«الأغوات»؛ خواجه‌هایی که نگهبان حرمین شریفین بودند
ایده شکل‌گیری «آغاهای حرم» پس از تلاش برای سرقت بدن مطهر پیامبر اسلام(ص) در زمان سلطان نورالدین زنگی آغاز شد.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، «اغوات یا آغاهای حرمین شریفین» داستانی دارند که بیش از ۸۰۰ سال پیش با «رویای» یک سلطان مسلمان در سال ۵۵۷ هجری قمری منطبق با سال ۱۱۶۱ میلادی آغاز شد و آخرین فصل آن با یک عالم اسلامی در سال ۱۹۷۹ میلادی به پایان رسید. صفحه‌ای پر از روایت‌ها و خاطرات گروهی که قرن‌ها در حرمین شریفین خدمت می‌کردند.
وقتی در مکه یا مدینه «اَغَوات الحرم» را می‌شنوید، منظور گوینده گروهی از «خواجه‌ها» است که در خدمت مسجد جامع و مسجدالنبی بوده و با لباس و اعمال متمایز خود در وسط نمازخانه و برخی از راهروهای مسجد می‌ایستادند و برخی دیگر مشغول نظافت حجره پیامبر و همراهی امام جماعت در هنگام خطبه نماز جمعه بودند. آنها اصطلاح «طواشیه» را به خود اختصاص می‌دادند. داستان آنها از ۴۵ سال پیش به تدریج به پایان رسیده است.
تلاش برای سرقت قبر پیامبر(ص)
ایده شکل‌گیری «آغاهای حرم» پس از تلاش برای سرقت بدن مطهر پیامبر اسلام در زمان سلطان نورالدین زنگی، که در سال ۱۱۷۴ میلادی درگذشت، آغاز شد. عبدالله المدیفر از دانشگاه ام القری درباره تاریخچه «اغوات» می‌گوید که سلطان نور الدین زنگی در خواب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را می‌بیند که به او می‌گوید مرا از شر این دو مرد نجات ده.» این رؤیا در یک شب سه بار برای او تکرار می‌شود. پس وحشت‌زده از خواب بیدار می‌شود و قضات را جمع می‌کند. قضات به او توصیه می‌کنند که با اموالی زیاد به مدینه برود و شروع کند به دادن صدقه اموال به همه مردم تا بتواند آن دو مرد را ببیند و شناسایی کند. او با پولی برای اهل مدینه به آنجا رسید و مردم را جمع کرد و به آنها هدیه داد، اما آن دو نفر را ندید.
و چون پرسید: «کسی مانده که از صدقه چیزی نگرفته باشد؟» گفتند: «نه» به زیردستان خودش دستور داد: «تفکر و تأمل کنید». پس آنها دو مرد عادل و ثروتمند از اهل اندلس را به یاد آوردند که در کنار قبر پیامبر در مدینه زندگی می‌کنند، سلطان امر کرد آنها را بیاورید هنگامی که آن دو مرد را دید آنها همان دو مردی بودند که سلطان در خواب آنها را دیده بود. از آنها پرسید: «از کجا هستید؟» گفتند: حاجیانی از مراکش. از خانه آنها پرسید و چون به آنجا رفت جز پول و کتاب چیزی نیافت و چون حصیر را بلند کرد، تونلی یافت که به اتاق شریف مرقد مطهر پیامبر منتهی می‌شد و نقشه آنها ربودن بدن مطهر پیامبر بود. این دو مرد از طرف صلیبیون در (زمان جنگهای صلیبی) فرستاده شده بودند. پس از این ماجرا نورالدین زنگی دستور داد در اطراف قبور شریف خندقی با دیوار سربی محکم بسازند که هیچ کس جرات تعدی به مرقد پیامبر را نداشته باشد. اطرافیان به او پیشنهاد کردند که نگهبانانی بر قبر بگذارد، پس گفت: «چگونه کاری کنم که هیچ کس از مخلوقات بر من، سبقت نداشته باشد؟» سپس ۱۲ خواجه را برای نگهبانی و خدمت به مسجد النبی فرستاد. و این بعدها به یک رویه تبدیل شد و حاکمان آینده به طور متوالی آن را ادامه دادند.
