بریکس امروز ادعا میکند که یک نیروی متعادل کننده در گذار به یک نظم جهانی جدید و چندجانبه اقتصادی است. نظمی که میتواند به طور قابل توجهی سلطه دلار آمریکا در تجارت جهانی را خدشهدار کند.
به گزارش ردنا (ادیان نیوز)، جیم اونیل، اقتصاددان انگلیسی در سال ۲۰۰۱ برای اتحاد چهار اقتصاد نوظهور برزیل، روسیه، هند و چین واژه بریک (BRIC) را ابداع کرد. با پیوستن آفریقای جنوبی به این اتحادیه در سال ۲۰۱۱، نام این اتحادیه به بریکس (BRICS) تکامل یافت. از آن زمان این اتحادیه توجهات زیادی به خود جلب کرده است.
گروه بریکس از بازارهای به سرعت در حال رشد در ابتدا به عنوان فرصتی برای کشورهای G8 (G7 پس از حذف روسیه در سال ۲۰۱۴ پس از حمله به کریمه) برای جستجوی فرصتهای سرمایهگذاری سودآور و نه به عنوان یک اتحاد استراتژیک رقیب طراحی شد.
با این وجود، این گروه در سالهای اخیر، به ویژه با تشدید رقابتها بین ایالات متحده آمریکا و چین و تحریمهای غرب علیه مسکو پس از الحاق کریمه به روسیه و متعاقب آن حمله به اوکراین، به طور فزایندهای سیاسی شده است.
بریکس امروز ادعا میکند که یک نیروی متعادل کننده در گذار به یک نظم جهانی جدید و چندجانبه اقتصادی است. نظمی که میتواند به طور قابل توجهی سلطه دلار آمریکا در تجارت جهانی را خدشهدار کند.
این استدلال به ویژه برای کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که به دنبال استقلال استراتژیک بیشتر هستند جذاب است. از سوی دیگر با توجه به اینکه بریکس اخیرا از G7 از نظر سهم تولید ناخالص داخلی در عرصه جهانی پیشی گرفته است، گفتگوها و مباحث زیادی برای پذیرش اعضای جدید در آینده شکل گرفته است.
بیش از ۱۵ کشور برای پیوستن به بلوک اقتصاد بریکس ابراز علاقه کردهاند. نامزدهای احتمالی شامل آرژانتین، مکزیک، ترکیه، سنگال، ایران، اندونزی و همچنین الجزایر، عربستان سعودی، بحرین، مصر، امارات متحده عربی و تونس هستند.
در اوایل ماه جاری (آگوست)، یکی از دیپلماتهای ارشد آفریقای جنوبی ادعا کرد که مراکش نیز بی سروصدا درخواست عضویت در این بلوک اقتصادی داده است، با این حال این ادعا توسط رباط، پایتخت مراکش رد شد.
پادشاهیهای خلیج فارس که زمانی همسو با ایالات متحده آمریکا بودند، اگرچه هنوز به شدت به تضمینهای امنیتی آمریکا وابسته هستند، اما اکنون به دنبال استقلال استراتژیک بیشتر از واشنگتن هستند.
در همین راستا پادشاهیهای خلیج فارس اقداماتی انجام دادند. نمونههای قابل توجه عبارتند از؛ برقراری مجدد روابط دیپلماتیک اخیر بین عربستان سعودی و ایران در توافقی که با میانجیگری چین انجام شد و تصمیم اتحادیه عرب برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه، که عمدتا به لطف ابتکار عربستان و امارات صورت گرفت. این اقدام به رغم امتناع رهبران غربی از عادی سازی روابط با بشار اسد، صورت گرفت که آشکارا حامی مسکو در جنگ با اوکراین بود.
واضح است که کشورهای حاشیه خلیج فارس در زمان کنونی متعهد به حفظ روابط خوب با همسایگان نزدیک خود هستند، حتی اگر این به معنای متزلزل کردن اتحادهای سنتی باشد.
