اردوغان، اخوانی یا ملی- مذهبی؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، رجب طیب اردوغان عقبه اخوانی دارد؛ اما بر خلاف تصور رایج، حزب عدالت و توسعه اخوانی نیست و بیشتر «ملی- مذهبی» است و اتفاقا حزبی که تا حدود زیادی به عنوان اخوان المسلمین ترکیه مطرح است، حزب سعادت است که سال‌هاست با اردوغان و آک پارتی اختلاف نظر داشته و در انتخابات پیش رو نیز در ائتلاف “ملت” رقیب ائتلاف حاکم حضوری قوی دارد.

از این رو، در حالی که جریان اسلام سیاسی منطقه و اخوان المسلمین با حساسیت بالایی انتخابات ترکیه را پیگیری می‌کند و توام با نوعی نگرانی، امیدوار به پیروزی اردوغان و حزبش هستند، سه ضلع ائتلاف شش گانه مخالفان او را سه حزب اسلامگرا تشکیل می‌دهند و دوستان اسلامگرای دیروز اردوغان امروز علیه او در ائتلافی گرد هم آمده‌اند که سکولار بوده و سکولارها بدنه اجتماعی آن را تشکیل می‌دهند.

علاوه بر حزب اسلامگرای “سعادت”، دو حزب “آینده” به رهبری احمد داود اوغلو و “دموکراسی و پیشرفت” (لیبرال اسلامی) به رهبری علی باباجان که به علت اختلاف با اردوغان و سبک مدیریتی‌اش جدا شدند، دو ضلع دیگر مثلث اسلامگرایان ائتلاف مخالفان را تشکیل می‌دهند.

این سه حزب و رهبرانشان و خود اردوغان در اصل شاگردان پدر اسلام سیاسی ترکیه «نجم الدین اربکان» هستند که در دهه نود، یک سالی نخست وزیر شد؛ اما در نتیجه اعتراضات سکولارهای مخالف و فشارهای ارتش مجبور به کناره گیری از قدرت شد. اما با شکست تجربه اربکان، انحلال حزب رفاه و سپس حزب فضیلت دو جریان از دل آن بیرون آمد: نخست حزب سعادت در سال ۲۰۰۱ که خود را وارث مکتب اربکان دانسته و می‌داند و دوم حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۲ به رهبری اردوغان.

تاسیس آک پارتی برآیند نگاه جدید برخی شاگردان تحول خواه و عملگرای او مانند اردوغان، احمد داود اوغلو و علی باباجان بود که چندان با شکل سیاست ورزی مستقیم اربکان و در افتادن او با سکولاریسم که اساس جمهوری ترکیه را تشکیل می‌دهد، موافق نبودند و راه توسعه اقتصادی را به عنوان دروازه ورود به جهان سیاست در ترکیه و تثبیت موقعیت اسلامگراها انتخاب کردند. از همان ابتدا دو حزب برآمده از مکتب اربکان دو مسیر متفاوت را رفته و با هم اختلاف پیدا کردند.
البته در کنار آن نیز حزب سعادت با وجود مطرح بودن به امتداد فکری اخوان در ترکیه، در نگاه خود به مسائل منطقه‌ای به ویژه در جریان‌های انقلاب‌های عربی با دیگر جریان‌ها و احزاب اخوان المسلمین در منطقه اختلاف نظر مبنایی داشت. از جمله در بحران سوریه، در کنار نظام سوریه ایستاد و مصطفی کمالاک رهبر حزب در سال ۲۰۱۲ به دمشق رفت و با بشار اسد دیدار کرد. همچنین این حزب روابط نزدیکی با ایران دارد.
اختلافات سعادت با آک پارتی به مروز زمان شدت یافت و دیدار دو سال پیش رهبر حزب با اردوغان نیز نتوانست به آن پایان دهد. امروز هم مهم‌ترین حزب اسلامگرای عضو ائتلاف مخالف اردوغان است که نقش مهمی در حل اختلافات میان قلیچدار و مارال اکشنار داشت. خلاصه شراکت سیاسی سعادت با حزب جمهوری‌خواه خلق تا جایی پیش رفته است که رهبرش تمل کارا ملا اوغلو چند وقت قبل کمال قلیچدار اوغلو را در توییتی “مجاهد” نامید و سعادتی‌ها نیز در برخی میتینگ‌ها شعار “مجاهد کمال” سر داده‌اند؛ لقبی که در گذشته تنها برای اربکان به کار می‌بردند. سیاست همین است؛ نه دوست دائم می‌شناسد نه دشمن دائم. قلیچدار که حزبش در دهه نود مخالف اربکان و در تحریک ارتش به برکناری او نقش داشت، امروز “مجاهد کمال” نامیده می‌شود.
سبد رای سه حزب اسلامگرای پیشگفته، نظر به نتایج اکتسابی حزب سعادت در دوره‌های پیش، مجموعا حدود ۵ درصد است که البته برای تعیین سرنوشت انتخابات رقم ناچیزی نیست و مهم است. اما اهمیت حضور آن‌ها در ائتلاف مخالفان اردوغان به ویژه حزب سعادت از آن جهت است که مخالفان سکولار و کمال قلیچدار اوغلو به شدت به این حضور برای کسب آرای جامعه محافظه‌کار و مذهبی (حدود ۴۰ درصد) ترکیه که پایگاه اصلی حزب عدالت و توسعه به شمار می‌رود، نیاز دارد.
از این رو، اعلام نامزدی اوغلو برای انتخابات ریاست جمهوری از مقابل دفتر حزب سعادت، مشارکت در مراسم افطار رمضان و همچنین تاکید بر آزادی حجاب و اظهارات و اقدامی دیگر، گامی حساب شده در جهت کاستن از سبد آرای اردوغان از جامعه مذهبی ترکیه است که جوانان آن در نتیجه مشکلات اقتصادی به نوعی معترض هستند.
در این خصوص نیز اظهارات مارال اکشنار رهبر حزب خوب برای کسب آرای مذهبی‌های ترکیه جالب است. وی گفته است پنج فرض نماز را می‌خواند و به حج رفته است. مقایسه این وضعیت با تحولات جامعه ایران قابل تامل است. امروزه پس از دو دهه حکمرانی عدالت و توسعه، گرایش به مذهب و اسلامگرایی در جامعه ترکیه به نحوی است که رهبران لائیک برای جذب آرای آن‌ها قسم حضرت عباس می‌خورند که نماز می‌خوانند.