حاخام یونس حمامی: یهودیان در ایران حتی به صورت محاوره هم به عبری سخن نمی‌گویند
حاخام یونس حمامی «رهبر دینی کلیمیان ایران» در حضور سایر شخصیت های مطرح یهودیان در ایران با اشاره به پیشینه تاریخی حضور یهودیان در ایران گفت: به دلیل قدمت حضور یهودیان در ایران، یهودیان حتی به صورت محاوره هم به عبری سخن نمی‌گویند بلکه به فارسی و با لهجه‌های شهرهای مختلف سخن می‌گویند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، تاریخچه کتب «فارس یهود» و «مطبوعات ایرانیان کلیمی» همراه با رونمایی از کتب جدید در سالن ملل نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲ برگزار شد. در این مراسم حاخام یونس حمامی، رهبر دینی کلیمیان ایران، همایون سامی یح، نماینده ایرانیان کلیمی در مجلس، هارون یشایایی، چهره ماندگار و آرش آبایی، محقق حوزه یهودیت سخنرانی کردند.
خاخام یونس حمامی در این نشست گفت: چند نمونه از کتاب‌های فارسیهود که تشکیل شده از فارسی و یهود، نوشتارهایی است به زبان فارسی که با حروف عبری نوشته شده است. قدمت تاریخی حضور یهودیان در سرزمین ایران به ۲۷۰۰ سال پیش برمی‌گردد. به دنبال حمله پادشاه آشور به سرزمین مقدس تعدادی از یهودیان را در شهرهای ماد ساکن کرد.
وی افزود: حضور گسترده‌تر یهودیان در سرزمین ایران برمی‌گردد به زمانی که بخت‌النصر حمله می‌کند و اسرا را به بابل می‌آورد. بین داریوش مادی و کورش فارسی اتحادی شکل می‌گیرد و آزادی که کوروش به همه اقوام اهدا می‌کند. از جمله اجازه می‌دهد کسانی که تمایل دارند به بیت‌المقدس برگردند و کوروش لقب ماشیا (منجی) به خودش می‌گیرد و امپراتوری کوروش از هند تا غرب، حبشه و تا بخشی از آفریقا نیز گسترده می‌شود.
خاخام یونس حمامی بیان کرد: یهودیان ابتدا در استان‌های غربی ساکن بودند و بعدها تا مناطق غربی حضور دارند. کمتر مناطقی را می‌بینیم که حضوری از یهودی‌ها در این مناطق باقی نمانده باشد. به دنبال سکونت یهودی‌ها که از سرزمین بیت‌المقدس به بابل آورده شده بودند، کم‌کم به فارسی نو و در ادامه دری سخن می‌گویند. این سبب تمایز بین یهودیان ایران با سایر کشورها شده است. به دلیل قدمت حضور یهودیان در ایران، یهودیان حتی به صورت محاوره هم به عبری سخن نمی‌گویند بلکه به فارسی و با لهجه‌های شهرهای مختلف سخن می‌گویند.
آموختن زبان عبری یهودیان برای خواندن تورات و نمازها
وی در ادامه گفت: یهودیان زبان عبری را برای خواندن تورات و نمازها یاد گرفتند. از زمان ساسانیان به بعد نوشته‌ها به شکل فارسیهود در می‌آید. عموم مردم به زبان فارسی تکلم می‌کنند ولی خط فارسی را نمی‌توانند بخوانند. در همان زمان است که کم‌کم قراردادهای روزمره به شکل فارسیهود ابداع می‌شود. فارسیهود ۲۶ حرف اصلی دارد که برخی از حروف فارسی را ندارد که با علامت‌گذاری، نقطه و سرکش جاگذاری کرده‌اند. نمونه‌های قدیمی را در تقسیم‌بندی می‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد. یک بخش را علما و بزرگان برای اینکه دیگران ترجمه تورات را یاد بگیرند، به زبان عبری و به شکل فارسیهود نوشتند که تا ۵۰ سال پیش رواج داشته است.