اغوات حرم
تعداد اغوات در مسجد النبی در زمان صلاح الدین ایوبی پس از ترتیب دادن مأموریت‌ها و دادن حقوق ماهانه به ۲۴ نفر می‌رسید، سپس کم کم افزایش یافتند تا اینکه در سال ۱۱۷۶ هجری قمری در مدینه به ۱۲۰ آغا رسید و بعد از آن تعداد آنها کاهش یافت تا اینکه اکنون شش آغا باقی مانده است، سه نفر در مدینه و همین تعداد در مکه مکرمه که همگی ۹۰ سال سن دارند و دیگر قادر به انجام هر کاری نیستند.
در ابتدا شرایطی را که آغاها باید داشته باشند، حفظ قرآن کریم و تسلط به مقداری عبادت بود. اما کم کم این شرایط رو به کاهش گذاشت تا اینکه در عصر عثمانی، شرط علم‌آموزی کم‌رنگ و شرایط آنها متمرکز به توان کار و شیفت شب شد.
سحر دعدع، استاد دانشگاه ام القری، در مورد فرهنگ اغوات تأیید کرد که آنها در آغاز برای همراهی زنان در کاخ‌های سلاطین خدمت می‌کردند و سپس برای خدمت به حرمین شریفین حرکت به کار گرفته شدند.
در زمان ملک عبدالعزیز بنیانگذار عربستان، فرمانی سلطنتی مبنی بر حفظ آغاها صادر شد و سپس در سال ۱۳۵۵ هجری قمری، مجلس شورا قانونی برای سازماندهی «اغوات حرمین» تصویب کرد. نظامی که شامل ۴۲ ماده بود که مرجع تمامی امور داخلی آنها شد. دعدع در کتاب خود که در آن تمام جزئیات مربوط به این مقوله بررسی شده، اشاره می‌کند که با اغوات مانند اتباع سعودی رفتار می‌شد، به طوری که پس از آنکه شیخ آغاها و دو شاهد اخته بودن آنها را تایید می‌کردند، به آنها تابعیت داده می‌شد و سپس امور آنها به وزارت حج و عمره سپرده می‌شد تا به عنوان آغای حرم خدمت کنند.
از سال ۱۳۹۹ هجری قمری مصادف با سال ۱۹۷۹ میلادی که به مفتی اعظم سعودی‌ها، عبدالعزیز بن باز، خبری رسید مبنی بر اینکه مردم کشورهای اسلامی به ویژه اتیوپی فرزندان خود را برای وقف خدمت به حرمین شریفین اخته می‌کنند، در پیامی از ملک فهد بن عبدالعزیز خواستار توقف به‌کارگیری این افراد شد. با متوقف شدن این رویه، از آن زمان در حرمین شریفین کسی به عنوان آغا منصوب نشده است.
از همه ملیت‌ها
در گذشته بیشتر کارهایی را که این روزها توسط شرکت‌های نظافتی حرمین شریفین انجام می‌شود، آغاها انجام می‌دادند. در عهد سعودی وظایف آنها پذیرایی از شاه و هیئت همراه و هیئت‌های رسمی خارجی در باب السلام در مسجد النبی و ورود با آنها به روضه‌ی شریفه بود و در مسجد الحرام از درب ملک عبدالعزیز هیئت‌های خارجی را برای طواف کردن و سیراب کردن از آب زمزم همراهی می‌کردند تا اینکه اکنون آنها بازنشسته شدند.
آنان با وجود اینکه از ملیت‌های گوناگونی همچون اتیوپی، سودان، ازبکستان و مالزی و از نژادهایی متفاوت بودند، از مقام والایی برخوردار شده و در کنار حاکمان جای داشتند و زائران هنگام خدمت در حرمین شریفین دست آنان را می‌بوسیدند. همچنین ملاقات‌هایی برای آنها ترتیب داده می‌شد تا با پادشاهان عربستان سعودی دیدار کنند.
با اینکه خواجه بودند، بسیاری از آنها در قرون گذشته با بیوه‌ها یا زنان مطلقه ازدواج کردند تا در فضای خانوادگی با آنها زندگی کنند و ثروت فراوان آنها به این امر نیز کمک می‌کرد، زیرا صاحب موقوفات و اوقافی هستند که هنوز حفظ شده است. در طول قرون گذشته، مبالغ هنگفتی به آنها هدیه شده است و اندازه دارایی آنها در مکه و مدینه صدها میلیون دلار تخمین زده می‌شود. بر اساس اطلاعاتی که آکادمی سعودی از منابع رسمی مخابره کرده است، عواید این موقوفات پس از خروج آغاها، در اختیار حرمین شریفین قرار گرفته و حجم آن سالانه صدها میلیون برآورد می‌شود.