اولین معلم اسلام سیاسی در ایران، شهید مطهری یا دکتر شریعتی؟

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، مناسبات و تأثیرگذاری فیمابین بزرگان اسلام سیاسی و اسلام سنتی از حلقه های مفقوده جریان شناسی در ایران اسلامی است. در اینکه شهید مطهری «معلم انقلاب» است یا دکتر شریعتی «نخستین سلسله جنبان اسلام سیاسی» در ایران است اختلاف نظر جدی وجود دارد.

شهید مطهری در ابتدا متکلم، فلسفه ورز و دغدغه های مسائل سنتی کلامی و فلسفی داشت و به جهت روانشناختی نیز درونگرا بود و به همین دلیل، به مباحث انتزاعی و ذهنی روی آورد. وی در مجموعه آثار، ج۱ ،ص۴۴۱ می نویسد: «به یاد دارم از اوان طلبگی که در مشهد مقدمات می خواندم، فلاسفه، متکلمان و عرفا از سایر علما و اندیشوران و مخترعان در نظرم عظیمتر و فخیم تر می نمودند.»

اما سرانجام و در اثر اختلاط و موجی که شریعتی جوان (سی تا چهل ساله) در ایران به راه انداخت، وی از مباحث فلسفه و کلام سنتی به مباحث اجتماعی و اصلاح اجتماعی و اسلام سیاسی روی آورد و مصلحان اجتماعی را بر سایر طبقات رجحان داد. وی در یادداشت های استاد مطهری، ج۷، ص۹۴ می نویسد: «ما همیشه صالح داشته و الان هم داریم ولی مصلح کمتر داشته ایم. در چند قرن اخیر، یک مصلح اجتماعی نداشته ایم و علتش این است که ما کمتر اجتماعی می اندیشیم. صلاح ما، صلاح تصوف مأبانه است که به خود پرداختن و صلاح پیغمبرمأبانه نیست.»

مطهری در اجتماعیات و اسلام سیاسی تا حدودی از شریعتی اثر پذیرفت. هر چند در تحلیل مباحث با شریعتی اختلاف نظر جدی داشت؛ اما در اصل ورود به مسایل اجتماعی از شریعتی الهام گرفت و حقیقتا باید شریعتی را معلم انقلاب یا «معلم الثوره» نامید.

به طور مختصر، سکه اسلام سیاسی در ایران دو رو دارد. بر روی یک طرف آن سکه نام امام خمینی (ره) به عنوان «رهبر انقلاب» حک شده و روی دیگر آن نام دکتر شریعتی به عنوان «معلم انقلاب» درج شده است. به عنوان نمونه در یک پژوهش، بررسی دیوار نوشته های صدر انقلاب شعارهای مربوط به دکتر شریعتی در رأس شعارهای مربوط به شهدای راه انقلاب بود. (محسنیان راد، مهدی: انقلاب، مطبوعات، ارزشها، ص۱۹۳).

پژوهش محققانه «شعله بی قرار» اثر استاد گرانسنگ محمد اسفندیاری گفته ها و ناگفته های دقیقی را از نقش دکتر شریعتی در تاریخ معاصر به رشته تحریر کشیده است و پیشنهاد مطالعه آن را به همه مخاطبان ارجمند داریم.

۲۹ خرداد یاد و خاطره دکتر علی شریعتی را گرامی می داریم.