آشنایی با جریانات بزرگ در عرفان یهودی

به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، کتاب جریانات بزرگ در عرفان یهودی از اهیمت فراوانی برخوردار است. علم قبالا (عرفان یهود)، مانند بسیاری از دیگر شاخه‌های نظری این دین، چون فلسفه و تاریخ یهود، هرگز به شکل سیستماتیک و آکادمیک در ایران (معاصر) راه نیافت. اکثر علمای یهود ایران، عالمانی سنتی و مشغول به احکام و امور اجرایی جوامع خود بودند و کمتر به مباحث نظری می‌پرداختند و یا حداقل به نشر و بسط این حوزه – از جمله قبالا – همتی نگماشتند. لذا در ایران و در سده‌های اخیر نامی از دانش و دانشمندان قبالایی به چشم نمی‌خورد، هر چند که در میان عوام، قبالیست بودن بیشتر لقبی است حاکی از علم و حکمت بالای دینی و به اصطلاح، هر که دانش و اطلاعات دینی‌اش بیشتر است، حتما راهی به قبالا هم دارد و به عبارتی دیگر، قبالا نقطه اوج علوم یهودی در نزد یک حاخام تلقی می‌شود. با این حال معدود حاخام‌هایی در ایران به دانش قبالا معروف هستند، کسانی چون «ملا درویش شیرازی»، «حاخام اورشرگای یزدی» (و چند نسل بعدی او) و «ملا موشه هلوی کاشانی»، که متعلق به دویست تا سیصد سال پیش بوده‌اند.

بخش‌هایی از متون زوهر و قبالا در کتب ادعیه و نمازهای روزانه و اعیاد یهود وارد شده‌‌اند که «پاتح‌الیاهو» معروف‌ترین آنها است. این متن ضمن مدح خداوند و برشمردن صفات او، به شرح مختصر ده سفیروت (سلسله مراتب میان جهان مادی و وجود خدا) می‌پردازد و از مکالمه‌های میان موسی و خدا سخن به میان می‌آورد.

از میان معدود کتاب‌های فارسی درباره‌ی قبالا، می‌توان به «آیین قبالا (عرفان یهود)» اثر شیوا کاویانی از انتشارات فرا روان (۱۳۷۲. ش) نام برد که بسیار موجز و در حد معرفی این مقوله است. کتاب دیگر، مجموعه چهار جلدی «کبالا» اثر ربای فیلیپ برگ، نشر مرکز تحقیقات علوم قبالا (نیویورک، ۱۹۹۱.م) است که به طور عمده برخواص و نتایج قبالا متمرکز است. معروف‌ترین کتاب درباره‌ی تاریخ و سیر تکامل قبالا، کتاب حاضر است که توسط «گرشوم شولم» در سال ۱۹۴۱ م. نگاشته و در سال ۱۹۹۵ م. تجدید چاپ شده است.

گرشوم گرهارد شولم به سال ۱۸۹۷ م. در برلین در آلمان متولد شد و به سال ۱۹۸۲ وفات یافت. او پایان نامه‌ دکترای ادبیات عبری خود را به ترجمه و تفسیر یکی از مشکل‌ترین متون قبالایی اختصاص داد. وی در سال ۱۹۲۳ به دانشگاه عبری اورشلیم پیوست و نخستین پرفسور این دانشگاه در رشته‌ی عرفان یهود شد و تا سال ۱۹۶۵ در آن دانشگاه خدمت کرد. شولم آثار بسیاری در زمینه‌ی عرفان و فلسفه یهود به زبان‌های آلمانی، عبری و انگلیسی دارد.

با وجود زبان انگلیسی غامض و دیریاب شولم، کتاب «جریانات بزرگ در عرفان یهودی»، مرجع مهم دانشجویان و محققان عرفان یهود در ایران بوده است و ترجمه‌ی بخش‌هایی از آن، گاه موضوع پایان نامه تحصیلی دانشجویان بوده است. اکنون متن کامل کتاب توسط فریدالدین رادمهر به فارسی بسیار فاخر و دقیق ترجمه شده است، ضمن آن که پانوشت‌های متن توسط مترجم به فهم موضوع هر بخش کمک شایانی کرده است. وی مترجم زبردستی است که کتب متعددی از جمله کتاب «عارفان مسیحی» اثر استیفن فانینگ (شنر نیلوفر ۱۳۸۴ ش.) را نیز ترجمه کرده است.

نظر به وجود بسیار مفاهیم دینی یهودی و نیز عبارات عبری و آرامی متعدد در متن اصلی، آرش آبائی به عنوان ویراستار کتاب، به توضیح و ترجمه این عبارات و جملات پرداخته و ضمن درج نکاتی درباره‌ی جایگاه قبالا در میان یهودیان ایران و متون قبالایی وارده در ادعیه یهود و در مقدمه‌ی کتاب، واژه‌نامه‌ی توضیحی عبری و آرامی را نیز به بخش آخر کتاب افزوده است.