کاهش وابستگی منطقه به درآمدهای نفتی یکی دیگر از چالشهای حیاتی است، به ویژه برای عربستان سعودی که با حمایت سرمایه گذاری آمریکایی و چینی به سمت استقلال بیشتر از نفت در حال حرکت است. پروژههای بزرگ متعددی به عنوان بخشی از یک طرح تحول اقتصادی بلندپروازانه برای افزایش تنوع و جذب سرمایه گذاران خارجی در این کشور پدید آمدهاند.
همچنین باید توجه داشت که دولت جو بایدن نسبت به عربستان سعودی موضعی کمتر سازگارانه اتخاذ کرده است. رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا پس از توافق پادشاهی و اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت در اکتبر ۲۰۲۲ و متعاقباً افزایش قیمت گاز در اروپا، خواستار تجدید نظر در روابط عربستان و آمریکا شد.
بایدن پیشتر تاکید کرده بود که محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور را در مورد مسائل حقوق بشری که بشدت وجهه پادشاهی را تحت تاثیر قرار دادهاند، پاسخگو خواهد کرد.
بنابراین، عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر همگی امیدوارند در خلاء قدرت ایجاد شده توسط درگیری روسیه و اوکراین سرمایه گذاری کنند، تا حلقه متحدان تاریخی خود را بشکنند و آن را، برای نفوذ در عرصه جهانی که به سرعت در حال تغییر است، گسترش دهند.
پویایی قدرت در حال تغییر بر مراکش نیز تأثیر گذاشته است، زیرا این پادشاهی تلاش میکند روابط خود را با اروپا و ایالات متحده آمریکا حفظ کند و در عین حال وارد شراکت تجاری استراتژیک با کشورهایی مانند چین، برزیل و هند شود.
بانک توسعه جدید بریکس که مقر آن در شانگهای چین است، خود را جایگزینی برای بانک جهانی و صندوق بین المللی پول میداند. عضویت امارات متحده عربی در سپتامبر ۲۰۲۱ و مصر در ماه مارس ۲۰۲۳ تکمیل شد و این دو کشور رسما اعضای این بانک هستند.
پس از امارات و مصر پادشاهی سعودی نیز برای عضویت در این بانک گام برداشته است. پادشاهی عربستان تمایل خود را برای درخواست وام و پیوستن به بانک توسعه جدید بریکس در آیندهای نه چندان دور ابراز کرده است.
فیصل بن فرحان آل سعود، دیپلمات عربستان سعودی در آخرین نشست وزرای خارجه بریکس خاطرنشان کرد که این پادشاهی بزرگترین شریک تجاری بلوک اقتصادی بریکس در خاورمیانه است. به صورتی که تجارت پادشاهی با کشورهای بریکس از ۸۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ به ۱۲۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. سال گذشته، این رقم به بیش از ۱۶۰ میلیارد دلار افزایش یافت.
در آگوست ۲۰۲۲، عبدالمجید تبون، رئیس جمهور الجزایر نیز ابراز تمایل کرد که کشورش به بریکس بپیوندد. درخواست الجزایر برای عضویت در این بلوک اقتصادی رسما توسط روسیه و چین تایید شده است.
رئیس جمهور الجزایر استدلال کرد که پیوستن به بریکس که یک قدرت اقتصادی و سیاسی بزرگ به حساب میآید، الجزایر را که «پیشگام جنبش غیر متعهد» بود، از «جاذبه دو قطب» دور میکند. این کشور ماه گذشته رسما درخواست عضویت کرد.
برخلاف پیشنهادهای پادشاهیهای حاشیه خلیج فارس، درخواست الجزایر برای عضویت در بریکس بیشتر سیاسی است تا اقتصادی. با توجه به اینکه چشم انداز بین المللی به طور قابل توجهی تکامل یافته است و مفهوم «جهان سوم» جای خود را به «جنوب جهانی» داده است، الجزیره گروه قدرتهای نوظهور را به عنوان تناسخ جنبش غیر متعهد میبیند، که پرچمدار آن در دوران شکوفاییاش بود.
