعدی اوست. خدمت به دیگران و قربانی کردن، موجب ارتقاء درجه و تولد دوباره ی فرد در درجه ی بالاتر می شود و انجام اعمال بد، او را به سطح پایین تر یا حتی به سطح یک حیوان تنزل می دهد.
در مورد روزه در نزد پیروان این آیین نیز باید گفت که؛ هندوها معمولاً در روزهای ماه جدید و جشن هایی مانند SHIVRATRI، DURGA PUJA و SARASWATI PUJA روزه می گیرند. زنان شمال هند در روز KARVA CHAUTH هم روزه می گیرند.
نحوه روزه نیز بستگی به خود فرد دارد. ممکن است روزه، امتناع از خوردن و آشامیدن هر نوع غذا یا نوشیدنی برای مدت ۲۴ساعت باشد، اما بیشتر شامل نخوردن غذاهای جامد است و نوشیدن مقداری آب یا شیر مجاز است.
هدف از این روزه، افزایش تمرکز در مدیتیشن یا عبادت برای تطهیر درون است و گاهی به عنوان دادن یک قربانی در نظر گرفته می‌شود.
روزه در بودیسم
دین بودا برخاسته از آموزش‌های «سیدارتا گوتاما» است که ۵۳۵ سال پیش از میلاد به شکوفایی رسید و بودا نام گرفت. او سیاق میانه‌روی را جایگزین ریاضت‌های شدید جسمی یا دنیاپرستی و خوش‌گذرانی زیاد کرد. سال‌ها پس از مرگ بودا، آموخته‌های او به رشته تحریر درآمد و تریپی تاکا نام گرفت.
بودایی‌ها به اصل تناسخ روح و چرخه حیات معتقدند، بدین صورت که هر کس روند تولد، زندگی و مرگ را می‌پیماید. پس از این چرخه، اگر فرد وابستگی خود به جسم و علائق را رها کند می‌تواند نیروانا را کسب کند.
همه فرقه‌های اصلی بودیسم دوره‌هایی برای روزه دارندکه معمولاً روزهای چهاردهم ماه و دیگر روزهای مقدس است.درآیین بودا،روزه به معنای خودداری از خوردن غذاهای جامد است، ولی استفاده از برخی مایعات مانعی ندارد. روزه بودائیان روشی برای پاک سازی است.
راهبان بودایی برای آزادسازی ذهن روزه می‌گیرند. بعضی از راهبان بودایی کشور تبت، برای کمک به رسیدن اهداف یوگا، نظیر انرژی درونی، روزه می‌گیرند.
روزه در لامائیسم
لامائیست ها که فرقه ای از بودائیان هستند، در هر ماه روزهای ۱۴ و ۱۵ و ۲۹ و ۳۰ تنها از غذای آردی و چای تناول می‌کنند ولی پارسایان این مذهب در طول این چهار روز تا غروب آفتاب هیچ نمی‌خورند.
روزه در جینیسم
جاینی، آیین (جیْن)، یکی از مذاهب مهم هندی که پیروان آن در طول تاریخ سیاسی، اجتماعی و اعتقادی خود ارتباط مستمری با مسلمانان هند داشته‌اند.
پیروان آئین جین، برای ایجاد آمادگی روحی خود در برخی از جشن ها و اعیاد روزه می گیرند.
در این آیین، روزه، روش های گوناگونی دارد و به عنوان نمونه از خوردن هر گونه غذا از غروب امروز تا طلوع آفتاب روز بعد خود داری می کنند و یا در یک روش روزه داری دیگر، تنها از خوردن غذای جامد خود داری می کنند و یا به خوردن یک وعده غذا در روز کفایت می کنند و در وعده نیز غذای بی مزه ای سرو می کنند.
پارسایان این آئین، بهترین مرگ را، مرگ در اثر پرهیز کامل از آب و غذا می دانند. حتی بسیاری از آن ها داوطلبانه راه روزه را در پیش می گیرند تا بدین طریق، به زندگی خود پایانی نیک بخشند.
روزه در آئین صابئین
صابئین یا مندائیان (پیروان حضرت یحیی) در روزهای ویژه‌ای از سال که آنها را مبطل می‌نامند از خوردن گوشت، ماهی، تخم مرغ خودداری می‌کنند از جمله این روزها ۲۶ و ۲۷ و ۲۸ و ۲۹ و ۳۰ ماه سمبلتا، روزهای ششم و هفتم ماه دولا و روز دوم ماه هطیا است.
آنها روزه واقعی را روزه‌دار بودن اعضا و جوارح آدمی می‌دانند که در کتاب کنزاربا یا صحف آدم مقدس‌ترین کتاب مندائی‌ها آمده است: «ای مومنان برایتان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست بلکه دیدگانتان را از نگاههای هیز و شیطانی و گوشهایتان را از شنیدن حرفهایی که مردم در خانه خود می‌زنند برحذر دارید و زبانهایتان را به گفتارهای دروغ و ناپسند نیالائید و …. ».
روزه در اسلام
در اسلام ناب محمدی روزه جایگاه بسیار خاص و ویژه‌ای دارد و یکی از وسایل تقرب به خداست. دین اسلام که پس از میلاد مسیح توسط حضرت محمد (ص) در شهر مکه عرضه گردید، از بزرگ‌ترین دین‌های دنیاست. مسلمان‌ها دین اسلام را مکمل دین ابراهیم، داوود، موسی و عیسی دانسته و پیامبرشان را خاتم انبیاء می‌دانند. قرآن کتاب مقدس مسلمانان است و ایشان در اجرای مسائل دینی از احادیث پیامبر و امامانشان سود می‌برند.
مسلمانان یک ماه تمام را روزه می‌گیرند. ماه رمضان نهمین ماه تقویم قمری مسلمانان است که در این ماه روزه واجب است. این ماه یادآور نزول قرآن بر حضرت محمد(ص) است.
مسلمانان برای روزه گرفتن از اذان صبح تا غروب آفتاب (اذان مغرب)، از خوردن و آشامیدن اجتناب می‌کنند. همچنین مصرف دخانیات و داشتن رابطه زناشویی در زمان روزه‌داری حرام است. روزه‌داری در این ماه واجب است، ولی مسلمانان در دیگر اوقات سال نیز به دلخواه می‌توانند روزه بگیرند.