«جریانات بزرگ در عرفان یهودی» در ۹ فصل و ۵۵۰ صفحه، ابتدا به خصایص کلی عرفان یهود می‌پردازد و تاریخ قبالا را از نخستین دوره‌ی آن (عرفان مرکابا) تا آخرین مرحله، یعنی حسیدیم مورد شرح و بررسی قرار داده و در این میان کتاب زوهر، نویسنده‌ی آن و نظام وحدت وجودی آن را نیز مورد توجه قرار می‌دهد.

شولم محقق منصفی است و می‌کوشد فارغ از خرافات و باورهای سنتی، حقیقت مطلب را بگوید، به همین دلیل کتاب حاضر که حاوی نکاتی تیره در تاریخ قبالا و تغییرات گسترده آن طی زمان شکل‌گیری است، در کنار بیان شواهدی دال بر تاثیرپذیری عرفان یهود از دیگر فرهنگ‌ها و جریانات محیطی، نمی‌تواند چندان مورد پسند یهودیان سنتگرا که باوری متفاوت به این مقوله دارند قرار گیرد. با این حال، این ترجمه، منبعی بسیار موثق برای شناخت عرفان یهود و اثری ارزشمند در بازار کتب دینی ایران است که کمتر کتابی درخور برای شناخت آیین یهود به خود دیده است.

آرش آبایی

ماهنامه‌ی اخبار ادیان تابستان ۸۶

در ادامه نظر شما را به یک مقاله دیگر در باره همین کتاب جلب می کنیم:

عرفان گونه ای معرفت است که می کوشد تا آدمی را از دنیای محسوس که دارالغرورش نامیده اند، و از نیستی ِ هستی نمای خویش که نفس اماره اش خوانده اند، به مدد صفایِ دل، برون آورد و به لطف کلام حدا ، به هستی نیستی نمایی رساند که وجودش را در بن جان پذیرفته اند

آنچه خواندید چند جمله ابتدایی فریدالدین رادمهر است در پیشگفتار کتاب (جریانات بزرگ در عرفان یهودی) همان گونه که از نام کتاب پیداست، نویسنده یهودی که خود استاد عرفان یهود در دانشگاه عبری اورشلیم بین سالهای ۱۹۳۲ تا ۱۹۶۵ بوده است، سعی نموده تا خواننده را با اصول ، عقاید و تاریخ عرفان یهود آشنا سازد. گرشوم شولم که زاده برلین آلمان بوده و به حق از بزرگترین محققان این رشته از دین یهود است. باوجودی که بیش از بیست سال از فوت این استاد و محقق بزرگ می گذرد ولی همچنان کتابهای تحقیقی او در زمینه یهودیت از لطف خاصی برخوردار است.

خصایص کلی عرفان یهود، عرفان مرکابا و گنوسی یهودی، حسیدیم در آلمان قرون وسطی، کتاب زوهر و نویسنده آن اسحاق لوریا و مکتب وی و حسیدیم – آخرین مرحله از بخشهای یاد شده نویسنده شرح مبسوطی در رابطه با فرقه های مختلف عرفان یهود و سیر تکاملی آن ارائه نموده و گاهی به مطالبی اشاره کرده که با ذهنیات و آموخته های ما سازگاری چندانی ندارد. بحث نویسنده در رابطه با تدوین کننده کتاب زوهر و انتساب آن به فردی غیر از ربی شیمعون بریوحای از جمله این مطالب است.

مترجم در بخشی از پیشگفتار اشاره کرده است که متن انگلیسی کتابهای شولم متنی بسیار سخت و غامض است، گویا مترجم نیز تحت تاثیر همین موضوع سعی کرده است که در ترجمه خود حتی الامکان از به کار بردن واژه های سلیس و همه فهم فارسی خودداری کرده و کلمات نامانوسی را استفاده کند که در فارسی امروز کمتر به کار می رود.

تلاش مترجم برای متقاعد کردن خواننده به تاثیر گرفتن عرفان یهود از عرفان اسلامی، مسیحی یا حتی زرتشی تلاشی قابل توجه است ، حال این موضوع تا چه حدی سندیت تاریخی دارد الله اعلم.

مترجم از آقای آرش آایی جهت همکاری با ایشان در ترجمه متون عبری و آرامی کتاب قدردانی کرده است.

ضمن دعوت شما عزیزان به مطالعه این کتاب ، توجه تان را به بخش دیگری از پیشگفتار مترجم جلب می کنم:

(یهودیان ایران فرصت اندکی داشتند تا به این گونه مباحث (مباحث عرفانی و قبالایی) بپردازند. لذا در میان یهودیان ایران یافتن چهره های ممتاز این دانش بسیار صعب است اما غیر ممکن نیست. افرادی نظیر ملا درویش شیرازی، حاخام اورشرگا یزدی ( و حتی تنی چند از سلاله وی) و ملا موشه هلوی کاشانی، معدود یهودیان قبالایی هستند که هنوز مقابرشان بر جای است و مورد تجلیل یهودیان قرار دارد…)

برگرفته از مجله اهوا ( دوستی) سازمان دانشجویان یهود شیراز