در آوریل ۱۹۷۴ هواری بومدین، رئیس جمهور وقت الجزایر در سخنرانی خود در صحن سازمان ملل متحد، خواستار ایجاد یک نظم اقتصادی بین المللی جدید شد. الجزایر همچنین یکی از اعضای موسس G15 بود. یک گروه غیررسمی که در سال ۱۹۸۹ در بلگراد برای مقابله با نفوذ G7 ایجاد شد. جاه طلبیهای الجزایر برای اصلاح نظام بین المللی همیشه بخشی از DNA دیپلماتیک آن کشور بوده است.
با این حال، حداقل در حال حاضر، اتحاد بریکس هنوز عمدتاً با استانداردهای اقتصادی تعریف میشود و علیرغم تعهد تبون برای تسریع اصلاحات اقتصادی، الجزایر راه زیادی تا تحقق خواستههای این بلوک در پیش دارد.
فقدان تنوع اقتصادی الجزایر و سطوح نسبتاً پایین تجارت با کشورهای عضو بریکس (البته به غیر از چین) میتواند باعث شود که پیشنهاد آن به نفع پادشاهیهای خلیج فارس و حتی مصر که بازاری با جمعیت ۱۰۹ میلیون نفری دارد، در معرض خطر قرار گیرد.
با این حال، الجزیره با ترویج کد سرمایه گذاری جدید خود، که هدف آن محدودتر بودن کمتر در برابر سرمایه گذاران خارجی و زیرساختهایی مانند بزرگراه فراصحرا و بندر ۳.۳ میلیارد دلاری در آبهای عمیق الحمدانیه است، کارتهای مهمی برای بازی خواهد داشت. بندر الحمدانیه (غرب الجزایر) پس از تکمیل، دروازه ورود به آفریقا خواهد بود.
تونس نیز در بهار گذشته برای پیوستن به بریکس ابراز علاقه کرد، اگرچه هنوز درخواست رسمی ارائه نداده است.
تونس سالها در یک بحران اقتصادی عمیق گرفتار شده است که از سال ۲۰۲۱ بدتر شده است. بدهی ملی این کشور در سال گذشته به ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی خود رسید و دولت تونس با یک بحران مالی جدی مواجه است.
حمایت مالی شرکا و به ویژه الجزایر که چندین بسته کمکی را تصویب کرده است، ناکافی بودهاند و تونس امروزه چارهای جز مراجعه به نهادهای مالی بین المللی ندارد.
اما قیس سعید، رئیس جمهور این کشور با الهام از مفهومی پوپولیستی از حاکمیت، تمایلی به پذیرش شرایط و اصلاحات بودجه تحمیل شده توسط وام دهندگان سنتی، به ویژه صندوق بین المللی پول را ندارد.
در تاریخ ۱۴ ژوئن، رئیس جمهور تونس در یک سخنرانی گفت: «در قرآن کریم حتی یک سوره به نام «صندوق بین المللی پول» وجود ندارد، بنابراین کشورش در مقابل هیچ کس جز خداوند تعظیم نخواهد کرد.»
با این حال، متحدان سنتی غربی تونس با توجه به «کودتای قانون اساسی» رئیس جمهور این کشور در تابستان ۲۰۲۱، که آنها آن را حملهای جدی به دستاوردهای دموکراتیک این کشور دانستهاند، حمایتهای بی قید و شرط خود را از تونس محدود کردهاند.
اگرچه یک توافق مالی در مورد مهاجرت در ماه گذشته حاصل شد و تونس را در ازای کمک اتحادیه اروپا به ژاندارم واقعی دریای مدیترانه تبدیل کرد، اما با توجه به مقیاس بحران، این مبلغ به طرز تاسف باری ناکافی بوده است.
بنابراین، به نظر میرسد دولت تونس مصمم است از سازمانهای جایگزین، از جمله بریکس و بانک توسعه جدید آن کمک بگیرد. با این حال، «هدف اعلام شده بانک توسعه جدید بریکس، بسیج منابع برای پروژههای کشورهای عضو است، نه حمایت از دولتهای شکست خورده.»
به نظر میرسد تلاش آشکار سعید برای پیوستن به بریکس یک ترفند حساب شده با هدف ترساندن متحدان غربی تونس است که از دیدن خروج این کشور از حوزه نفوذ خود بیزارند.