سینمای فرانسه و تحقیر شعائر اسلامی
در سه دهه گذشته، به تصویر کشیدن آداب و شعائر اسلامی در سینمای فرانسه بازتابی از کلیشه‌سازی و نگاه تحقیرآمیز ضمنی به جامعه جهانی مسلمانان و مناسک آنان بوده است.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، نجم الدین خلف الله، چهره دانشگاهی و نویسنده تونسی مقیم فرانسه با انتشار مطلبی به کلیشه‌سازی و نگاه تحقیرآمیز نهفته در به تصویر کشیدن آداب و شعائر اسلامی در سینمای فرانسه پرداخته است.
به گفته وی پدیده‌ای که در فیلم‌های متعدد فرانسوی در سه دهه گذشته تکرار و اکنون به یک قاعده تبدیل شده، اشتباهات و خطاهای آشکار در به تصویر کشیدن مناسک و شعائر اسلامی از سوی مسلمانان است. در این صحنه‌ها هر جا که هدف نمایش یک شخصیت اصلی یا فرعی مسلمان در فیلم در حین انجام عبادت‌های اسلامی خود بوده، وی این عبادت‌ها را به شکلی نادرست انجام می‌دهد. مثلاً شخصیت مذکور در حال سجده، قرآن می‌خواند و یا رکوع و سجود را به شکل و ترتیبی نادرست ادا می‌کند. به گفته این نویسنده تونسی تکرار این امر شاید با اهدافی نانجیبانه دنبال می‌شود، اما شایسته تحلیل است.
برای شرح بیشتر می‌توان به چند مثال توجه کرد: در فیلم «آتنا» (۲۰۲۲) اثر رومن گاوراس، صحنه‌ای وجود دارد که شبیه به نماز میت است، اما هیچ ارتباطی با مراسم تشییع‌جنازه اسلامی ندارد. به همین ترتیب، مورد فیلم «ایتالیایی» (۲۰۱۰) اثر اولیویه بارو که قهرمان فیلم ظاهراً در حال ادای نماز است، اما این نماز خواندن هیچ شباهتی با نماز صحیح مسلمانان ندارد، در فیلم «محمد د بوآ» (۲۰۱۳) اثر ارنستو اونا نیز در صحنه نماز خواندن قهرمان فیلم با این وضعیت مواجه هستیم.
غلبه نگرش شرق‌شناسانه و تحقیرآمیز نسبت به مسلمانان
نویسنده برای تبیین چرایی فراوانی این خطاها و تبدیل آن به یک قاعده در سینمای فرانسه دلایل مختلفی را ذکر می‌کند. این پدیده ابتدا با دیدگاه متکبرانه آگاهانه یا ناخودآگاه فیلم‌سازان فرانسوی درباره اسلام و آداب و سنن آن و همچنین تحقیر ضمنی آن مرتبط است. این فیلم‌سازان کوچک‌ترین تلاشی برای بررسی میزان مطابقت صحنه‌های فیلم‌برداری شده با معیارهای دینی در نحوه اقامه نماز انجام نمی‌دهند، آنها هیچ اهمیتی به بازنمایی درست این صحنه‌ها نمی‌دهند بلکه هدف فقط اشاره به این مناسک به شکلی است که برای مخاطب غربی تداعی‌کننده این آداب باشد.
برای آن دسته که با مناسک اسلامی آشنایی بیشتری دارند، تصویر کردن اشتباه این مناسک عامدانه هدفی دیگر را دنبال می‌کند. این شخصیت‌ها از جمله قهرمانان در قالب افرادی «مذهبی» و حتی «تندرو» به تصویر کشیده شده‌اند که احکام دین خود را نمی‌شناسند و از شرایط آن اطلاعی ندارند، کارگردانان این فیلم‌ها به این نکته اشاره می‌کنند که اکثر متدینین در فضای فرانسه آداب دین خود را نمی‌دانند و به اعتقاد جاهلانه به آن بسنده می‌کنند. تحریف شخصیت فرد «مسلمان» اگرچه در سینمای فرانسه جدید و نوظهور است، اما پس از افزایش مشارکت بازیگران عرب و تغییر واقعیت، جمعیتی و هنری در جامعه فرانسه افزایش یافته است.
از سویی ممکن است، این امر ناشی از دلایل اقتصادی باشد، زیرا استخدام یک مشاور تخصصی ممکن است هزینه‌های هنگفتی را به همراه داشته باشد که تهیه‌کننده آن را به دلایل مربوط به برنامه مالی در بودجه فیلم لحاظ نکرده است، به ویژه اینکه صحنه‌های مرتبط با این آیین‌ها کوتاه هستند و اعتقاد بر این است که آنها شایسته برخورداری از بودجه‌ای بیشتر نیستند.
نگاه نادرست به عبادت و ارتباط آن با افراط‌گرایی
با این‌حال، دلیل عمیق‌تر این خطا را باید در نگرش شرق‌شناسان به عبادت یافت، از این نگاه، عبادت وسیله‌ای برای رهایی معنوی نیست، بلکه اغلب مترادف با عقب‌افتادگی، سرکوب و خرافات است. از این‌رو این کارگردان‌ها عموماً از به تصویر کشیدن افراد مسلمان به شکلی ادغام شده در بافت اجتماعی و بدون هیچ ویژگی ظاهری متمایز مانند ریش و یا لباس خاص او خودداری می‌کنند، امری که به انزوای بیشتر مسلمانان کمک می‌کند.
به اعتقاد نویسنده تا زمانی که این تصویر از مسلمانان در فیلم‌های فرانسوی غالب است، کمتر می‌توان امید داشت هنر سینما به ابزاری برای تقویت همبستگی بخش‌های مختلف جامعه فرانسه که مسلمانان نیز بخشی از آن هستند، بکار گرفته شود و بیشتر در خدمت تفکیک و جداسازی بخش‌های مختلف جامعه خواهد بود؛ امری که با توجه به حضور گسترده و دیرپای مسلمانان در فرانسه، می‌تواند پیامدهای ناگواری برای این کشور و مردم آن داشته باشد.