خاخام یونس حمامی افزود: بخش دوم فارسیهود بیشتر شکل ادبی دارد، چون می‌خواست با مردم ارتباط برقرار کند. بعضی از کتاب‌ها در این بخش جنبه دینی هم دارد. «شاهین تورات» اثر منوچهر خوبان که به ترجمه تورات و تفسیر آن پرداخته است، محبوبیت بسیاری بین جامعه یهودی داشت. در شنبه‌ها که تعطیل بود، بخشی از آن خوانده می‌شد. بخش دیگر آنوسی‌ها است که به وقایع تاریخی و به اجبار صفویه و اجبار به تغییر دین می‌پردازد. بسیاری از آثار شاعران معروف هم هست که دست‌نوشته‌هایشان معروف شده است.
وی بیان کرد: نمونه‌ای در کنیسه اصفهان است که هم به صورت نوشته‌های معمول افراد است و هم نوشته‌هایی که از متون مقدس وجود داشته است. بخش‌هایی از کتاب قانون ابن‌سینا به شکل فارسیهود نوشته شده است که در بین عامه مردم مثل کتاب پزشکی استفاده می‌شود. کتاب دیگر «سیدود» توسط آقالر نوشته شده است که نماز یهودیان است که متن عبری بالا و زیرنویس در پایین نوشته شده است که ۵۰ تا ۶۰ سال پیش چاپ می‌شد.
یهودیان از ابتدا در روزنامه‌نویسی شرکت می‌کنند
در ادامه هارون یشایایی، چهره ماندگار در این نشست گفت: می‌خواهم مروری بر مطبوعات یهودیان ایران داشته باشم. یهودیان از ابتدا در روزنامه‌نویسی شرکت می‌کنند. «شالون» اولین روزنامه یهودی است که به معنی سلام است. بخشی از این روزنامه فارسی و بخشی دیگر به فارسی یهود نوشته می‌شود. این بخش در بقای ادبیات ایران نقش مهمی داشته است. زمانی که فارسی مورد تهدید قرار می‌گیرد، کتاب‌ها به زبان عربی نوشته می‌شود که در این زمان فارسی یهود به داد ادبیات ایران می‌رسد. زبان فارسی حفظ می‌شود. کاری که چند قرن طول می‌کشد. در بیان و حفظ زبان فارسی بزرگتر از فردوسی کسی را نداریم. نشریه «شالون» به عبری و فارسی نوشته می‌شد. در این نشریه نکات مربوط به زندگی مردم به عبری و مذهبی نوشته می‌شد. این نشریه سعی داشت که به سیاست نزدیک نشود. مدیرمسئول این نشریه آقای شالون تحصیل‌کرده فرانسه بود که برای انتشار نشریه از اروپا الگوبرداری کرده بود.
وی افزود: بعد از آن نشریه دیگری به مدیر مسئولی عزیزالله تعیم منتشر شد که فقط در حوزه یهودیان باقی ماند. پس از آن روزنامه سلیمان هیم می‌آید که وارد مسائل دیگر هم می‌شود. برای اولین بار است که روزنامه‌ای به وسیله یک نماینده منتشر می‌شود و به یک درگیری منجر می‌شود که هیم فوت می‌کند و انتشار این نشریه متوقف می‌شود. روزنامه «عالم یهود» هم منتشر می‌شود اما عمر آن کوتاه است.
هارون یشایایی بیان کرد: در سال ۱۳۲۵ رحمان کهن به همراه حکمتی روزنامه اسرائیل را منتشر می‌کنند. روزنامه اسرائیل در واقع بسیار سعی می‌کند تا مسائل یهود را با کشور اسرائیل مربوط کند. همچنین می‌کوشد با تبلیغات یهودیان ایران را برای مهاجرت به اسرائیل ترغیب کند اما با شکست روبه‌رو می‌شود. در سال ۱۳۴۵ تعداد مهاجران یهودی ایران به اسرائیل از همه دنیا کمتر بوده است. زیرا راحت زندگی می‌کردند و با مسلمانان مشکلی نداشتند و دلیلی برای مهاجرت نمی‌یافتند.
