سید ابوالحسن نواب: هیچ پروژه‌ای به‌جز تکمیل نظریه تعلیل مداری در اجتهاد نخواهم داشت

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، نخستین کرسی علمی – ترویجی معاونت پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب در تابستان ۱۴۰۲ روز گذشته با نقد و بررسی کتاب «تعلیل مداری در اجتهاد» اثر حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید ابوالحسن نواب برگزار شد.

تکمیل نظریه فقه المقاصد آخرین هدف تحقیقاتی بنده است

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به اهمیت اثرگذاری مقاصد الشریعه بر آینده جهان اسلام عنوان کرد: این کتاب یک پیش‌درآمد است. به خودم قول داده‌ام هیچ کار و پروژه علمی دیگری به‌جز تکمیل نظریه تعلیل مداری در اجتهاد انجام نخواهد کرد، چراکه معتقدم توسعه مفاهیم درزمینهٔ فقه المقاصد ثمرات بسیار بزرگی برجهان اسلام بر جای خواهد گذاشت.

راه گذار و عبور از جمود بر نص

سید ابوالحسن نواب برای روشنگری در خصوص محتوای این کتاب گفت: مسئله حرفیت نص است. والا آیا ما باید نصی که به دستمان رسیده را با جمود بر نص حفظ کنیم؟! آیا راه گذاری بر عبور از جمود بر نص وجود ندارد؟ تعلیل مداری در اجتهاد پیدا کردن و یافتن یک فهم عقلانی از نص است و تعقل گرایی را با سنجش مقتضیات زمان گسترش می‌دهد.

فقه المقاصدی ها همیشه به قیاس متهم شده اند

نویسنده اثر مهم «تعلیل مداری در اجتهاد» پس از معرفی فصول مختلف این کتاب بیان کرد: ما نخست در این کتاب بر آن بودیم تا تاریخچه و زمینه‌هایی از نخستین ریشه‌های بحثی روایات تعلیلی را معرفی کنیم. شناسایی تاریخی به ما نشان داد بسیاری از محققین در طول تاریخ متهم به قیاس شده‌اند. درواقع افرادی که به دنبال فراروی از نص بودند، با عناوینی تفکر قیاس محور متهم و از گردونه حذف یا طردشده‌اند.

وی ادامه داد: در فصل بعدی این کتاب با نگاهی گذرا به اجتهاد تعلیلی در صدسال گذشته در پی یافتن چرایی این پرسش بودیم که چرا کتاب‌هایی نظیر علل الشرایع تألیف می‌شد؟ بسیاری معتقدند همگامی با فضای فکری و جهان اندیشه اهل سنت در آن هنگامه و برخی دیگر شیوع فضای کلامی و عقل‌گرایانه را علت کار می‌دانند. قابل‌توجه است بدانیم که در قرن هفتم شهید حلی، وحید بهبهانی و محمدجواد عاملی از حرفیت نص عبور کردند و اجتهاد تعلیلی را پذیرفتند. چراکه معتقد بودند باید بر احکام دینی یک ریشه تعلیلی پیدا کنیم.

خوشبختانه فقه مقاصدی وارد حوزه علمیه قم هم شده است

سید ابوالحسن نواب با معرفی متفکرین برجسته و برخی نامداران این حوزه اذعان کرد: البته بسیاری با عناوین و القاب دیگری به فقه المقاصد نظریه تعلیلی در احکام پرداختند. مثلاً محمدجواد مغنیه با تعبیر روح قانون این موضوع را پروراند. آیت‌الله خویی -از زمره فعالین این حوزه نیز شناخته می‌شود- نیز بسیار از عنوان مذاق الشریعه استفاده کرده است.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب با خرسندی اطلاع داد: البته شنیده‌ایم حوزه علمیه قم درس جدیدی با عنوان الفائق به محتوای کتب آموزشی طلاب اضافه کرده است که فصل پنجم آن به موضوع فقه مقاصد پرداخته است. از این باب خوشحالیم که مفهوم مقاصد با پای خودش وارد حوزه علیمه قم هم شده است.

خلق واژه مصلحت با انگیزه تجاوز از حرفیت نص

وی در پایان خاطرنشان کرد: اساساً واژه مصلحت با این انگیزه خلق شد که اجازه تجاوز و فراروی از حرفیت نص برای افراد صادر شود. زیرا با جمود نص ما دیگر اجازه حرکت در زمان نخواهیم داشت. حضرت امام خمینی (ره) نیز با استخدام واژگان مصلحت و پرداختن به مقتضیات زمان و مکان در پی تفکر تعلیلی در اجتهاد بود. این مسئله یعنی گذر از حرفیت نص. امروزه نیز مصادیقی همانند: مذاق شارع، علل الشرایع، روح شریعت و فرهنگ دین مقصودی به‌جز عبور از حرفیت نص و نهی از جمود در نص ندارند و در پی آشنایی ما با فقه المقاصد هستند.

خبرنگار: محمد پناه زاده