وی در ادامه گفت: بعد از آن مجله سینا منتشر می‌شود. سینا مجله‌ای است که به تاریخ یهود می‌پردازد و افسانه‌های یهود را منعکس می‌کند. در سال ۱۳۳۲ روزنامه «نیسان» منتشر می‌شود. شمول انور مدیر مسئول آن بود ولی تمایل چپ داشت و بیشتر خوانندگان آن غیریهودیان بودند. این نشریه سیاسی بود که انور بازداشت و نشریه متوقف می‌شود. همراه با مبارزات مردم ایران نشریه «بنی‌آدم» منتشر می‌شود. این روزنامه نیز به دلیل نوع تفکر توقیف می‌شود. نشریه «دانیال» هم مدت کوتاهی منتشر می‌شود و مسائل یهودیان را منتشر می‌کند. در سال ۱۳۵۸ روزنامه تموز منتشر می‌شود. این روزنامه ۱۲ سال منتشر می‌شود و بیشترین تاریخ انتشار را در بین روزنامه‌های یهودی داشت.
یشایایی افزود: آخرین نشریه یهودیان نشریه «افق بینا» است که هنوز هم منتشر می‌شود. فرانک عراقی مدتی سردبیری این روزنامه را برعهده داشت. دوره سردبیری وی دوره پررونق و موفق این نشریه بود. سپس مدتی فرهاد افرامیان نشریه را سردبیری می‌کرد و بعد از آن آرش آبایی سردبیری این نشریه را برعهده دارد.
نشریه «افق بینا» انعکاس‌دهنده خط مشی انجمن است
در ادامه این مراسم آرش آبایی، محقق حوزه یهودیت و سردبیر نشریه «افق بینا» به شرح چند کتابی که از سوی هموطنان کلیمی نوشته شده و در نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲ رونمایی شد؛ پرداخت و گفت: کتاب «یک عمر زندگی با سینمای ایران» با مقدمه علی دهباشی در ۶ فصل تنظیم شده است و به زندگی حرفه‌ای هارون یشایایی می‌پردازد.
وی افزود: کتاب دوم بخشی از پروژه‌ای است به نام تاریخ فرهنگی ایران مدرن که کنش‌گران یا شخصیت‌های مهم فرهنگی را به زبان خود آنها توصیف می‌کند که نشر گهگاه به چاپ رسانده است. کتاب بعدی «کنیسه‌های تهران از دیروز تا امروز» در پنج فصل تنظیم شده است. از اول تا فصل چهارم تاریخچه‌ای در مورد یهودیان است و فصل پنجم همه کنیسه‌های تهران را از نظر خصوصیاتشان مورد بررسی قرار داده است.
آبایی بیان کرد: کتاب بعدی اثری است به نام «مقابر» از یاسمن غنی که همه مقابر معروف یهودیان ایران را مورد بررسی قرار داده است. چاپ و نشر بین‌الملل در سال ۱۴۰۰ این کتاب را به چاپ رسانیده است. کتاب «حقوق زوجه در یهودیت و اسلام» کتاب دیگری است نوشته نغمه کدخدا که به شرایط نکاح، مهریه، نفقه و… در اسلام و یهود می‌پردازد. جای این کتاب و کتاب‌هایی از این دست در جامعه ما خالی بود.
وی در ادامه گفت: نشریه «افق بینا» در ادامه بولتن‌های جامعه یهودی تأسیس و در فروردین ماه سال ۱۳۷۸ در تهران منتشر شد. این نشریه انعکاس‌دهنده خط مشی انجمن است. هارون یشایایی مدیرمسئول و موسس این نشریه بود و نهایت اینکه سعی ما این است که نیازهای هر دو طرف و علاقه هر دو طرف جامعه کلیمیان و هموطنان ایرانی را حفظ کنیم. نهادهای انجمن کلیمیان نشریات داخلی هم دارند که افکار و عقاید خودشان را منعکس می‌کنند.
سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «آینده خواندنی است» ۲۰ تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در مصلی امام خمینی(ره) برگزار شد.